Ons Erfdeel. Jaargang 32

Rob Schouten: verwarde ernst, ernstige verwarring

Rob Schoutens bundel Te voorschijn stommelt het heelal bestaat uit vijf afdelingen en een Coda-gedicht. Het centrale thema in de bundel is de zoektocht van de ik-figuur naar z'n geestelijk innerlijk, z'n ziel, en naar de verhouding van die ziel met het omringende heelal. Dat thema wordt vooral uitgewerkt in de middelste afdeling die bovendien ook nog ‘Omphalos’ heet, dus: kern, middelpunt of navel. Een dichter die een eerlijke poging tot zelf-analyse wil ondernemen, bezorgt zichzelf op die manier een helder en mooi symbolisch uitgangspunt. Zoveel is duidelijk.

Maar de eigenlijke zoektocht verloopt toch wispelturiger en verwarrender. Dat komt natuurlijk omdat het object van Schoutens speurtocht er tegelijk de drijvende kracht achter is. Geïnspireerd en aangespoord door een eigenzinnig innerlijk, probeert hij om datzelfde innerlijk te vinden, te begrijpen en te verzoenen met de wereld rondom. Paradoxaler kan het niet:

Uur dat niets vindt. Ik heb mijn ziel verborgen,
maar waar? Zeker niet hier. Misschien hangt ze
slordig over een stoel of kronkelt uit
het stopcontact, heeft poes haar opgelicht
of staat ze in vertaling in de kast.

De ziel is slecht te vinden zonder ziel.
Toch hangt ze ergens uit, de anima,
de ba de ka, de forma substantialis.
Twee uur geleden was ze er en hoe!
Ze had de vorm van een tafelgesprek.
Wellicht dat een van de aanwezigen...
ze gaat gemakkelijk met vreemden mee,
een aanleiding en weg! Uit kathedralen
heb ik haar moeten halen, en uit kroegen,
van een Grieks eiland waar ze samenwoonde.

De vraag is wat ik ermee moet vanavond.
Donker en koel bewaren zeker. Dat
ze vol smaakt als ik haar weer eens ontkurk.
Zo zit ik, hand onder de kin, en zin
er zonder op, wezen met niks erin.

De verwarring en leegte waar hij zoekend op stoot, blijken hem trouwens meer lief te zijn dan een loepzuiver en eeuwiggeldend

[p. 438]

Rob Schouten (^o1954).

Antwoord: ‘Het bladeren en dwalen dat ik zoek, / als het iets anders is, schrijf dat dan niet’.

Zoals nogal wat dichters van z'n generatie, is Schouten er beducht voor om al te ernstig en duidelijk over zulke serieuze dingen als je diepste zelf, de liefde of de zin van het leven te spreken. Om dat gevaar te vermijden, grijpt hij graag naar het wapen van de ironie en verwerkt hij een dosis zelfspot. Eén van de vormen van ironie die hij hanteert, is het neutraliseren van filosofisch aandoende uitspraken door die in een banale, anekdotische context te plaatsen. Zoiets tref je al meteen aan in de titel van de bundel en niet minder in het geciteerde ‘Psychisch’. Ook is het herkenbaar in gedichten als ‘Hoofd’, ‘Hoofdpijn der Goden’ of het metafysische grapje ‘On a pea’. Dit laatste Engels-Nederlandse gedichtje verwijst stiekem naar de bekende prinses op de erwt en behandelt een héél diepgaande vraag! Het speelse rijm helpt mee om de ernst te ontmantelen:

(Vannacht lag ik weer op de erwt
te piekeren onder het baldakijn,
zeer onbegrijpelijk besterd,
waarom ik er zo nodig opmoest zijn).

Schouten camoufleert zichzelf en z'n gevoelens ook door zijn talrijke religieuze en literair-mythologische toespelingen. Maar hij koestert de onduidelijkheid wel het meest wanneer hij flarden alledaagse taal met elliptische ingrepen, associaties en hortende grammaticale wendingen tot hermetische verzen omvormt.

Verwarring is bij deze dichter dus middel en doel tegelijk.

Peter van Dycke

rob schouten, Te voorschijn stommelt het heelal, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1988, 56 p.