Ons Erfdeel. Jaargang 32

Op de fiets op weg naar het einde

Een man op weg naar de laatste afrekening en een obsessie voor fietsen. Dat zijn de twee belangrijkste ingrediënten van De eeuwige fietser door theatergroep Orkater. Of is het het décor, de muziek, de belichting? Waarschijnlijk toch het décor en de liederen. Het verhaal is onbegrijpelijk, absurd of surrealistisch, zo men wil.

Er is een man. Hij vertelt zijn verhaal. Hij heeft een moord gepleegd: met een fietspomp, of met een als fietspomp vermomd wapen. Hij komt op een politiebureau om aangifte te doen, aanvankelijk van een diefstal bij hemzelf. Hier houdt het vertellen op en begint het acteren.

In het bureau zijn drie politieagenten aanwezig. Zij houden zich voornamelijk bezig met de kleine misdrijven zoals daar zijn: het stelen van fietsen en het rijden zonder licht. Daarnaast weten ze ook aardig bedenksels te produceren. Daarin vinden ze de man. Het is op dit punt dat het verhaal zelf en de inhoud van het verhaal in elkaar overvloeien zoals het toneelpersonage van de man en de schrijver Flann O'Brien op het toneel lijken te vervloeien. Want ook het toneelstuk waarnaar we zitten te kijken is zo'n bedenksel.

Bij wie te lang fietst, beginnen de atomen van de fiets en die van de mens zich te vermengen. De fietser voelt zich fiets worden en voor hij het weet staat hij met zijn elleboog tegen de muur of met de voet op de stoeprand. The World according to Bike.

Als je in de spiegel kijkt, zie je jezelf zoals je even geleden was. Als je genoeg spiegels in elkaar laat spiegelen, word je dan jonger? Dan moet je spiegels de hele wereld om neerzetten en je zou achter je moeten kijken om jezelf te zien. Maar dan mis je het begeerde beeld steeds net. Einstein Revisited. Die verhalen zijn belangrijk voor De eeuwige fietser en worden reëel, omdat De eeuwige fietser zelf zo'n vleesgeworden verhaal is.

De man wordt verdachte en de agenten tonen hun werkelijke gezicht en nog iets meer: misdaad bestrijding en terechtstelling. Na een ontsnapping op het nippertje aan zijn berechting legt de man het levenstraject nog eens af, nu echter in de wetenschap dat hij dood is. Letterlijk de weg naar het bureau. Maar dat deed hij eigenlijk al, want hij vertelde het verhaal in flash-back. Bij het bureau aangekomen, ziet hij de

[p. 126]

ellende opnieuw beginnen. Aan zijn fietstocht komt nooit een eind: De eeuwige fietser. De bekende nachtmerrie die voor sommigen ‘leven’ heet.

Alles aan De eeuwige fietser lijkt belangrijker dan toneelspelen zelf. Er staat een schitterend décor, gemaakt door Pat van Hemelrijck. Het wordt gedomineerd door een groot aflopend plateau: het politiebureau. Essentieel is het terugkeren van het thema fietsonderdeel waar men maar kijkt. De telefoon staat op een trapas met twee trappers, die gaan draaien als de telefoon gaat. Een krukje bestaat uit een zadel op een poot. Stergeflonker wordt veroorzaakt door een groot aantal reflectoren aan draadjes. De ‘enge’ machine is voor een deel uit fietsonderdelen opgebouwd. En als er nadrukkelijk om gevraagd wordt, wil er ook nog wel iemand met een fietsstuur op zijn kop achter het plateau langslopen.

Het décor overheerst. De vuilnisbak geeft bij het allereerste gebruik een accordeon-accoord, de gigantische stoof links is schoolbord en toegang tot de hel tegelijkertijd, en de stofzuigerslang blijkt in een enge droomsekwentie bezield.

Daarnaast is er de zeer sfeervolle muziek van Thijs van der Poll. Voornamelijk op het harmonium begeleid, maar soms ook op banjo en elektrische mandolin. De samenzang is hartverscheurend.

De eeuwige fietser is in de eerste plaats een beleving. De sfeer is essentieel. En dat is er vooral één van droom of nachtmerrie. Het droomachtige weet Orkater uitstekend op te roepen. De effecten zijn bijna nooit te gezocht, niet teveel uitgemolken. Vooral de tyrannie van de tweewieler is uitstekend gestalte gegeven, met veel gevoel voor subtiliteit en kleine humor.

Desondanks is De eeuwige fietser vooral een beeld voorstelling geworden. Toneelspelen en verhaal worden haast verpletterd door de beelden en de geluiden. Nu past een zekere verplettering bij het stuk. Per slot van rekening wordt de man bijna verpletterd door een machine van fietsonderdelen. Maar van echte acteerprestaties valt er niet te genieten. Dat is de vier spelers, Chris Bolczek, Aat Ceelen, Michiel Romeyn en Pat van Hemelrijck niet direct aan te rekenen. Het heeft meer met het concept te maken, waarin vooral beeld- of effect-theater wordt nagestreeft.

Bij momenten gaf dat mooi theater. Maar tot een indrukwekkend totaal kunstwerk heeft De eeuwige fietser niet kunnen uitgroeien. Misschien dat daarvoor het oorspronkelijke gegeven niet voldoende dramatische kracht had. Het levert wel een vermakelijke avond op met technisch veel vernuft.

Paul van der Plank