Ons Erfdeel. Jaargang 31

[p. 781]

Nederlandse taal- en cultuurpolitiek
Nederlandse Taal en cultuur in het buitenland

Het Tiende Colloquium Neerlandicum

Onder auspiciën en met de steun van de Vaste Gemengde Commissie ter uitvoering van het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag en de Nederlandse Taalunie vond van 28 augustus tot 3 september (1988) aan de RU Gent het Tiende Colloquium Neerlandicum plaats, de driejaarlijkse conferentie van docenten in de neerlandistiek aan buitenlandse universiteiten. De bewust geplande reflexie over de buitengaatse neerlandist als cultureel attaché, de vernieuwende formule, die een intensieve communicatie over de eigen werkplaats beoogde, en het onvermijdelijk geworden debat over de relatie tussen de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek en de Nederlandse Taalunie hebben dit colloquium een geheel eigen profiel verleend. En zo zijn tevens de krachtlijnen van dit verslag genoemd.

Om met de eerste te beginnen: zelden heeft een - immers obligate - openingszitting, ditmaal in de Aula van de Rijksuniversiteit, een zo eigen dynamiek ontwikkeld. Hier werd gesponnen aan een draad, die van dit colloquium een hecht weefsel zou maken. Onder het oog van Erasmus pleitte Rector L. de Meyer voor coherentie in de wetenschapsbeoefening door herwaardering van de homo mensura-maatstaf. De voorzitter van de IVN, A.J.M. van Seggelen, plaatste het extramurale werk aan het Europese erfgoed tegenover binnenlandse angsten voor Europa. Jozef Deleu brak een lans voor een intellectuele, dissidente cultuurpolitiek en voor een IVN als vrije belangenvereniging van cultuurdocenten: géén fascistoïde drabberigheid, het veld was er vóór de overheid, de Nederlandse Taalunie kan en mag de IVN niet aan de ketting leggen. De Nederlands-Vlaamse identiteit - vrijheid en levenskracht - is een zo wezenlijke bijdrage aan de moderne wereld als Europese schepping, dat zij door de NEM-docenten ongehinderd en zelfbewust uitgedragen moet worden. In het applaus weerklonken erkentelijkheid voor de kwaliteit van het betoog en dankbaarheid voor een gevoel van bevestiging. De vrije tonaliteit van de vioolduetten van Béla Bartók was hier op haar plaats.

Zeker, dit alles is een interpretatie. Maar zij wordt alvast bevestigd door de reacties op het forumgesprek van 1 september over de verkoopbaarheid van de Nederlandse cultuur - door vele deelnemers als het volstrekte dieptepunt van het colloquium ervaren -, en door de gebeurtenissen tijdens de Algemene Vergadering van leden en buitengewone leden van de IVN op 2 september. De openingszitting was een oppepper, waarvan de gevolgen vooralsnog niet te overzien zijn.

Wat het forumgesprek betreft: de krampachtige speurtocht van de forumleden naar argumenten voor een buitenlandse cultuurpolitiek, de anekdotische vluchtmanceuvres, de goedkope en holle slogans - cultuur is kaas - het onwetende stilzwijgen over de reële NEM-praktijk: het waren lege boodschappen zonder adres. Voor een volgende gelegenheid kan men de forumleden maar beter verplichten om het hele colloquium mee te maken. Martien de Jong bracht het forumthema onder deze noemer: ‘Drop een prof aan elke (belangrijke) buitenlandse universiteit’. Hij had ook kunnen zeggen: een NEM-docent, maar dat had dan niet zo sonoor geklonken. Is het niet triviaal, dat men in aanwezigheid van zowat 200 buitenlandse neerlandici vertwijfeld komt nadenken over de legitimiteit en de mogelijkheid van een cultuurpolitiek extra muros? Het antwoord luidt helaas: blijkbaar niet... Verheugend is wel dat men in de wandelgangen uiterst negatief oordeelde over deze namiddag. Terecht overigens: want een uur later stonden de deelnemers voor het Lam Gods in zijn nieuwe behuizing, en weer wat later in de Pacificatiezaal van het Gentse stadhuis. Die negatieve en afwijzende reactie ontstond

[p. 782]

waarschijnlijk op grond van de vernieuwende formule van dit colloquium, waardoor een zeer intensieve en concrete communicatie over de eigen werkplaats tot stand kwam, resulterend in een stevig zelfwaardegevoel. Waarmee ik bij mijn tweede krachtlijn ben beland.

Er werd hard gewerkt tijdens dit Tiende Colloquium Neerlandicum. Met vaste hand had het bestuur van de IVN in de thematiek voor de vier werkdagen de marsroute bepaald: vertalen, taalverwerving, literatuuronderwijs, interdisciplinariteit: in deze volgorde. Deze planning is uitstekend: begin en einde - vertalen, interdisciplinariteit - hebben immers alles te maken met grensoverschrijding. Een onbetwistbaar mankement is uiteraard de afwezigheid van ‘Landeskunde’, de overdracht van kennis over land en volk. Weliswaar stak deze discipline steeds weer schuchter de kop op, en ook werd de gebrekkige beeldvorming over de Nederlanden meer dan eens aan de kaak gesteld, maar ‘Landeskunde’ was geen thema. Onwillekeurig is men geneigd hier enig verband te zien met dat ongelukkige forumgesprek over de verkoopbaarheid van onze cultuur... Deze schaduwvlek kan evenwel de lichtpunten van de vernieuwende formule niet tenietdoen. De gedachte om elk dagthema te laten inleiden door één of meer plenaire voordrachten bleek in de praktijk goed te werken. Deze lezingen hadden meestal een hoog, wetenschappelijk en methodologisch karakter. Zij boden een goed referentiekader voor het daarop volgende vuurwerk in de ‘workshops’ en op de vrije markt. Toch zou het aanbeveling verdienen om vanuit het bestuur van de IVN scherper toe te zien op de invulling van dergelijke plenaire lezingen. Dat iemand zomaar helemaal afwijkt van de geplande thematiek zou niet mogen kunnen.

Wat ik van de vrije markt heb meegemaakt, was degelijk. NEM-docenten hadden daar ruimte om te tonen welke wetenschappelijke bijdragen zij leveren aan de exploratie van onze taal, letteren en cultuur. In Hongarije wordt ‘water naar zee dragen’ dan inderdaad ‘water naar de Donau dragen’. Toch roept de vrije markt ook vragen op. De bijdragen zijn zo degelijk, dat men zich vervolgens verwondert over het meer dan eens gesignaleerde tekort aan publikatiemogelijkheden. Men moet weliswaar betreuren dat de reeks ‘Dutch Studies’ een vroege dood is gestorven en dat ‘Neerlandistiek Extra Muros’ geen ruimte biedt voor wetenschappelijke bijdragen, maar men ontkomt niet aan het gevoel dat de NEM-docenten toch mede verantwoordelijk zijn voor de onzichtbaarheid van de filologie van het Nederlands in extramurale tijdschriften. De Poolse neerlandistiek is er o.a. om te bewijzen dat het ook anders kan. Misschien is één en ander toch het gevolg van het isolement waarin menig NEM-docent zich bevindt. Het vernieuwde bestuur van de IVN zal zich over dit vraagstuk moeten buigen.

De ‘workshops’ daarentegen hebben dan iets weg van een oosterse bazaar: voor elk wat wils. Het rijkelijke aanbod varieert van deskundig tot elementair maar contextueel verantwoord - middelnederlandse letterkunde in New York -, tot triviaal. En dit laatste - ik zie af van voorbeelden - moet eruit. Wij willen nergens vertegenwoordigers van derderangs-kaas zijn. Anderzijds biedt de formule heel wat voordelen: informatie, profilering, discussie, planning van samenwerking worden door haar onbetwistbaar bevorderd. De neerlandistiek extra muros krijgt er een concreet en gevarieerd gezicht. De NEM-docent als cultureel attaché moet niet meer uitgevonden worden; hij moet slechts nog erkend worden, want hij bestáát.

En dan is er nog de derde krachtlijn: het debat over de relatie tussen de Nederlandse Taalunie en de IVN, dat op vrijdag-

[p. 783]

morgen zijn hoogtepunt bereikte binnen de muren van de Koninklijke Academie. Dit debat was onvermijdelijk geworden. Het concentreerde zich rond belangrijke thema's als de koppeling tussen lidmaatschap en recht op vrije vergadering (Zuid-Afrika), administratieve onafhankelijkheid (het secretariaat van de IVN), inspraak in de uitstippeling van het buitenlandse cultuurbeleid, doorzichtigheid van de programmering en de samenstelling van didactische hulpmiddelen, verkiezing van het nieuwe IVN-bestuur. Dit alles resulteerde ten slotte in de aanvaarding van een resolutie in de versie van de Zuideuropese taalgroep. Het debat had geen hoog niveau en het kon dat ook niet hebben. Voor de overgrote meerderheid van de IVN-leden was de hele aangelegenheid zo klaar als een klontje. Er viel ook niet één zinnig tegenargument te beluisteren. De Nederlandse Taalunie moet de autonomie van de IVN respecteren. Men kan deze kwestie beter vandaag dan morgen uit de emotionele sfeer halen en de IVN erkennen als wat zij is: een vrije belangenvereniging van culturele attachés.

Van een veel betere kwaliteit waren dan weer de excursies (Brugge, Gent) de gevarieerde avondprogramma's - met Tine Ruysschaert op eenzame hoogte in ‘Het verdriet van België’ - en de gastronomische momenten. Maar dat kan in het zuiden van ons taalgebied nauwelijks fout gaan.

Een bijzonder hoogtepunt was de uitreiking van de Visser Neerlandiaprijs aan K.G.R. Worgt van de Karl-Marx-Universiteit in Leipzig. De Pacificatiezaal, die zo hecht verbonden is met de identiteit van de Nederlanden, bood hiertoe het passende kader.

De nieuwe voorzitter van de IVN, Mevrouw prof. dr. F. Balk-Smit-Duyzentkunst, neemt na dit colloquium het roer van een schip met een zelfbewuste bemanning in handen. Alle elementen in haar naam wettigen de hoop dat zij de dynamiek van dit Tiende Colloquium Neerlandicum zal weten te benutten om de IVN op koers te houden. De tentoonstelling van ‘Pretiosa Neerlandica’ in de Rijksuniversiteit Gent liet nog maar eens zien hoeveel schatten onze taal- en letterkunde bevatten. Het is de moeite waard om daarmee op een vanzelfsprekende wijze in den vreemde aanwezig te zijn.

Over drie jaar zal blijken hoe geslaagd dit colloquium was. De inspiratie om voor drie jaar verder te werken als cultureel attaché in het buitenland is het alvast opgedaan.

Herman Vekeman