Ons Erfdeel. Jaargang 32

Beeldende kunst

Jan Cremer: turf en bloed

Jan Cremer is een dubbeltalent. Hij schrijft en schildert, en doet dat met bravoure. Cremer echter roept gemengde gevoelens op. Is hij een omhooggevallen volksjongenmiljonair? Is hij de ‘Ik Jan Cremer’ van de schilderkunst? De ‘Paulus Potter van de 20ste eeuw’ vanwege zijn koeien en landschappen? Of, zoals zijn grote bewonderaar Willem Frederik Hermans zegt: ‘de Douanier Rousseau van de schelmenroman’?

Het beeldend werk van Jan Cremer, dat te zien was op een overzichtstentoonstelling in het Rijksmuseum Twenthe in zijn geboortestad Enschede, is zeer ongelijk van kwaliteit. Het smijten spatwerk van Cremer, in elkaar ‘gerotzooid’ wanneer het de schilder zinde, is geen oeuvre in de gebruikelijke zin van het woord. Kritiek of bescheidenheid kent de schilder niet. Bij de naam Cremer - merknaam door zijn boek Ik Jan Cremer - botsen de ‘sweeping statements’ als ijsschotsen tegen elkaar. Cremer moet het hebben van de bravoure, ook in zijn schilderkunst.

Van een echte, ononderbroken schilderscarrière is bij Jan Cremer

Jan Cremer, ‘Arend en koren’, olie op doek, 200 × 120 cm, 1985 (Foto CINC)

geen sprake. Een schilder houdt niet op met schilderen omdat hij schrijft. Begonnen als ‘barbaar’ in Den Haag, met enig succes zelfs, wordt hij na zijn bestseller Ik Jan Cremer meer schrijver dan schilder.

Vergeleken met andere dubbeltalenten, Armando bijvoorbeeld of Hugo Claus, is Cremer ‘branie en poeha’ en dat heeft hij vooral te danken aan de manier waarop hij over zijn werk spreekt.

De toon was al gezet aan het eind van de jaren vijftig in nonsensicaal Frans: ‘peinture barbarisme’. ‘Het is allemaal rotzooi, estetika. Ik sodemieter verf op een doek, ik druip, spat, sla, schop, ik vecht met verf en soms win ik’.

Dertig jaar later is Cremer dezelfde kunstnozem van toen. En ook nu verft en spat hij, en soms wint hij. Cremer trekt een volks-jongenspak over zijn kop en met zijn fenomenale zelfvertrouwen overschreeuwd hij zijn gehavende schilderscarrière, die hij na zijn boek De Hunnen met evenveel poeha weer opkrikt. ‘Ik schilder niet volgens een idee, want ideeën zijn waardeloos’, zegt

[p. 122]

Cremer. ‘Ik wil alleen maar lekker verven: ik ben toch immers een gewone jongen en al die flauwekul van kunst en hogere ideeën kan me gestolen worden’.

Armando heeft geschreven en schrijft nog, zoals hij schilderde en nog schildert. Hij heeft een uitgesproken eigen stijl ontwikkeld. Er is continuïteit. Bij Armando is de verf geen eigen leven gaan leiden. Claus geneert zich voor zijn persiflages en pastiches op de stijl van anderen. Voor Hugo Claus is het tekenen en schilderen ‘patience spelen met de kaarten’. Claus wil zich geen schilder noemen. Een schilder heeft een stijl, die zoekt iets uit.

Bij Cremer echter is en blijft het bravoure. In zijn werk neemt hij de schilderkunstige ideeën van anderen over, en met succes. Cremer kan schilderen, maar de vervalser Van Meegeren kon dat ook.

Cremer noemt zijn voorbeelden ook met naam: Penckachtige cirkeltjes, stokjes en streepjes uit de jaren vijftig: Miro; drupschilderijen: Jackson Pollock; monochrome sponzen: Yves Klein; het blauw, geel en rood van Asger Jorn en Karel Appel; dikke, pasteuze schilderingen: Bram Bogart; informele tekens in zijn doeken uit de jaren vijftig: Georges Matthieu; gewonde landschappen met een snuifje Kiefer, en Cremer als neue Wilde in zijn Red, White and Blue horses.

Waarin is Cremer dan Cremer?

Meestal werkt Cremer in series, als een bezetene, eruit persend wat eruit moet. Tijdens het schrijven aan zijn magnum opus De Hunnen begon Cremer opnieuw met schilderen en in de paarden-reeksen uit die periode duikt het bloedrood op dat in het latere werk gaat overheersen. Het rood als een scherpe kleur, de kleur die Cremer naar zijn zeggen in het bloed- en kleurloze Enschede van zijn jeugd heeft moeten missen en waar hij als nomade door steppe en woestijn naar op zoek ging.

Het gaat bij Cremer louter om die kleuren en niet om de vormen of de lijnen, louter om het verfmateriaal en niet om de idee. Het werk is niet beredeneerd maar intuïtief of beter instinctief. Na zijn tulpenseries, zijn oer-Hollandse koeien, slachtpaarden en adelaars, schildert Cremer uitsluitend kleuren, geen luchten of bomen.

Het zijn landschappen uit zijn herinnering, kleurenpaletten die hij tijdens zijn reizen in zijn schildersgeheugen heeft opgestapeld: de Gobiwoestijn, Oelen Bator, Kazachstan, de Alpen, de Provence. Die gesublimeerde landschappen hebben thematisch de plaats ingenomen van Cremers vroegere archetypen: geen tulpenkelken meer op gepuzzelde koeien, maar omber en sienna, de kleur van turf en bloed.

Cremers nieuwste werk, ook al wordt het door de maker nog steeds retorisch verpakt, toont het nieuwe elan van het dubbeltalent. Het zijn kleurrijke crèmes, niet louter stoere Cremers.

Paul Depondt