Ons Erfdeel. Jaargang 32

Festivalitis

Na-denken over de voorbije herfstmanifestatie van het Festival van Vlaanderen is een psychologisch gevaarlijke bezigheid: je wordt er goed schizofreen van, geslingerd tussen Alleluia-gevoelens en Dies Irae-ergernis.

Enerzijds valt er ongetwijfeld heel wat te bewonderen en te bejubelen. In twee maanden tijd (september-oktober 1988) zo'n 175 concerten laten plaatsvinden, is een huzarenstuk dat respect verdient. Het naar Vlaanderen halen van zoveel topnamen van soli, ensembles of orkesten is iets wat alleen een grote organisatie als het Festival van Vlaanderen in dergelijke mate aankan. Dit alles geografisch meer en meer over Vlaanderen spreiden, heeft als positief gevolg dat steeds meer mensen de kans krijgen met het concertgebeuren in contact te komen. Dat met een aantal concerten speciaal op de jeugd of op de minder doorgewinterde melomaan wordt gemikt, is toe te juichen. Die positieve punten vertalen zich sinds enkele jaren ook in gunstige concrete cijfers. Het eindverslag van het FvV 1987 wees bv. op een aangroei op alle terreinen: meer concerten in meer steden, meer publiek, meer sponsors, meer creaties, meer Belgische inbreng, meer co-producties met andere concertorganisaties, meer inkomsten... Al deze aspecten worden door het FvV als pluspunten naar voren geschoven. Ook voor 1988 vertoonde een aantal van die aspecten een stijgende lijn. Niet voor niets bekleedt het FvV in de Association Européenne des Festivals de Musique - die werd gesticht in 1952 en die nu 48 festivals groepeert - een plaats in de top-vijf naast Salzburg, Wenen, Luzern en het Hollandfestival.

Waarom wekt deze ogenschijnlijke successtory de jongste jaren toch steeds meer wrevel op? Waarom lijkt het lofwaardig enthousiasme van de organisatoren, die het steeds in superlatieven over het ‘feest van de muziek’ hebben, minder geloofwaardig dan enkele jaren geleden? Vooral bij de jongste editie was het opvallend hoe in de perskritieken en radiocommentaren keer op keer irritatie en ongenoegen tot uiting kwamen.

We zullen het hier niet hebben over ‘kleine’, plaatselijke tekortkomingen (programmawijziging, uurwijziging, niet gestemd orgel, storende geluiden van sirenes of nabije cafés...) die te betreuren, maar in zo'n massaal concertaanbod haast niet te vermijden zijn, en die in veel gevallen buiten de greep van de organisatoren vallen.

Het grote ongenoegen spitste zich vooral toe op twee ruimere aspecten binnen het hele gebeuren, nl. op het onoverzichtelijke van de muzikale inhoud van de programmatie, en op de toenemende greep van de entourage rond het concert die al te dikwijls de muziek naar de tweede plaats terugdrong.

De kritiek op de programmatic moet wel rekening houden met het feit dat ‘hét’ FvV eigenlijk een verzameling is van verschillende deelfestivals, waarvan ‘Brussel-Leuven’ en ‘Gent en historische steden’ onder het rechtstreekse festivalbeheer vallen maar Antwerpen en Mechelen grotendeels onafhankelijk opereren. (De afdelingen Kort-

[p. 130]

rijk, Tongeren en Brugge - april tot half augustus - zijn praktisch volledig zelfstandig). Om in een dergelijke structuur een samenhangende programmatie te brengen die 175 concerten omvat, is geen sinecure. Spreiding, aantal en onafhankelijkheid van de organisatoren brengen met zich, dat er geen voelbare band is tussen bv. de Blazers van het Scottish Chamber Orchestra in Tervuren (1 okt.) en het Kuijken Consort in Ninove (28 okt.), of tussen A sei voce in Gent (3 sept.) en het Ensemble Camelion in Leuven (26 okt.). Toch valt dit alles onder de noemer FvV, het eerste voorbeeld onder ‘Suite’, het tweede onder ‘Orde van het Gulden Vlies’. Met dergelijke thematische etiketten wordt een poging gedaan om in de veelheid enige orde te brengen met musicologisch (of commercieel) interessante, afgebakende gebieden. In het meertalige Festivalmagazine heet dat ‘Cohérence dans l'électisme’. Dit jaar waren daar geslaagde voorbeelden van, zoals ‘C. Ph. Em. Bach’ in Antwerpen, een strijkkwartettencyclus in Leuven of een ‘Orgelproject’ in Tienen. Er was telkens sprake van een duidelijk omschreven inhoud in één bepaald centrum. Andere thema's waren al moeilijker te volgen door hun geografische spreiding (bv. Orde van het Gulden Vlies) of waren bovendien niet als geheel bij te wonen door gemis aan spreiding in de tijd. Een kras voorbeeld: de Suite, op 29 sept. in Aalst, 30 sept. in Zaventem, 1 okt. tezelfdertijd in Aalst, De Pinte en Tervuren, op 3 okt. in Wetteren, 6 okt. in Kraainem, 7 okt. Oudenaarde, 8 okt. St.-Niklaas, 15 okt. Erpe-Mere én WezembeekOppem... Ook thema's als Magnificantus, Hofdans en Voices leden aan deze gebreken. Een thema als ‘Van hofdans tot symfonie’ is uitstekend geschikt voor een les muzikale vormleer, maar als concertthematiek is het zo veelomvattend, dat een eventuele samenhang zoek raakt en geruisloos verdrinkt in de overvloed. In het festivalmagazine wordt deze kritiek opgevangen met ‘... de thematiek mag niet te strikt benaderd worden en men mag niet uit het oog verliezen dat een festival in eerste instantie een feestelijk gebeuren is...’. De oorspronkelijke bedoeling van een festival, nl. beperkt in tijd en ruimte een aantal uitzonderlijke en inhoudelijk verwante zaken voorstellen, is daarbij ver te zoeken. Wanneer dan nog uit die thematiek sommige (dure) delen muzikaal zwaar tegenvallen (zoals de integrale Beethoven-symfonieën door het orkest van Radio France o.l.v. Marek Janowski), wanneer voortdurend geklaagd wordt over gebrekkige informatie in het programmaboek, wanneer andere concertinitiatieven dreigen te verstikken in het FvV, wanneer... enz... dan worden helaas de vele positieve aspecten en de schitterende prestaties te niet gedaan door de negatieve ervaringen.

De tweede bron van ongenoegen bleek volgens talrijke commentatoren te liggen bij de praktische aanpak van vele concerten. Mikpunt van de kritiek was het management-jargon van het FvV (sponsoring, partnership, joint venture...) en de gevolgen van die ideeën voor de muziek-geïnteresseerde concertbezoeker. Mecenaat is eeuwenoud. Kunstenaars en kunstliefhebbers hebben daar ruimschoots baat bij gehad. Een organisatie als het FvV kan niet zonder de steun van de overheid, de BRT, de zakenwereld. Maar die zakenwereld denkt in economische termen en verlangt via de cultuur compensaties voor de geleverde investeringen. Die bestaan dan uit publiciteit en uit het krijgen van een (groot) aantal vrijkaarten, die de bedrijven uitdelen aan klanten, personeel en relaties. De voorbije jaren werd herhaaldelijk gewezen op mogelijk misbruik dat uit dit fenomeen zou kunnen voortvloeien en ook het FvV zelf deed enigszins terughoudend over de publicitaire overeenkomsten met de sponsors. Nog in 1988 benadrukte voorzitter Robert Vandeputte op de openingspersconferentie dat

[p. 131]

de grens van het fatsoen overschreden zou worden, mocht het FvV een reclamebord worden. Helaas staat de voorzitter blijkbaar alleen, want het Festival '88 werd onbeschaamd herdoopt tot ‘Festival van Vlaanderen International For Arts and Economy’ en afgevaardigd-bestuurder, Jan Briers, lanceerde uitspraken als ‘... Het grote voordeel van een concert is dat er tijd is voor een receptie...’. Er mag niet veralgemeend worden, maar al te dikwijls had de muziekliefhebber dit jaar redenen te over om zich blauw te ergeren: concerten die te laat begonnen door het wachten op sponsors en genodigden, die dan ook nog de beste plaatsen bezetten; ze kwamen binnen tijdens het concert of kwamen in het geheel niet; ze applaudisseerden tussen de delen van één compositie; de pauze duurde door de recepties (‘ontmoetingsplatforms’ in Festivaljargon) veel te lang... Het zo sterk inspelen op sponsoring heeft ook meer algemeen gezien risico's en nadelen. Zo kunnen de sponsors programmatorische eisen gaan stellen. De uitgebreidheid van het FvV teert op zoveel sponsorgelden dat de koek die voor andere initiatiefnemers overblijft nog maar zeer klein is. Wanneer een FvV-concert ontaardt in een soort veredelde handelsbeurs of een society-gebeuren, dan zijn de musici en de muziekliefhebbers daar de dupe van en dan is inderdaad de grens overschreden. Machiavellisme en megalomanie zijn nooit zeer sympathiek overgekomen. Of om het krasser uit te drukken: wie zich verkoopt, zich laat misbruiken en daar nog prat op gaat, valt onder de terminologie van schuttingwoorden.

Kort samengevat kan men zeggen dat het FvV 1988 genoeg waardevolle concerten en thematische ideeën bood om over twee jaar te spreiden. De Festival-sfeer, de muzikaal-coherente waarde, zou erbij winnen en het gevaar tot oververzadiging wordt ermee teruggedrongen. Bovendien brengt beperking het FvV in een sterkere positie tegenover de sponsorende zakenwereld. Wil het FvV weer een muzikaal-esthetisch festijn worden, dan moet ingrijpend worden gesnoeid om tot een kwalitatief even hoogstaande, maar duidelijk gerichte programmatic te komen. De sponsors die dat mee-financieren moeten zich schikken naar de wetten van het Festivalbeheer en de normen van het gangbare concertgebeuren.

Hendrik Willaert