Ons Erfdeel. Jaargang 32

Opsmuk-poëzie

Joost Zwagerman is het meest opvallende, getalenteerde en redelijke lid van de lawaaierige Nederlandse dichtersgroep De Maximalen. Na een verhalenbundel, Kroondomein (Arbeiderspers, 1987) en een dichtbundel, Langs de doofpot (Arbeiderspers, 1987) is er nu van zijn hand de dichtbundel De ziekte van jij verschenen.

Poëzie moet voor Zwagerman zo ongeveer het volgende zijn: ‘De kunst van het grote gebaar, waarbij dan ook alles wordt geannexeerd, hoge en lage kunst, de liefdeslyriek en de pornografie, cocaïne en gezondheidscultus (...)’. Zijn raad aan collega-dichters luidt: ‘Pump up the volume’. Wat in de laatste jaren aan Nederlandstalige poëzie is geschreven, is hem te braaf, te keurig. Hij wil niet ‘minder’ maar ‘meer’, de maximale expressie van maximale gevoelens.

Je kunt Zwagerman geen inconsequentie aanwrijven; zijn De ziekte van jij stemt overeen met zijn uitspraken. De bundel bevat groots bedoelde liefdeslyriek, waarin heel wat registers worden opengetrokken. Het gegeven is eenvoudig: de dichter wordt smoorverliefd op een fraai meisje, zijn verliefdheid laait hoog op, maar een flink aantal gedichten verder is deze afgelopen.

Het begint zoals het schijnt te horen bij dichters: met een coup de foudre: ‘dat ik je net zo lang bekeek tot ik / naar je staarde en dat ik staren bleef’. Uiteraard wordt de jonge dichter smoor op een voorbeeld van een femme fatale: ‘maar jij, je snoof oprechte afkeer, je lachte overvloedig

Joost Zwagermann.

minachting’. Zulke vrouwen maken het verliefde jongelingen meestal niet makkelijk, en de verhouding verloopt aanvankelijk nogal moeizaam. De dichter is evenwel niet te stuiten: ‘als gladde groene zeep zo metafysisch niet te vatten / was ik geil op je’ en daarop volgt een sliert gedichten waarin erotiek en passie met talloze beelden, vergelijkingen en gekke wendingen verheerlijkt worden. Soms leuk, maar vaker behoorlijk flauw zoals dit hoogstandje: ‘... fantaseerde jij het ogendicht en mondjestoe / bijkomstig en volkomen tegelijk te praktizeren / onze wezenloze evangeliën waarvan het met je / mond belijden van mijn opstanding de welverrezen / en synchroon te tellen rijkdom van getallen / zes en negen rond te spreken / wel de meestbekomen / boodschap is om voor- en achteruit en naar opzij / te rollen als een harde cirkelsteen (...)’

De vrouw is ongrijpbaar en heeft zoveel gezichten dat de taaltovenaar voortdurend nieuwe woorden moet uitvinden: vlucht-vleesmuze, lijfsterzine, woonfantoom, minnaressenlegioen, mooiheidsmuze, mijn allerdansigste bijdehand en zo nog een paar. Hoewel met al dit kunstigs bedacht, is zij toch de hautaine ‘meesteres’, die een ‘sneeuwkristallen schrikbewind’ voert. Voor haar kruipt de ‘ik’ -‘van zelfs je sokken of je stront / kan ik nog een hemelsmeltend sacramentje maken.’ Wanneer zij hem verlaat voor een ‘uit lul bestaande lul die zijn vingers niet kan tellen’ wringt

[p. 274]

de minnaar zich in allerhande bochten - hij treurt, droomt, stamelt en dàt levert hier en daar een mooie passage op:

...kom je nog terug bij mij, ik bedoel, kom je
nog terug? Je bent dan hier en hij mij en als
je dan teruggekomen en bij mij en dat je altijd bent
en was en dat je hier zal zijn en niet terug
want weg dat was je nooit en wat gebeurd is
dat vergeten we heel vlug - ik bedoel, kom je
nog terug bij mij, kom je nog terug?

Deze bundel zit boordevol uitgesproken emoties: passie, woede, verdriet, jaloezie, extase, vertedering, noem maar op. Dit is theatrale poëzie, met opera-allures. Zwagerman gebruikt daarvoor zowat alle middelen die beschikbaar zijn: ongewone en vaak exuberante beeldspraak, neologismen, nadrukkelijke interpunctie, binnenrijmen, assonanties en alliteraties, een eigenzinnige grammatica, woordspelingen, verwijzingen naar andere teksten. Die opeenstapeling maakt op mij een slordige, nonchalante indruk. Slechts af en toe levert,zij een gave passage op - als er niet zomaar gestapeld wordt. Aantrekkelijk is dan weer het gedrevene van deze gedichten. Er zit vaart in, je moet ze niet lezen om de beheersing of de soberheid, maar om de overdonderende veelheid, om het kameleontische zowel van de toon als het onderwerp.

Al met al is dit geen poëzie die ik koester, vooral om de breedsprakerigheid en het gebrek aan pregnantie. Noch het geheel, noch regels of passages (op enkele schaarse uitzonderingen na) blijven mij bij. Uiteindelijk is Zwagerman nog op zijn best wanneer hij de theatraliteit en de kitsch volledig de vrije loop laat zonder zich om beheerste schoonheid te bekommeren:

Ied're nacht zo duizelbaar gedroomd van jou
de mooiheidsmuze tegen wil en dank, zodat zelfs
in mijn slaap jij bent om mee te dansen om je
deze dans te vragen om te vragen om je liefjeshand
mijn liefje want je bent zo tranentrekkend tango
en je bent mijn allerdanserigste bijdehand je bent
mijn hoefijzer mijn amulet mijn goed verstopte wisseltand.

Dit soort poëzie hebben we, inderdaad, een tijdland nauwelijks gehad. Ze mag er van mij best zijn. Alleen, ze is mij te zeer, in de woorden van Zwagerman zelf: ‘opsmuk poëzie’. Opera is de kunst van het breedvoerige, poëzie het omgekeerde.

Bernard Dewulf

joost zwagerman, De ziekte van jij, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1988.