Ons Erfdeel. Jaargang 32

De terugkeer van de jaren zestig

Dat er belangstelling bestaat voor de jaren zestig, daar is eigenlijk niets bijzonders aan. Cultureel-educatieve instellingen zijn onder meer daarvoor uitgevonden, om ‘tijdperken’ en culturele epochen uit het verleden weer in herinnering te brengen. De VZW Paleis (een ‘dochteronderneming’ onder de brede, soms wat lekke paraplu van het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten) moet dat ook gedacht hebben, toen ze het initiatief nam om die periode weer onder de aandacht te brengen. De stoute jaren (in de Franse versie iets grimmiger met Les années choc) was de vlag waaronder dit scheepje te water werd gelaten. Het werd een vlag voor vele ladingen: er kwam een stroom manifestaties van allerlei slag mee op gang, al dan niet gecoördineerd door de VZW Paleis, met tentoonstellingen, debatten, publikaties, concerten, radio-programma's, televisie-uitzendingen, features in dag- en weekbladen, tot zelfs een sixties-modeshow toe.

Pas achteraf, nu de manifestaties achter de rug zijn, blijkt er toch een raadselachtig kantje te zitten aan die belangstelling voor de jaren zestig. Zeer opvallend is immers dat ‘de sixties’ vooral werden benaderd vanuit het perspectief van de contestatie, van de groepen, ideeën of stromingen die het bestel van de tijd, de welvaartstaat, ter discussie stelden. Men komt misschien wel tot een zekere historische myopie, door de nadruk te leggen op het bruisende, vernieuwende en opwindende van de jaren zestig en zodoende de mainstream van verveling, verstarring, geborneerdheid en conservatisme te verwaarlozen. De periode werd zelfs volkomen geïdentificeerd met de studentenrellen van mei '68 in Parijs of daar toch ten minste door gesymboliseerd. In mei '88, de maand waarin de meeste Stoute Jaren-manifesties waren geconcentreerd, werd overduidelijk een twintigste verjaardag gevierd. Of herdacht, al naargelang. En dat

[p. 306]

gebeurde dan nog op uitzonderlijk grote schaal, met een mediamieke overkill, die wellicht nergens (ook in Frankrijk niet) werd geëvenaard. Het heeft zelfs een onmiskenbare jaren-zestig-indigestie opgeleverd. Daar zijn vast een aantal conclusies over onze eigen tijd aan vast te knopen.

De meeste publikaties over de tijdelijke wedergeboorte van de jaren zestig bevatten een eenvormig stramien: een inleiding, gevolgd door een reeks overzichten - meestal van wisselend gehalte - over veelal culturele onderwerpen. De behandelde periode vangt dan aan omstreeks 1958, de Brusselse Wereldtentoonstelling en het moment dat België de naoorlogse austeriteit verlaat en de consumptiemaatschappij binnenstapt, om te eindigen bij 1968, met uitlopers naar het begin van de jaren zeventig en het begin van de economische crisis.

Daar zitten een paar curieuze aspecten aan. Uit de periodisering komt een beeld naar voren waarin ‘'68’ slechts een verloren droom is, die, getuige de crisis, enkel op deceptie en mislukking is uitgelopen. De in de overzichten nog eens overbeklemtoonde hoop op vernieuwing en bevrijding lijkt dan eerder op een vorm van zelfkwelling, of liever, op het creëren van mythes waarvan men zeer goed weet dat het mythes zijn, maar die men toch graag voor werkelijkheid had willen houden. In de soms vernietigende oordelen over de naïeviteit en wat dies meer zij bij de (achten)zestigers klinkt dan ook vaak een soort spijt en zelfbeklag door. Over die verloren droom gaat het dan ook vooral; wordt de periodisering afgebakend door politieke en economische factoren, deze thema's komen meestal slechts zijdelings aan de orde.

Het ‘vlaggeschip’ van de reeks publikaties is het boek De stoute jaren '58-'68, samengesteld door Jan Ceuleers en Frank Vanhaecke. Muziek, mode, design, architectuur, fotografie, radio en televisie, film, theater, beeldende kunst en literatuur komen hierin aan de orde en het boek is al opmerkelijk door de prachtige foto's, veelal van Herman Selleslags, waarin meestal ironiserend tegen de jaren zestig wordt aangekeken. In sommige tekstbijdragen slaat die ironie soms op ergerlijke wijze om in hautaine en al te gemakkelijke betweterij. De belangrijkste bijdragen in dit boek zijn de inleiding van samensteller Ceuleers (een verstandig beargumenteerde, anarchiserende constatering dat alles nog gedaan moet worden) en de zeer erudiete bijdrage (inclusief een paar intrigerende detailfoutjes) waarin Jan J. Vermeulen (een pseudoniem) zijn in cyanide gedoopte pennetje gebruikt om de Vlaamse literatuur in uiterst fijne reepjes te snijden. Geniaal, maar zonder beentjes, lijkt hij te zeggen. Als politiek en maatschappelijk statement mogen deze twee teksten er zijn.

Het door het Paleis voor Schone Kunsten uitgegeven tijdschrift K&C bracht (uiteraard) een speciaal '68-nummer uit. Veel lijn zit er niet in: de bijdragen erin behandelen fotografie (weinig specifiek), beeldende kunst, jazz (eigenlijk meer een fenomeen van de jaren vijftig, toch? ja, maar het kwam wat later ten onzent aan), literatuur (vooral de Noordnederlandse) en theater, gevolgd door de herinneringen van Charles Ducal aan zijn maoïstische verleden en een getuigenis over ‘Poëzie in het Paleis’ (1966), twee tegelijk wrange en vermakelijke verhalen. (En dan snel doorgebladerd naar het sfeervolle bullshitten van Eriek Verpale in zijn maandelijkse column in dit blad).

Het door Roger Binnemans samengestelde boek De verbeelding aan de macht? heeft een nogal fletse titel, met als bijkomende handicaps de ongeïnspireerde lay-out en de beperkte verspreiding, maar het is in veel opzichten verrassend en wellicht het belangrijkste boek van allemaal. Om te beginnen vangt het aan waar de meeste andere ophouden. Doordat het de voorbije twintig jaar synthetiseert, maakt het van '68 geen eind-, maar een beginpunt, terwijl dat '68 erin niet wordt geïsoleerd of

[p. 307]

geabstraheerd tot een historisch curiosum. Het boek groeit erdoor uit tot een listig vermomde, actuele stand van zaken, met name op het gebied van politiek, onderwijs, milieu, architectuur, pers, literatuur, muziek en intellectueel leven (een knappe analyse van Wim van Rooy). Alleen al door die themakeuze springt dit boek in positieve zin uit de band. Ook het medewerkersbestand valt op. Het boek opent bij voorbeeld met een tekst van Paul Goossens, die zijn prise de conscience in de studentenbeweging beschrijft en dit in één paragraaf laat uitvloeien in de ‘onverwoestbare droom van een kritische, onafhankelijke kwaliteitskrant’, sinds 1987 (en dus niet sinds 1978!) geheten De Morgen. Jaap Kruithof schrijft over muziek, ook dat is een belevenis. Bijwijlen zelfs ontroerend is de moedige ecologische geloofsbelijdenis van Paul Morrens, de politierechter die, nu ik dit schrijf, iemand vrijspreekt die in naam van de mensenrechten had geweigerd zijn identiteitskaart te tonen bij een willekeurige politiecontrole. That's the spirit!

Wie dat boek gelezen heeft, krijgt het wat moeilijk wanneer hij in een volgende publikatie weer eens wordt getrakteerd op een verse portie hautain en vrijblijvend gewauwel over wat quasi-diepzinnig ‘de betekenis van '68’ wordt genoemd. Bij voorbeeld het speciale ‘Mei '68’-nummer van het tijdschrift Kreatief, dat een Baas Ganzendonckachtige enquête onder auteurs organiseerde. Nogal wat respondenten op de rondvraag leverden dan ook een tekst in die op het randje van de onbenulligheid balanceert. Ze worden daarin echter met straatlengten geklopt door inleider Koen Vermeiren, die de ene bedenkelijke uitspraak na de andere pseudo-weldenkende platitude lanceert, en zich in niets gehinderd voelt om te schrijven: ‘We weten ondertussen wel beter’. Ik weet dat nog niet zo zeker. Ook hier worden hoge-borstzetterij en vaag ressentiment verward met een kritische hou ding en struikelt een kritisch onderzoek van de feiten over modieuze '68-babble. Drie bijdragen in dit nummer springen er niettemin gunstig uit. Ludo Abicht legt uit waarom het goed is dat de revolte van '68 geen succes is geworden (het zou op een ramp uitgelopen zijn). Stefan Hertmans houdt een goed onderbouwd betoog tegen de geestelijke luiheid. Dat hij zich daarbij wat blind staart op de literaire kranterubrieken is een bewijs te meer voor de stelling dat maat schappelijke discussie en vooral ideologiekritiek in hoge mate worden gehinderd door het ontbreken van een geschikt forum daarvoor. De meest precaire tekst - hij wordt al verkeerd begrepen door inleider Vermeiren - is de analyse van Leo Geerts, die poneert dat het totale en, getuige de mislukking van '68, onomkeerbare failliet van de Westerse samenleving enkel een dadaïstisch nihilisme tot een acceptabele levenshouding maakt.

Tenslotte verschenen nog twee '68-boeken ter gelegenheid van tentoonstellingen. Antwerpen. De jaren 60 begeleidt een gelijknamige tentoonstelling in het Antwerpse Hessenhuis en heeft het voordeel dat het de contestatie microscopisch op het niveau van een stad bekijkt. Behalve naar beeldende kunsten, literatuur (twee bizarre bijdragen), muziek en film, gaat de aandacht ook naar stadsontwikkeling en (eindelijk!) de jeugd. Algemene artikelen over politiek (door Els Witte) en het dagelijks leven (Jan Neckers) bieden gelegenheid de Antwerpse contestatie in een ruimer kader te plaatsen.

Bij een expositie in de Leuvense universiteitsbibliotheek hoort de forse pocket Studentenprotest in de jaren zestig, samengesteld onder leiding van Louis Vos. Het boek is vooral een gedetailleerde kroniek van de studentenbeweging in de jaren 1958-75, met een uitgebreide inleiding van Vos zelf. De nadruk ligt uiteraard op wat er zich aan de Leuvense universiteit afspeelde.

Marc Reynebeau

jan ceuleers e.a., De stoute jaren '58-'68 Kritak, Leuven, 1988, 207 p.
dirk lauwaert e.a., ‘De stoute jaren’, in K & C, april 1988 (Paleis voor Schone Kunsten, Koningstraat 10, 1000 Brussel).
roger binnemans e.a., De verbeelding aan de macht? '68-'88, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 1988, 183 p.
koen vermeiren e.a., ‘Mei '68: twintig jaar later’ in Kreatief, jg. 22, nr. 1, maart 1988, 111 p. (Groeningestraat 23, 8610 Wevelgem).
willem houbrechts e.a., Antwerpen. De jaren 60, Hadewijch, Antwerpen, 1988, 179 p.
louis vos e.a., Studentenprotest in de jaren zestig. De stoute jaren, Lannoo, Tielt, 1988, 228 p.