Ons Erfdeel. Jaargang 32

[p. 693]

Radio Moskou, Nederlands
Kirill Brattsew

KIRILL BRATTSEW
werd geboren in 1932 te Gatsjina-Mariënburg, districk Leningrad (USSR). Studeerde Japanse taal en letterkunde aan de Hogeschool voor Oostkunde (Moskou). Is omroeper bij radio Moskou, Nederlandse afdeling.
Adres: Prosp. Verandskogo 119, kw. 244, Moskou 117571 (USSR)

Radio Moskou begon in 1929 met uitzendingen voor het buitenland. Een beperkt aantal medewerkers verzorgde programma's in de Duitse taal. Weldra kwamen er uitzendingen in het Engels en het Frans bij. In datzelfde jaar 1929 begonnen ook Nederlandstalige uitzendingen, voorlopig onregelmatig, bij wijze van experiment.

Uitzendingen vanuit Moskou in het Nederlands werden wel regelmatig na de inval van Duitsland in 1941. Er werd toen veel naar Moskou geluisterd, o.a. in het bezette België. Tijdens mijn verblijf in België in 1987 kreeg ik in Antwerpen een vergeeld exemplaar van de gestencilde krant Radio Moskou in handen uitgegeven door de Belgische Vereeniging der Vrienden van de U.S.S.R., prijs 1 fr., met het laatste nieuws van oorlogsfronten, overzichten en andere bijdragen op drie aan beide kanten bedrukte vellen. (Onnodig te zeggen dat dit een illegale uitgave was).

U luistert naar Radio Moskou

De programma's van Radio Moskou in de Nederlandse taal worden momenteel dagelijks uitgezonden van 19.00 tot 20.00 Middeneuropese Tijd, nu alleen in de 19 en 41 meterband en op de middengolf 626 meter op de frequenties 15125, 7370 en 1143 kilohertz.

Elke uitzending begint met een nieuwsbulletin, met aansluitend daarop de actualiteitenrubriek ‘De wereld vandaag’ met commentaar op de jongste ontwikkelingen. Evenals het nieuwsbulletin worden de bijdragen voor deze rubriek in het Russisch geschreven, dus door een centrale dienst. Er wordt ingegaan op een groot aantal onderwerpen, zodat alle redacties er een keuze uit kunnen maken, al naar gelang de mate van de actualiteit voor de betrokken zendrichting. Voor de Nederlandse afdeling zijn dat - naast gebeurtenissen van mondiaal belang - vooral Europese aangelegenheden, voor andere regionen - weer andere onderwerpen. Medewerkers van de Nederlandse afdeling verzorgen ook hun eigen bijdragen zowel voor het nieuwsbulletin als voor de actualiteitenrubriek, meestal als het gaat om problemen of gebeurtenissen die luisteraars in België en/of Nederland interesseren op het gebied van politiek, economie, sport, kunst enz.

Daarnaast zijn er ook andere rubrieken die eens in de week worden verzorgd. De rubrieken ‘De Brievenbus’ en ‘De Radioclub voor de Jeugd’ hebben wel het grootste luisterpubliek. In ‘De Brievenbus’ die sinds jaren door Lucia Volodina wordt verzorgd, worden vragen

[p. 694]

van luisteraars beantwoord en wordt aan muziekverzoeken voldaan. Sinds kort is er ook een mini-les Russisch bij, voor luisteraars die al een bepaalde voorstelling van de Russische taal hebben. De presentatrice leest een kort verhaaltje voor, eerst in het Nederlands en daarna in het Russisch. ‘De Brievenbus’ is elke zaterdag in de lucht en wordt de daaropvolgende maandag herhaald.

‘De Radioclub voor de Jeugd’ (te beluisteren op vrijdag, met herhaling op dinsdag) wordt bijgehouden door Marina Pavlova. Jonge luisteraars bespreken hun eigen problemen en luisteren naar moderne muziek. Dat zijn twee rubrieken waarop we het grootste aantal reacties binnenkrijgen.

Weer een andere rubriek die onze afdeling op eigen kracht verzorgt (en die de laatste woensdag van de maand wordt uitgezonden) is ‘Contact’. Deze rubriek handelt over banden van de Sovjet-Unie met België en Nederland op verschillende gebieden. Veel plaats wordt er ingeruimd voor de banden tussen verbroederde steden (b.v. Antwerpen-Leningrad), voor de microfoon komen bekende (en ook minder bekende) Belgen en Nederlanders die in de Sovjet-Unie op bezoek zijn.

Perestroika in de Sovjet-Unie houdt van meet af aan in verschillende landen belangstelling gaande. Het zou geen overdrijving zijn te zeggen dat Radio Moskou uit de hele wereld brieven van luisteraars krijgt, waarin vragen over dit proces worden gesteld. De rubriek ‘Perestroika’ - die onze luisteraars in België en Nederland iedere week op donderdag kunnen horen - is dan ook bestemd om in deze belangstelling te voorzien. In die rubriek worden nieuwe verschijnselen in het leven van de Sovjet-Unie die door perestroika worden voortgebracht, geanalyseerd.

Op woensdag is de rubriek ‘Het leven in de Sovjet-Unie’ in de lucht. Daarin worden verschillende gebeurtenissen van binnenlandse aard onder de loep genomen - gebeurtenissen die niet noodzakelijkerwijs met perestroika te maken hebben maar niettemin naar onze mening een zekere belangstelling van onze luisteraars kunnen genieten.

Verder zijn er ook sport- en muziekuitzendingen bij, respectievelijk op dinsdag en zondag. (De mogelijkheid bestaat om o.a. muziekverzoeken te sturen).

Zoals reeds gezegd, wordt het gros van alle materialen in het Russisch verzorgd en vervolgens in het Nederlands vertaald. Daar zorgen twee vertalers voor. Andere stafmedewerkers zijn twee omroepers en drie redacteurs, allen Russen, althans staatsburgers van de Sovjet-Unie.

Men vraagt ons wel eens hoeveel mensen naar ons luisteren. Het is moeilijk het aantal luisteraars te schatten. De hoeveelheid brieven die we uit België en Nederland krijgen, levert geen duidelijk beeld op, want niet iedereen die

[p. 695]

naar ons luistert, schrijft ons - en ook niet iedereen die ons schrijft, luistert naar ons. Dat is herhaaldelijk uit gesprekken met Belgen en Nederlanders gebleken. Enkele luisteraars in Nederland hebben een vereniging van vrienden van Radio Moskou opgericht. Voor Belgische belangstellenden het adres: Postbus 313, 9700 AH Groningen, Nederland.

Radio Moskou stuurt van tijd tot tijd vragenformulieren aan zijn luisteraars waarbij verwacht wordt dat luisteraars bepaalde gegevens over zichzelf verstrekken. Deze formulieren - door luisteraars ingevuld en teruggezonden - worden dan verwerkt en worden verondersteld een beeld van onze ‘modale’ luisteraar op te leveren. In hoeverre dit beeld echter met de werkelijkheid overeenkomt, is niet te zeggen. Te oordelen naar de hoeveelheid brieven die we krijgen, is de verhouding van het totale aantal luisteraars in België en Nederland op 1 tegen 3 te stellen.

Persoonlijke indrukken

Ik ben sinds augustus 1954 bij de Nederlandse afdeling van Radio Moskou in dienst, nadat ik afstudeerde aan de Hogeschool voor Oostkunde in Moskou waar ik de studierichting Japanse taal had gevolgd. Ik interesseerde mij altijd voor vreemde talen en reeds in mijn studententijd hield ik mij - op een nogal amateuristische wijze - met verschillende talen bezig, zomaar, om er een bepaalde voorstelling van te krijgen. Mijn studie - zo er überhaupt sprake kan zijn van studie - kwam er op neer dat ik in een openbare bibliotheek periodieken in verschillende talen ging lezen, o.a. ook in het Nederlands (Belgische kranten waren er toen echter niet bij). Ik had tegen die tijd nog op de middelbare school een bepaalde kennis van het Engels en het Duits opgedaan en kon Nederlandse teksten redelijk goed verstaan.

Een andere bron voor het Nederlands vond ik in radio-uitzendingen, in hoofdzaak van Radio Nederland Wereldomroep (later, in de jaren 50 en 60 kwam er nog de Brusselse kortegolfzender ‘De Vriendschapsbode’ bij). Nog op de middelbare school luisterde ik vaak naar het Happy Station-programma van Eddy Startz, een programma met veel muziek, in het Engels aan elkaar gepraat. (Ik weet niet of Tom Meier van de Wereldomroep die het van Eddy Startz heeft overgenomen, het nog steeds doet, maar wie hem wel eens heeft gehoord, zal wel een idee hebben van wat voor een programma dat was. Alleen toen, in mijn tijd, zat er veel meer variatie in. Nou ja, vroeger kraaiden de hanen en nu doen ze alleen maar de bek open, zoals men zegt). Af en toe zei de presentator ook een paar zinnen in het Nederlands en dat vond ik bijzonder mooi. Ik trachtte hem te begrijpen en met vallen en opstaan, kon ik uiteindelijk zelf enkele zinnetjes of althans woorden in het Nederlands zeggen.

Uilenspiegel

De grootste stimulans voor mijn belangstelling voor het Nederlands - wellicht onbewust - had ik echter al in mijn kinderjaren gekregen van Charles de Costers Uilenspiegel. Eerst had ik een hoorspel gebaseerd op dat boek gehoord. Ik wist toen - een knaap van nog geen acht jaar - nog niets van Vlaanderen of Vlamingen af, en had alleen oog, of liever oor, voor Uilenspiegels guitige streken. Later kreeg ik het boek zelf voor ogen en toen was ik getroffen door verschillende Vlaamse woorden en uitdrukkingen die de schrijver in zijn in het Frans geschreven boek had gebruikt en die de vertaler in het Russisch onvertaald had gelaten. Het was alsof voor mij een heel andere wereld open was gegaan. Anders dan enkele van mijn Belgische kennissen denken, ben ik geen groot Uilenspiegel-kenner, ik beschouw me eerder als een ‘Uilenspiegel-fan’. Ik ben twee keer in België geweest maar beide keren kon een bezoek aan Damme er om verschillende redenen niet af, hoezeer ik er ook naar verlangde. Verder dan Brugge ben ik niet

[p. 696]

Zendschema van Radio Moskou, Nederlandse uitzendingen

gekomen en dat was alweer ruim dertig jaar geleden, in 1958. Maar aan de hand van foto's en boeken heb ik mijn eigen voorstelling van de geboorteplaats van Uilenspiegel opgebouwd - ik heb in mijn gedachten duizendmalen door straten van Damme gelopen, langs bijvoorbeeld de Grote Sterre of de Slotel, of eventjes een uitje naar de St. Kristoffelhoeve gemaakt, en dat maakte mijn verknochtheid aan alles wat uit de Lage Landen komt, alleen maar intenser.

Toen en nu

Toen ik bij Radio Moskou kwam, waren er twee dagelijkse uitzendingen in het Nederlands, elk van een half uur. (De uitzending van één uur die we nu hebben, bestaat slechts sinds enkele jaren). De staf bestond toen uit twee vertalers en twee omroepers, allen Nederlanders. Mijn kennis van het Nederlands liet toen veel meer te wensen over dan nu en ik denk met dank terug aan mijn collega's Jan Wijnkoop en IJs Schilp die zich veel moeite hebben moeten getroosten om mij wat beter Nederlands bij te brengen.

Het was toen een woelige tijd, de koude oorlog was weliswaar over zijn hoogtepunt heen, maar bij lange na niet uitgewoed, en de teksten die we moesten vertalen waren van een heel bepaald karakter - eerder scheldend dan overtuigend. Alle woorden die in de Russische tekst stonden, móésten in het Nederlands worden omgezet - hoe, dat was de zaak van de vertaler zelf, maar dat alle Russische woorden hun Nederlandse vertaling moesten krijgen - dat was wet. Vandaar (on)dingen zoals ‘nuttige delfstoffen’ (bodemschatten) of ‘hockey met de schijf’ (ijshockey, te onderscheiden van het bandy), uitvindingen van eigen vernuft waar ik thans met ontzetting op terugzie.

Tot 1965 was ik vertaler, in 1965 werd ik door een samenloop van omstandigheden omroeper en ik kom sindsdien bijna elke dag voor de microfoon. Ik doe echter wel graag

[p. 697]

vertaalwerk, nu niet meer geregeld, maar als de gelegenheid daartoe zich voordoet, laat ik die kans niet onbenut.

Thans veranderen onze communicatiemedia met de dag en daarmee komt ook verandering in de uitzendingen van Radio Moskou in het Nederlands. De venijnige toon van weleer is bijna geheel verdwenen, er wordt getracht de luisteraar te overtuigen en niet te overbluffen. De vertalers hoeven er zich nu geen zorgen meer over te maken of alle Russische woorden hun beurt hebben gehad, het is de inhoud die men tot de luisteraar moet laten doordringen en niet een samenraapsel van woorden. Of wij in onze opzet slagen - het is aan de luisteraars zelf hierover te oordelen. Alle reacties op de uitzendingen van Radio Moskou in het Nederlands aan het adres: Radio Moskou, Nederlandse afdeling, Moskou, USSR, zijn welkom.

Soms vraagt men mij of ik er geen spijt van heb mijn Japanse studie in de steek te hebben gelaten terwille van werk met de Nederlandse taal. Mijn antwoord op deze vraag is altijd ontkennend; dank zij mijn werk hier heb ik in de loop van ruim dertig jaar veel interessante mensen ontmoet en veel interessants meegemaakt en ik zou mijn beroep voor geen ander willen ruilen.