Muziek
Twee Schönberg-bewerkingen
Wie zou willen voorstellen om bewerkingen te maken van Schönbergs Vijf orkeststukken opus 16 voor twee piano's en van zijn strijksextet Verklärte Nacht voor pianotrio zou niet goed bij zijn hoofd verklaard zijn. Opus 16 is razend complex en in het vierde deel zodanig toegespitst op klankkleur (het deeltje Farben bestaat uit slechts enkele akkoorden die steeds van timbre wisselen), dat dit in een omzetting voor de nuchtere toetsenborden absoluut tot versmalling van de informatie zou moeten leiden. En het extatische Verklärte Nacht is zulke uitgesproken strijkersmuziek, dat wederom de pianoklank verschraling zou leveren. Die gedachtegang kunnen we herzien.
In de schitterende Brahms-Schönberg-serie van de Varamatinee, uitmondend in een uitvoering van Schönbergs hoogst zelden geprogrammeerde oratorium Die Jakobsleiter, vertolkte het Italiaans pianoduo Bruno Canino en Antonio Ballista een bewerking van Opus 16 door Anton Webern, die Schönbergs orkeststukken inderdaad doen aantasten, maar niet altijd in negatieve zin. Verbluffend hoe opeens deel 1 (Vorgefühle) een pulserende beweging krijgt die Schönberg sterk doet herinneren aan... Strawinsky, zijn levensgrote opponent!
Maar nog verbluffender hoe het deeltje Farben (een schildering van een ‘Sommermorgen an einem See’) stand weet te houden. Het hoquetus-achtige (alternerende) karakter wordt door de twee piano's - een eind uit elkaar op het podium van de Grote Zaal van het Concertgebouw - bijna schoolmeesterachtig verduidelijkt!
Schönberg, regelmatig uitgeroepen tot de afschuwelijkste componist van het jaar, schreef aanvankelijk muziek voor onder de kerstboom, het Italiaanse duo demonstreerde dit aan de hand van zijn Sechs Stücke für Klavier zu vier Händen, Fräulein Bella Cohn gewidmet am 14. Februar 1896. Uit de periode van vóór 1900 zijn koor- en pianowerken opgedoken in de nalatenschap van Hans Nachod, ze werden in Londen verworven door Ena Steiner.
Welnu, de 22-jarige componist bewonderde Brahms en Schumann, een vriendelijker hommage is nauwelijks denkbaar...
En wat te denken van Verklärte Nacht voor pianotrio, gearrangeerd door Eduard Steuermann, de meest gezaghebbende en actieve pianist van de Schönberg School? Hier was het trio Vera Beths (viool), Anner Bijlsma (cello) en Reinbert de Leeuw (piano) de schitterende pleitbezorger op een concert eind maart onder auspiciën van de KAM (Stichting Kamermuziek Amsterdam, een volle dochter van het Nederlands Impressariaat, dat zich ten doel stelt Nederlandse musici in een internationaal kader te presenteren).
Drie jaar na die onschuldige quatre-mainsstukjes is Verklärte Nacht een openbaring, weliswaar nog steeds horig aan anderen (ditmaal vooral aan de Wagner van de Tristan), maar van een sterke expressionistische zeggingskracht. En die bleef behouden in Steuermann's adaptatie! Alleen aan het slot bleek de pianoklank ontoereikend voor de mystieke pianissimi in de omhoogkruipende vioolfiguurtjes.
Ernst Vermeulen
Auteursrechtelijk beschermd