Ons Erfdeel. Jaargang 31

[p. 770]

Vijf jaar theatertijdschrift ‘Etcetera’

Op initiatief van Hugo de Greef en Johan Wambacq kwam in januari 1983 het eerste nummer van Etcetera uit: driemaandelijks tijdschrift over theater en aanverwante disciplines. Over theater et cetera dus. Hiermee kreeg Vlaanderen - na heel wat minder geslaagde pogingen in het verleden - een eigen theatertijdschrift dat qua niveau en allure te vergelijken valt met gelijksoortige tijdschriften in het buitenland (Toneel Teatraal, Theater Heute... ).

In zijn column Bij open doek gaf prof. Carlos Tindemans (die overigens niet tot de vaste redactiekern van het tijdschrift behoort) in dat eerste nummer zijn visie op een zinvolle taakstelling. Het is de richting die Etcetera in grote trekken volgt. Ik citeer: ‘Dit tijdschrift kan een leerschool voor kritisch bewustzijn worden. (...) Kritiek dient inzicht te verschaffen in een wijze van kijken naar theater. (...) Dergelijk tijdschrift zie ik graag als de barometer van een bereikt niveau. Het registreert niet zondermeer wat er is maar kijkt vooruit naar wat mentaal en artistiek haalbaar is. Bij gelegenheid spreekbuis, altijd toch megafoon, principieel forum van waarop het conventionele, het stereotiepe, het uitgesletene evenzeer als het would-be-progressieve, het modieus-nabootsende wordt weggeduimd. Creatieve impulsen steunen en bevorderen waar nodig en mogelijk, onverantwoorde ambities temperen. (...) Het is volstrekt onvoldoende een produktie af te wijzen; wat voorrang verdient, is het optekenen van de redenen. Het Vlaamse theater moet met de billen bloot...’ (jan. 1983).

Het laatste nummer van de 5de jaargang (dec. 1987) bevatte een bijlage waarin onder de titelvraag Met de billen bloot op koude grond? een dringende oproep tot de lezer werd gericht. Wat was er gebeurd? Na Kritak-Leuven (jrg. 1, 2 en 3) en Den Gulden Engel, Wommelgem (jrg. 4 en 5) zat Etcetera zonder uitgever; het zat dus aan de grond.

Met een flinke dosis zelfvertrouwen werd de vzw Etcetera opgericht, die het tijdschrift in eigen beheer hoopte te kunnen blijven uitgeven. O.m. dankzij het bevredigende succes van een ‘stootactie’ om het bestand van abonnees op te drijven, konden inderdaad het (dubbele) meinummer en het septembernummer 1988 worden gerealiseerd. Dat hiermee nauwelijks garanties voor leefbaarheid op langere termijn werden aangereikt, zal al vlug duidelijk zijn geweest. Zonder een nieuw structureel werkverband was Etcetera wellicht gedoemd te verdwijnen.

Dat dit niet gebeurt, is te danken aan de jongste ontwikkelingen. Onlangs werd door het Vlaams Teater Instituut (V.T.I.), De Scène en Etcetera een gezamenlijk podiumfonds opgericht, een nieuwe vzw die het voortbestaan van het tijdschrift garandeert. Redactioneel blijft Etcetera zelfstandig. Het blijft ook zicht hebben op eigen inkomsten en uitgaven. Maar op structureel, administratief en financieel vlak staat het alvast steviger op de benen. Via de nieuwe vzw kan Etcetera ook op een grotere financiële steun van het Ministerie van Vlaamse Gemeenschap (dienst Letteren) rekenen. En doordat de publikatie voortaan opgenomen zit in een kleiner produktiefonds, wordt bovendien de greep op het lezersbestand controleerbaarder, door b.v. de mogelijkheid van een meer gericht en soepeler distributiesysteem.

Dit laatste zal in elk geval nodig zijn. Etcetera is een intelligent, handig en knap gelay-out blad, dat méér theaterliefhebbers moet kunnen bereiken. De vooruitzichten zijn alvast goed. Dit eerste lustrum mag meteen een gelegenheid zijn om even terug te blikken.

Vijf jaargangen van Etcetera doorbladeren betekent nu reeds een stuk Vlaamse theatergeschiedenis lezen. De redactie heeft er nooit naar gestreefd het hele

[p. 771]

theaterlandschap te inventariseren. Daarvoor bestaan er andere informatieve bladen. Maar vooral daar waar in de voorhoede van het Vlaamse theaterbedrijf op authentieke wijze naar vernieuwing en eigentijdse theaterbeleving wordt gezocht, merk je hoe Etcetera zijn kritische begeleidingsfunctie opneemt, zowel ten gerieve van publiek als van theatermaker.

Selecteren betekent onvermijdelijk tegen zere benen schoppen. Maar niemand zal ontkennen dat de spiegel die Etcetera voorhoudt in de eerste plaats representatief is voor wat er in Vlaanderen de laatste jaren gegroeid is. Wie over het jonge theater in Vlaanderen wil spreken, kan inderdaad niet anders dan blijven stilstaan bij namen als Sam Bogaerts, Guy Cassiers, Jan Decorte, Pol Dehert, A.T. de Keersmaeker, Jan Fabre, Herman Gilis, Guy Joosten, Jan Lauwers, Luc Perceval, Pol Peyskens, Paul Pourveur, Arne Sierens, Dirk Tanghe, Lucas Vandervorst, Ivo van Hove e.a. Hoe verschillend hun theater ook is, allen hebben ze zich losgewrikt uit verstarde theatertradities, bewust reflecterend op het verschijnsel ‘theater vandaag’, en zoekend naar een eigen vormentaal.

Dat zich parallel met deze reeks ‘bezonnen’ opstoten in de theaterpraktijk, aan de zijlijn ook een professionalisering in de kritische theateranalyse heeft ontwikkeld, mag een belangrijke gebeurtenis in het Vlaamse theaterleven worden genoemd. Belangstelling tonen voor het werk van deze nieuwe lichting van theatermakers door het uitvoerig te openbaren en grondig bespreekbaar te maken in een goed leesbaar tijdschrift, breekt bovendien muren open en schept geestelijke ruimte voor een nieuw élan. Het is overigens zeer waarschijnlijk dat de zogenaamde ‘Vlaamse Golf’ (de term komt uit Nederland) die de laatste jaren tot diep in het Noorden is doorgedrongen, voor een deel medebepaald werd door de gezaghebbende stem van Etcetera.

Het eerste nummer van ‘Etcetera’, januari 1983.

Men hoeft het niet altijd eens te zijn, maar wie de balans opmaakt, moet toegeven dat een heel serieuze poging wordt gedaan om op termijn geen loze stokpaardjes te berijden, maar om zich - hoe subjectief dit uiteraard ook is - open te stellen voor een ruim theateraanbod, op voorwaarde dat er vitaliteit en authenticiteit van uitgaat.

Het mag dus niet verwonderen dat ook Franz Marijnen, Tone Brulin met zijn Tiedrie, Walter Tillemans, 10 jaar Internationale Nieuwe Scène, 15 jaar Vuile Mong, 20 jaar BKT, 20 jaar NTG, Radeis e.v.a. hun beurt krijgen. Zo ook wordt aandacht voor knap jong acteertalent (Viviane de Muynck, Frieda Pittoors, Warre Borgmans, Dirk van Dijck, enz.) afgewisseld met erkenning van de zich steeds opnieuw affirmerende ‘oude’ waarden, zoals Jef Demedts, Dries Wieme, Luc Philips...

Bij gelegenheid werd ook enkele malen een artikel gewijd aan monumenten uit het Vlaamse theaterverleden (Jan Oskar de Gruyter, Anton van de Velde, Joris Diels). N.a.v. het overlijden van A. van de Velde in 1983 publiceerde Etcetera zelfs de integrale tekst van zijn Tijl (1925), waarmee het Vlaamsch Volkstooneel zoveel succes oogstte.

Naast die aansluiting bij het eigen historische verleden besteedt Etcetera n.a.v. festivals, ontmoetingen of actuele gastprodukties herhaaldelijk aandacht aan het theater in Nederland en aan internationale spilfiguren zoals Peter Brook, Bob Wilson, Peter Sellars, Ariane Mnouschkine, Peter Stein, Jürgen Gosch, Grotowski en Kantor. En zoals de titel suggereert is er ook ruim plaats voor de soms indrukwekkende vernieuwingen in het hedendaagse dans- en bewegings-theater en muziektheater, in binnen- en buitenland. Een breed verkenningsveld dus, in alle geval.

Dat bepaalde controversiële produkties wel eens een keer door verschillende redactieleden (verschillend) geëvalueerd worden, is voor de lezer erg verrijkend. Hier wordt een van de belangrijkste functies waargemaakt: argumenten aanreiken tot een persoonlijke en genuanceerde visievorming. Daarom zou het goed zijn dat dergelijke vergelijkende analyses in de toekomst vaker afgedrukt worden.

In een gesprek met de nieuwe KNS-directeur Ivonne Lex, met wier theater de redactie niet bepaald veel affiniteiten heeft, merkt de interviewer terecht op dat er een nieuwe theaterstroming waarneembaar is ‘die het begrip dramaturgie uit zijn tekstueel harnas haalt (nr. 13, april 1986). In ieder nummer publiceert Etcetera een volledige theatertekst. Hierbij is de keuze inderdaad heel relevant voor de vernieuwende visie op de relatie tekst-dramaturgie-vormgeving.

Het principe van de scheiding tussen toneelauteur (die overwegend in afzondering werkt) enerzijds en theatermaker (die ‘het stuk’ dan maar ‘speelt’) anderzijds, wordt in een actuele visie op theater steeds meer als creatief onproduktief ervaren. Theater ontwikkelt zich blijkbaar steeds meer in de richting van reflectie op en eigenzinnige herziening en verwerking van het ‘repertoire’. Veel jonge theaterkunstenaars zijn tegelijk acteur en/of regis-

[p. 772]

seur én auteur van het stuk. Juist vanuit die creatieve vereenzelviging groeit veelal de eindelijke produktietekst. Veel van de door Etcetera gepubliceerde teksten zijn dan ook in feite niet los te koppelen van hun oorspronkelijke en unieke opvoeringscontext. De ‘vertaling’ van Goethes Torquato Tasso b.v. is een eenmalige bewerking door regisseur Jan Decorte voor Het Trojaanse Paard. Een tekst die je eigenlijk ‘gezien’ moet hebben.

Dit geldt uiteraard evenzeer voor het tekstmateriaal uit Het is theater zoals te verwachten en te voorzien was van jan Fabre, voor het monumentale project Jules Verne van Franz Marijnen en Rob Scholten, voor de toneelbewerking Hadewych door regisseur Panagopoulos en solovertolkster Frieda Pittoors, voor de theatertekst Alles Liebe (naar Lope de Vega) door acteur Roothooft en regisseur Perceval, voor Frans Franz van de acteurs Willy Thomas en Guy Dermul, voor het scenario Le diable au corps (naar de roman van Radiguet) door Paul Pourveur, voor de uitzonderlijke tekst van de Nederlandse kinderproduktie Dag monster door Pauline Mol, voor de schriftuur van Een stuk van twee dagen (naar Peter Handke) in een dubbele versie van Guy Joosten, en voor de bewerking van Charles Van Lerberghes Pan door regisseur/ titelrolspeler Lucas Vandervorst.

Uit het eigen Vlaamse ‘toneelschrijfrepertoire’ publiceerde Etcetera het reeds vermelde Tijl van A. van de Velde, Vera van Luk van Brussel, Moeder van René Verheezen, De lege cel van René Swartenbroeckx, en posthuum twee onuitgegeven teksten van Bert Verminnen.

Als signalen van de ‘Deutsche (= Duitstalige) Welle’ mogen voorts de opgenomen Nederlandse vertalingen van Heiner Müller, Thomas Brasch en Lukas B. Suter worden beschouwd: respectievelijk De opdracht, Mercedes en Schrebers moestuin, stukken die door Arca en Brialmont werden opgevoerd.

Tenslotte bracht Etcetera ook een aantal vertaalprimeurs: Gesprek in Wallonië, een nog niet eerder in het Nederlands gecreëerd stuk van de Franstalige Belg Jean Louvet; Zonder titel, een onvoltooide toneeltekst van Garcia Lorca, 50 jaar na zijn dood; en Simultaan, een tot luisterspel bewerkt kort verhaal van de Oostenrijkse schrijfster Ingeborg Bachmann.

Een tijdschrift dat op zijn terrein een kritisch discussieplatform wil zijn, moet de aanzet geven tot verdieping en stellingname inzake een aantal deelaspecten. Uit de voorbije 20 nummers van Etcetera citeer ik artikelen of dossiers i.v.m. jeugdtheater, radiotheater, acteursopleiding, acteren op de planken, de relatie toneelauteur-theaterproduktie, de functie van een repertoiregezelschap, het alternatieve theatercircuit, architectuur en scenografie, theaterkritiek, de Raad van Advies, en veelvuldige bittere oprispingen bij een falend theaterbeleid.

Het is heel positief dat naast de redactiekern en directe theaterpractici, ook andere gezaghebbende personen met een visie aan het woord worden gelaten. Dit is b.v. gebeurd met Gerard Mortier (de Munt), Hugo de Greef (Kaaitheater), Paul de Grauwe (hoogleraar economie). Het moet nog meer gebeuren. Dan pas wordt Etcetera het open forum, waar beleidsconcepten, structuurmodellen en culturele deontologie ter discussie staan. Vlaanderen mag er wel even wakker van liggen.

Ad multos annos, etcetera.

Fred Six

Een abonnement Etcetera (4 nummers) kost 780 fr. of f 45, -. Redactie en administratie: Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat 83, B-1000 Brussel. Tel. [phone].