Ons Erfdeel. Jaargang 32

Het Vlaamse proza 1970-1986: grensverleggende vernieuwing

Hugo Bousset staat bekend als het type van de empathische criticus, die in de eerste plaats wordt bewogen en op gang gebracht door wat Roland Barthes l'écriture scriptible heeft genoemd: de schriftuur die aanzet tot schrijven. Het standpunt van de inlevende criticus wordt bevestigd in een van de motto's die Bousset koos voor zijn meest recente boek: Le critique ne peat se dire pleinement critique s'il n'est pas entré lui aussi dans ce qu'il faut bigin appeler le vertige, ou si l'on préfère, le jeu, captivant et mortel, de l'écriture (Gérard Genette).

Het nieuwe boek, Grenzen verleggen. De Vlaamse prozaliteratuur 1970-1986. I. Trends, is het

[p. 116]

eerste deel van een ambitieus project. Trends wil een overzicht bieden van de voornaamste richtingen of tendensen van het hedendaagse proza in Vlaanderen. Bousset behandelt in het boek ‘een honderdtal’ Vlaamse auteurs. In het nog te publiceren deel II zullen dan Achtentwintig profielen worden gegeven ‘waarin de belangrijkste auteurs rond een of meer pilootromans worden voorgesteld’. Daarnaast is binnen het kader van hetzelfde project nog een illustratieve bloemlezing verschenen, onder de titel Een uur stilte a.u.b. / 28 Vlaamse verhalen na 1965.

Hoewel Bousset in zijn woord vooraf stelt een ‘zekere objectiviteit’ en volledigheid te hebben nagestreefd, is hij als evaluerend criticus nadrukkelijk in het overzicht aanwezig. Ook de afbakening van de behandelde periode (vanaf 1970) blijkt in eerste instantie vanuit persoonlijke betrokkenheid te zijn geschied - Bousset is ‘in 1969 pas volop als criticus begonnen’ - maar heeft gelukkig toch wel het ‘onbetwistbare voordeel’ dat de teksten konden worden geplaatst in een maatschappelijke context: tegenover het vooruitgangsoptimisme, het politieke engagement, het protest en de maatschappijkritiek van de jaren zestig profileert de literatuur na zeventig zich via sleutelwoorden als crisis, vlucht uit de maatschappij, egotijdperk, narcisme, nieuwe romantiek, decadentie e.d.

De visie van Bousset op het hedendaagse Vlaamse proza is bekend uit eerdere publikaties van zijn hand: de kracht van dit proza ligt volgens hem in het grensverleggende, vormvernieuwende schrijven - in tegenstelling tot het proza in Nederland, waar juist de ‘klassiek’ verhalende roman (Hermans, Mulisch, Hella Haasse, Kossmann - en ook Reve kan nog aan het rijtje worden toegevoegd) toonaangevend is gebleven. Het is goed deze visie te confronteren met de vrij defaitistische behandeling van het Vlaamse proza in Het literair klimaat

Hugo Bousset (^o1942).

1970-1985 onder redactie van Tom van Deel e.a., waar in verband met precies dezelfde periode niet alleen de vraag wordt gesteld of er wel een Vlaamse literatuur bestaat (P. de Wispelaere), maar waar het Vlaamse proza wordt behandeld onder de suggestieve titel Tekst treurnis en geschiedenis (J. Gerits). Het enthousiasme van Bousset maakt in ieder geval duidelijk dat het niet allemaal ‘treurnis’ is geweest en dat de Vlaamse literatuur in een overzicht waarin Noord en Zuid samen - en dan wel liefst ‘geïntegreerd’ - worden behandeld, meer aandacht en zelfs waardering verdient.

Bousset situeert de ‘grensverleggende’ vernieuwing van het Vlaamse proza in twee richtingen. Enerzijds worden grenzen doorbroken in de richting van document, reportage, essay en autobiografie (bij schrijvers als P. van Aken, L.P. Boon, H. Raes, P. Koeck, W. van den Broeck, P. de Wispelaere, F. Auwera, J. Geeraerts, W. Spillebeen en H. Claus). Anderzijds zijn er de zgn. ‘opusschrijvers’, de schrijvers van het taalkritische en taalcreatieve proza: I. Michiels, M. Insingel, D. Robberechts, W. Roggeman, C. van de Berge en B. Kemp. De indeling doorkruist het door Sybren Polet gemaakte onderscheid tussen zuiver (of absoluut) en onzuiver (of totaal)proza, in die zin dat wat hier ter sprake komt onder I in feite buiten Polets begrip ‘ander proza’ valt. Verder worden de

[p. 117]

schrijvers die niet bij deze hoofdrichtingen onder te brengen zijn, apart behandeld in een afsluitend opsommend hoofdstuk, ‘Een (niet zo) stille generatie’. Het gaat hier om een zeer heterogene ‘groep’ schrijvers die echt niet onder een noemer te brengen zijn: naast de nieuwe, zgn: ‘stille generatie’, met o.m. Alstein, zijn er de ‘late debutanten’ (o.m. Erik van Ruysbeek, L. Geerts), de ‘extraverten’ Brusselmans en Lanoye - we zouden ze nu ook de maximalen van het proza kunnen noemen -, jonge debutanten in de lijn van de ‘gelaagde’ postmodernistische roman (P. Hoste, S. Hertmans) en tenslotte - thematisch samengebracht! enkele vrouwelijke auteurs. Vooraf, in een inleidend hoofdstukje, was Bousset al ingegaan op het werk van de ‘traditionele romanciers’: Irina van Goeree, H. Lampo, W. Ruyslinck, C. Schouwenaars en F. van Isacker.

Het geheel biedt een vlot en zeer ‘bruikbaar’ overzicht voor de lezer die zich snel wil oriënteren in de voor velen onoverzichtelijk lijkende Vlaamse roman-produktie, hierbij geholpen door een krachtdadig optredende criticus, die niet aarzelt zowel zeer lovende (‘Ongehoorde stilistische kracht... doet zinderen van genot’) als zeer negatief oordelende (‘oninteressant geouwehoer’) vingerwijzingen te geven.

Anne Marie Musschoot

hugo bousset, Grenzen verleggen. De Vlaamse prozaliteratuur 1970-1986. I. Trends, Houtekiet, Antwerpen, 1988, 118 p.