Ons Erfdeel. Jaargang 32

De Boontjes: eindelijk!

Van 18 november 1959 tot 21 januari 1978 schreef Louis Paul Boon vrijwel zonder onderbreking dagelijks een hoekje in de Gentse socialistische krant Vooruit (nu: Vooruit / De Morgen). Het stukje, dat steevast in de linkerbovenhoek van de tweede pagina verscheen, werd steeds met ‘Boontje’ ondertekend en was bij de Boon-liefhebbers erg in trek. Het was ook algemeen bekend dat het geheel van die ‘Boontjes’ - samen zowat 5.000 bladzijden - van groot belang was voor een uitgebreidere kennismaking met het oeuvre van Boon.

De editie van de verzamelde ‘Boontjes’ was voor het najaar 1986 aangekondigd bij Manteau, maar liep door de tribulaties van de uitgeverij twee jaar vertraging op. Op 19 oktober 1988 echter kon Julien Weverbergh, ex-directeur van Manteau, toch een eerste kloek deel, met imprint Houtekiet, aan het publiek presenteren. Het geheel wordt geraamd op 8 of 9 delen. Voor de

L.P. Boon (1912-1979).

frequentie van verschijnen zullen de editeurs zich laten leiden door de publieke belangstelling, aldus Weverbergh (in de Tijdingen van het L.P Boon Genootschap, 88, nr. 4, p. 17; en vgl. het woord vooraf van de samenstellers van deel 1).

Het eerste fraai uitgegeven boekdeel, met de ‘Boontjes’ van 18 november 1959 tot 30 december 1960, beantwoordt met glans aan de toch hooggestemde verwachtingen. Het brengt alvast een bevestiging van het vermoeden dat Boon met zijn column méér dan journalistieke bedoelingen had. Want al heel snel blijkt dat hij inderdaad ‘kipkap’-produceerde, zoals hij het met de hem eigen zelfironie noemde, maar dat hij met zijn dagelijkse krantentukjes een groter geheel voor ogen had. Hij dacht zelfs aan een, of zelfs hét, ‘Meesterwerk in kipkap’, dat het - op dezelfde manier ontstane en gecomponeerde - tweeluik De Kapellekensbaan / Zomer-te-Termuren, nog zou overtreffen.

Zelf heeft Boon ooit aan een volledige bundeling van zijn hoekjes gedacht. Maar het herdrukken en/of bewerken van zijn ‘dagwerk’ bleef beperkt tot een selectie in enkele thematisch samenhangende bundels (Dag aan dag, 1963; Dorp in Vlaanderen, 1966); Wat een leven, 1967; 90 mensen, 1970).

Het idee van de ‘definitieve roman fleuve’ was zeker niet vanaf het begin aanwezig. De ‘Boontjes’ zetten in met herinneringen, anekdotes, laconieke mededelingen over het leven van alledag, korte en ironische typeringen, verlangens en dromen. Naast het terugkerende, desolate beeld van de eenzaam op de tram en/of trein wachtende Boon, duiken vooral de zelfspot op en zelfs het zelfmedelijden: Boontje blijkt aanvankelijk nogal gelaboreerd te hebben aan de verplichting iedere dag een stukje te schrijven. Maar meteen blijkt al dat het stukje over het stukjes-schrijven herkenbaar dezelfde spiegelsituatie oproept als die waarin Boontje als verteller in De Kapellekensbaan optrad.

Hier betreurt Boontje zijn gebrek aan aanzien ‘als ge u iedere dag met al uw kleine miseries te kijk hebt te zetten’ (p. 38). Maar geleidelijk aan worden allerlei andere figuren geïntroduceerd die verder nog herhaaldelijk terug zullen keren en die dan, precies zoals in de roman-diptiek, zullen fungeren als een soort klankbord voor de centrale verteller.

Er is Mies de kaartenlegster, er is ook Tolfpoets, naast Student Siekegheest en andere bekenden uit De Kapellekensbaan, of figuren als E.H. Ramadhoe en Miss Blauwbaard, die ook al in andere werken van Boon een rol speelden. Tussen dat alles door worden elementen aangebracht voor een zelfportret (b.v. p. 85: ‘Van nature uit ben ik een eenzaam mannetje, dat slechts in stilte en afzondering een muis kan baren’ en zo ontstaat een caleidoscopisch geheel, een bonte mengeling van tot fictie ‘bewerkte’ reële personages, die allen deze kenmerken gemeen hebben: ze leven in de onmiddellijke omgeving van Boontje en het gaat om ietwat zonderlinge types van wie de illusies, verwachtingen en hoop vaak letterlijk door het leven aan diggelen worden geslagen. Ook de ingelaste ‘sterke’ verhalen vertellen meestal hoe de kleine, gewone man of vrouw bedrogen wordt.

Dat Boon zich de werkelijkheid als het ware toeëigent, blijkt uit de manier waarop hij omspringt met ‘beroemdheden’. Gloria Vanderbilt bijvoorbeeld,

[p. 262]

erfgename van het fortuin van miljardair William H. Vanderbilt, wordt bij hem als Gloria Bint geïntregeerd als personage in Boontjes eigen leefwereld. Het procédé wordt, zoals Herwig Leus in het naamregister (p. 382) aanstipt, door Boon dikwijls toegepast. Ook wordt duidelijk hoe Boon het ‘materiaal’ voor zijn boeken verzamelde: hij put uit de ‘afschuwwekkende mooie’ kranteberichten (p. 262), of de ‘meesterlijke stukjes journalistiek, waarin onze wereld “wreed en vrolijk” wordt beschreven’ (p. 292) en waarvan hij een plakboek aanlegde (p. 288; zoals de Man in Menuet dus).

Het noterend vertellen gaat over naar een ander, secundair of ingebed fictioneel niveau als verhalen ontstaan die over verschillende stukjes heen worden verteld: zo het verhaal van Sara (begin van ‘'n roman in schuifjes’, p. 293), of het eerder al als geheel gepubliceerde verhaal van Pomponneke en verder vooral de stukjes waarin het Elsje van zijn jeugd optreedt. Op die manier worden verschillende verhalen ‘uitgeprobeerd’, over verschillende heldinnen, tot Boontje zich op 25 oktober 1960 voorneemt er iets ‘groots’ mee te maken (met een ironische referentie aan De Kapellekensbaan, het boek van ‘een naamgenoot’ van hem). Hij gaat dan op het meta-niveau van de centrale verteller met meesterlijke hand ironiserende beschouwingen invoegen over het gebrek aan samenhang. Hij zal zelfs een geïrriteerde lezer opvoeren, die zich afvraagt wie nu eigenlijk de heldin is, waarna ook nog wordt gezocht naar een geschikte mannelijke tegenhanger van die heldin.

Dat zowel de figuren uit Boontjes onmiddellijke omgeving als de ‘lezers’ van zijn hoekje gefingeerd zijn, of althans ‘verwerkt’ opgenomen in de fictionele wereld van de verteller (b.v. zijn vader, die kwam vertellen dat het niet zó gebeurde als Boontje het vertelde; of de ‘dochter’ (= zoon) van Boontje), kan blijken uit het feit dat ze heel vaak onmiddellijk aansluitend commentaar leveren bij het hoekje van ‘gisteren’. Boontje zelf noemt de heldinnen die hij ‘probeert’ overigens ook ‘slechts schijngestalten van elkaar’ (p. 327).

Boon mikte met zijn ‘Boontjes’ heel hoog: ‘Wat wij in onze 1000 en één prozastukjes willen bereiken is niet die buurt van vroeger in haar hemd zetten, maar de zin en de betekenis van deze tijd en deze wereld te achterhalen’ (p. 333). Duidelijk is in ieder geval dat deze ‘Boontjes’ moeten worden gelezen als een onderdeel van het totale oeuvre van Boon; ze zijn, op allerlei niveaus, onlosmakelijk en explixiet met zijn romanproduktie verbonden. Of het geheel van alle verzamelde ‘Boontjes’ inderdaad fragmenten zijn van een groots opgevatte roman fleuve zoals in het woord vooraf wordt gezegd, zal dan nog moeten blijken.

De editie is met zorg geannoteerd door Herwig Leus. Zeer handzaam voor de Boon-lezer is het register op de figuren die Boons literaire universum bevolken. Ook de verklarende aantekeningen bij de stukjes zijn rijk gestoffeerd, ofschoon hier en daar nog meer informatie mogelijk of wenselijk is: waarom werd b.v., het Dichtertje wiens trouwdag wordt beschreven op 14 april 1960, niet geïdentificeerd als Hugo Claus? (pp. 137-138); en viel er niets mee te delen over Boontjes held Lucky Short in de avonturenrreeks Hands-Up (pp. 50-51) en over ‘ons krantje’ (p. 123)? Laat ons echter, bij het vele dat hier wordt geboden, geen spijkers op laag water zoeken. Niet alleen door de publikatie van de teksten zelf, maar ook door de verzorgde ‘begeleiding’ ervan, betekent deze editie een belangrijke stap vooruit in de Boon-studie en in het ontsluiten van de vele niet-herdrukte Boonteksten.

Anne Marie Musschoot

louis paul boon, Boontjes 1959-1960. Samenstelling, verantwoording en annotaties door Herwig Leus en Julien Weverbergh, Houtekiet, Antwerpen, 1988, 418 p.