Ons Erfdeel. Jaargang 32

Gust. De Smet

Het boek dat Piet Boyens schreef over de kunstschilder Gust. De Smet is een uitermate verdienstelijk werkstuk, dat bovendien prachtig werd uitgegeven. Hiermee heeft Boyens met groot wetenschappelijk inzicht en een zeldzaam perfectionisme het definitieve werk over De Smet gerealiseerd. Het is geen beatehagiografie geworden maar een serieus kritische benadering van een oeuvre dat misschien, en ten onrechte, in de schaduw heeft gestaan van bijvoorbeeld dat van Permeke. Meer nog: de nationale en internationale context waarin de evolutie van de schilder zich voltrok, wordt meer dan oppervlakkig getekend en dat is toch de enige juiste en eerlijke manier om een kunstenaar te situeren. Het is een grote verdienste van de auteur dat hij, tijdens zijn wellicht jarenlange speur- en studiewerk, niet blindverliefd geworden is op zijn onderwerp, maar dat hij genoeg afstand wist te bewaren om het relatief objectief te blijven bekijken. Want laten we, evenals de auteur, eerlijk zijn: Gust. De Smet was geen geniaal schilder. Hij heeft lang geworsteld om een eigen stijl te vinden, is in bepaalde periodes schatplichtig geweest aan allerlei invloeden, en zijn echt belangrijke werken ontstonden pas in de jaren 1921-1925 en 1929-1936. Dat neemt echter niet weg dat het beste uit het totale oeuvre ook tot het beste behoort wat de Vlaamse schilderkunst kort voor en na de Eerste Wereldoorlog heeft voortgebracht. Dat De Smet niet geniaal was, neem ik

[p. 610]

Gust. De Smet, ‘De Lente’, olie op doek, 114 × 146 cm, 1929.

voor mijn rekening en de lezer mag dit niet interpreteren als een diskwalificatie van de kunstenaar, want ik besef wel dat het met geniale kunstenaars dun gezaaid is in de kunstgeschiedenis. Maar misschien ontbreekt in het oeuvre van De Smet de vonk die op een irrationele manier overspringt op de toeschouwer en waardoor hij het gevoel heeft voor een uniek meesterwerk te staan. Hij is echter een boeiende kunstenaar, gevoelig en sereen, zelfs in zijn wat mondaine onderwerpen. Bovendien bereikt hij prachtige resultaten zowel met de kleur als in de compositorische opbouw van zijn schilderijen. Het typische voor De Smet is dat hij zijn inspiratie nooit ver van huis heeft gezocht. Zijn schilderijen situeren zich in de wereld rondom hem en dat is ook het geval geweest voor de periode dat hij in Nederland verbleef (1914-1923). Die beperking, die te maken had met zijn persoonlijkheid, vormde echter geen beletsel om in zijn onderwerpen een zekere universaliteit te vangen, een overstijging van het louter anekdotische naar algemeen menselijke emoties, die dan toch weer van vrij intieme aard zijn. De Smet behoorde niet tot het soort schilders dat breed maatschappelijke gevoelens uitbeeldde, dat intense vreugde of diepe tragiek vertolkte, maar was eerder een beschouwer die op een verstilde manier zijn gevoelens op het doek prijsgaf. Zijn oeuvre, schrijft Boyens, is nergens revolutionair en dat is waarschijnlijk ook de reden waarom De Smet, en ook de Vlaamse schilders, tot voor enkele jaren geen belangstelling kenden in buitenlandse kunstkringen, musea of galeries. Toch is De Smet, om bij hem te blijven, tijdens zijn leven vaak met werk in het buitenland vertegenwoordigd geweest: in alle Europese steden van enige artistieke betekenis nam hij deel aan tentoonstellingen en hij was tot drie keer toe aanwezig op de Biënnale van Venetië. Dat leverde weliswaar belangstelling op van privé-verzamelaars in Engeland en Nederland, maar van een echte impact op de internationale kunstscène is geen sprake. Wel hebben de Vlaamse expressionisten, waaronder dus De Smet, meer ruggesteun gehad dan ooit een andere kunstenaarsgroep ten deel is gevallen. Met name Paul-Gustave Van Hecke, journalist, letterkundige en artistiek promotor en André De Ridder, hoogle-

[p. 611]

raar en gewaardeerd kunstcriticus hebben daarin een bijzonder belangrijke rol gespeeld. Beiden hebben gedurende vele decennia al hun energie, hun invloed en hun intellectuele talenten ten dienste gesteld van de Vlaamse Expressionisten en niet het minst voor De Smet. De tijdschriften die zij hebben uitgegeven en de galeries die zij oprichtten en mede ondersteunden waren zovele hulpmiddelen om deze specifieke kunstvorm te propageren. De belangrijkste buitenlandse eigentijdse kunstenaars werden uitgenodigd om in hun galerie tentoon te stellen en dat waren uitstekende gelegenheden voor de Vlamingen om met hun buitenlandse kunstbroeders kennis te maken en contacten te leggen. Bij die gelegenheden zijn inderdaad vriendschapsbanden gesmeed, maar waarschijnlijk bleven dit vrijblijvende relaties die zeker niet bedoeld waren om elkaars werk te promoten. De ene uitzondering die de regel bevestigt, was de Nederlandse schilder Leo Gestel. Zijn vriendschap met De Smet is bijna levenslang geweest en hij heeft zich ingespannen om voor hem op te komen zowel tijdens het verblijf van de Vlaming in Nederland als daarna.

Uiteraard heeft deze situatie niets te maken met de intrinsieke waarde van de kunstenaar, maar het is wel tekenend voor de situatie van de Vlaamse kunst.

Het boek zelf is ingedeeld in drie grote luiken. In de eerste afdeling ‘Kroniek’ genoemd, wordt op een uiterst zorgvuldige en goed gedocumenteerde manier de artistieke context beschreven waarin De Smets oeuvre zich ontwikkelde. Jaar na jaar onderzoekt Boyens de belangrijkste evoluties bij de kunstenaar en omkadert die met parallelle gebeurtenissen in het buitenland. Bovendien wordt uitvoerig aandacht besteed aan de acties die Van Hecke, De Ridder en vele anderen ondernamen om het oeuvre van de kunstenaar onder de aandacht te brengen. Dit gedeelte van het boek is meer dan een biografie, het is een uitgewerkt tijdsdocument waarin De Smet centraal staat. Het tweede luik is een grondige analyse van het oeuvre in veertien hoofdstukken waarin stapsgewijs een kritische beschouwing wordt gegeven van de voortgang van de schilder. De lezer beleeft mee hoe De Smet in het ‘vak’ terecht kwam via zijn vader (een decoratieschilder) en hoe hij zich nogal moeizaam een eigen stijl wist aan te meten, van het academisme via het impressionisme en de zware invloed van Emile Claus op de Gentse schilders naar een aanleunen bij het symbolisme onder invloed vooral van Gustave Van de Woestijne en Gustav Klimt. Dan komt de belangrijke en vruchtbare periode in Nederland, die Boyens terecht beschrijft als ‘de wedergeboorte van een kunstenaar, die ruim zeven jaar van zijn leven investeert in een verbazend evolutieproces en die aan het einde van de ballingschap een onmiskenbare originaliteit manifesteert, die omzichtig voorbereid en stormenderhand veroverd is’. Dan volgt een periode waarin het expressionisme en fauvisme wenken, later spelen kubististische elementen een belangrijke rol, om tenslotte uit te monden in de volle persoonlijke rijpheid. De laatste artistieke fase loopt dan uit in een verlies aan expressieve gespannenheid en een meer vervagen van de strenge structuren. Een derde luik is voorbehouden aan een register van tentoonstellingen, een bibliografie en een kritische en gedocumenteerde catalogus van het oeuvre.

Wie van het werk van Gust. De Smet houdt of het beter wil leren kennen, moèt dit boek lezen. Het is geschreven met liefde maar zonder idolatrie en het geeft inzicht in de mens achter de kunstenaar, waardoor die kunstenaar terecht in het volle licht staat.

Ludo Bekkers

piet boyens, Gust. De Smet - Kroniek en kunsthistorische analyse, uitg. Mercator-fonds, Antwerpen, 1989, 450 p.