Ons Erfdeel. Jaargang 32

[p. 276]

Beeldende kunst

Internationaal Lexicon van de Moderne Beeldende Kunst

De wereld van de hedendaagse kunst is voor velen een doolhof van namen en begrippen geworden. De nieuwe kunstrichtingen hebben elkaar zo snel opgevolgd en hebben zoveel babylonische termen meegekregen, vaak in vreemde talen, dat de kunstliefhebber nog nauwelijks weet waarover het gaat. Recensies en tijdschriftartikelen zijn daardoor vaak in nogal hermetische taal geschreven wat de verstaanbaarheid zeker niet ten goede komt. Een woordenboek kan op dit terrein weinig of geen hulp bieden en kunsthistorische naslagwerken zijn niet alleen duur, ze zijn ook meer bestemd voor vakspecialisten en geven ook niet altijd uitsluitsel over de meest recente terminologieën. Vandaar de noodzaak tot een handig en niet te prijzig boek. Een werk dat iedereen de begrippen en namen presenteert die noodzakelijk zijn om een beter inzicht te krijgen in de moderne en hedendaagse kunst. Albert van Wiemeersch heeft die taak op zich genomen met de samenstelling en de uitgave van een ‘Internationaal Lexicon van de moderne beeldende kunst’. Het was een uitdaging: 286 bladzijden bewijzen overduidelijk hoeveel materiaal diende te worden gecatalogiseerd en opgespoord. Het is geen kleine verdienste zich hiervoor in te zetten. Is de auteur in zijn opzet geslaagd? Het antwoord is ja en neen. Positief is het streven naar volledigheid en daarvan getuigen zeker de ruim 800 trefwoorden die uiteraard alfabetisch werden gerangschikt. Minder enthousiast werden we echter na aandachtige en kritische lezing. Volledigheid, we schreven het al, is een streven dat nooit optimaal kan slagen, maar een zekere consequentie zou daarbij toch op de eerste plaats moeten komen. Zo kan men zich afvragen waarom het Brusselse kunstcentrum Taptoe, dat in 1955 werd opgericht, wèl vermeld wordt maar Raaklijn uit Brugge en Celbeton in Dendermonde niet. Beiden hebben in de jaren vijftig een beduidende rol gespeeld bij de promotie van eigentijdse kunst en dit niet alleen op lokaal niveau.

Een werkelijk storende verwarring ontstaat daar waar de talrijke prijzen die in Vlaanderen uitgereikt worden aan beeldende kunstenaars geordend worden. Die staan her en der verspreid onder de naam van de prijs (Marnixkring Prijs Felix De Boeck, Prijs Mark Macken staan bvb. beiden onder de letter M). Was het niet veel logischer geweest alle prijzen onder de letter P onder te brengen? Er is een lemma ‘Religieuze kunst’ maar in de omschrijving wordt niet gerefereerd aan het Museum voor Religieuze kunst in Oostende. Evenmin wordt de toch belangrijke tentoonstelling Ars Sacra uit 1958 in Leuven vermeld die, samengesteld door K.N. Elno en Geert Bekaert, een mijlpaal betekende in een periode dat de religieuze kunstvernieuwing haar hoogtepunt had bereikt. Op een ander vlak missen we ‘A-379089’, een centrum in Antwerpen dat in 1969, onder leiding van Kasper König, een interessante rol heeft gespeeld in verband met de toenmalige avantgardekunst al was het maar omdat Marcel Broodthaers er zijn ‘Museum voor Moderne Kunst, Département des Aigles, sectie 17e eeuw’ heeft gevestigd, er Fluxusconcerten werden georganiseerd en Panamarenko er later zijn luchtschip ‘The Aero-modeller’ heeft gebouwd. Wanneer gesproken wordt over ‘Spazialismo’, een beweging die in Milaan in het leven geroepen werd door Lucio Fontana, wordt niet gerept over het manifest dat toen werd uitgegeven en dat werd gevolgd door een tweede en derde manifest. Bij Van Wiemeersch wordt alleen over Fontana gesproken terwijl het in werkelijkheid om meerdere kunstenaars ging. Dit zijn historische onvolkomenheden die een dergelijk lexicon aan waarde doen inboeten. In dezelfde geest valt

[p. 277]

het te betreuren dat in vele gevallen geen nauwkeurige of helemaal geen data worden vermeld. Bij ‘Hard-Edge’ bvb. wordt geschreven ‘term eind jaren vijftig gebruikt...’ terwijl het een kleine moeite was geweest vast te stellen dat die term in 1959 werd geïntroduceerd door de Californische criticus J. Langsner. De nieuwe Duitse kunstenaars die in de jaren zeventig bekendheid verwierven, staan terecht onder de benaming ‘Die Neue Wilden’ maar wie zoekt naar hun Italiaanse collega's die zich manifesteerden onder de naam ‘Transavantguardia’, uitgevonden door de criticus Achille Bonito Oliva, vindt die bij toeval: onder ‘De Nieuwe Italianen’ terwijl Transavantguardia dé geeikte term is. Wil een dergelijk lexicon ook een minimale wetenschappelijke waarde hebben dan moeten data en benamingen ook precies kloppen. Dat is een algemene opmerking die over dit boek gemaakt moet worden. Het is niet precies genoeg en het minst een serieuze wetenschappelijke benadering. Zelfs wie in zekere zin populariserend wil zijn, mag niet voorbijgaan aan historische synthese en exactheid. Het is in dat verband van belang dat bij de behandeling van het begrip ‘Documenta’ wordt aangegeven dat de grote internationale kunstmanifestaties in het leven werden geroepen door Prof. Arnold Bode, als een soort ‘Wederaufstehung’ van West-Duitsland in de internationale kunstwereld, dat de data van de opeenvolgende tentoonstellingen worden vermeld en zeker dat de namen van hen worden genoemd die de artistieke leiding hadden. Dat soort informatie is van belang voor de kunstliefhebber die zo'n werk met vrucht wil raadplegen. Het aantal regels gewijd aan de Documenta beslaat amper de helft van de tekst die op dezelfde bladzijde voorkomt over de ‘Dordtse Impressionisten’. Onder ‘Metrokunst’ wordt anderzijds met geen woord gesproken over de Brusselse metro waar nu al vijftig Belgische kunstenaars een werk maakten. Evenmin wordt verwezen naar scheppingen in het buitenland. Toch zijn de bronnen daarvoor aanwezig.

Lacunes zijn er die eigenlijk onvergeeflijk zijn zoals bvb. het niet vermelden van de belangrijke tentoonstelling ‘When Attitudes become Form’, in 1969/70 door Harald Szeeman in de Kunsthalle in Bern samengesteld, waar de nieuwe kunst na de Pop-Art en de Minimal Art voor het eerst werd getoond. We hebben ook niets gevonden over de ‘Internationale Situationiste’, een groep waar ook Asger Jorn en Constant uit Cobra bij betrokken waren. Tussen 1958 en 1963 gaf die groep een tijdschrift uit waarbij het ordewoord van Rimbaud ‘changer la vie’ voorop stond. Groep en tijdschrift hebben uiteindelijk een niet onbelangrijke rol gespeeld in de voorbereiding van mei '68. Dan hebben we het nog niet over andere omissies: de zeer belangrijke fototentoonstelling ‘The Family of Man’ die zoveel navolgers heeft gekend, het toonaangevende tijdschrift ‘Quadrum’, de Antwerpse vereniging voor de bevordering van de moderne kunst ‘Artes’, de Luikse vereniging ‘APIAW’ en vele galerijen die als motor gediend hebben voor de Belgische en buitenlandse actuele kunst, het zijn allemaal zaken die niet terug te vinden zijn.

Naast het in 1972 verschenen ‘Kunst van Nu’, encyclopedisch overzicht vanaf 1960 samengesteld door de projectgroep moderne kunst van de Rijksuniversiteit van Utrecht en het in 1971 uitgegeven ‘Lexicon van de Actuele Kunst’ van Dusar en Smeets had dit nieuwe lexicon een nuttig en handzaam instrument voor studenten en kunstliefhebbers kunnen zijn. Ons inziens is het dat niet geworden omwille van de vele fundamenteel ontbrekende elementen en de historisch-wetenschappelijke slordigheden die door gedegen speurwerk vermeden hadden kunnen worden. Nu is het slechts een oppervlakkig naslagwerk geworden en dat is jammer voor de moeite die auteur en uitgever zich toch getroost hebben.

L. Bekkers

a. van wiemeersch, Internationaal Lexicon van de moderne Beeldende Kunst, Kunstforum, Schelderode, 1988, 286 p.