Ons Erfdeel. Jaargang 31

Een dichter zonder manieren - Nieuwe poëzie van Rogi Wieg

Zolang er kunst bestaat, hebben kunstenaars zich bezig gehouden met de vraag hoe leven en kunst zich tot elkaar verhouden en of het één een rechtvaardiging zou kunnen zijn voor het ander. Zo vraagt J.C. Bloem, in de bekende beginstrofe van Dichterschap, zich af: ‘Is dit genoeg: een stuk of wat gedichten, / Voor de rechtvaardiging van een bestaan, / In 't slecht vervullen van onnoozle plichten / Om den te karigen brode allengs verdaan?’

Toch is dit voor de kunstenaar (en dat besefte J.C. Bloem heel goed) een oneigenlijke vraagstelling, omdat het conflict tussen leven en kunst een onontkoombaar bestanddeel vormt van de artistieke persoonlijkheid, waarbij men weinig voor het kiezen heeft; ‘Een dichterschap kan de mens zichzelf niet verwerven, zomin als hij er zich van zou kunnen ontdoen’ (aldus de dichteres Ida Gerhardt, in een van haar dankwoorden). Eenmaal voor dàt voldongen feit geplaatst, doet het conflict zich blijvend gelden.

De jonge dichter Rogi Wieg heeft dit gegeven als uitgangspunt genomen voor zijn bundel De zee heeft geen manieren, een prachtige titel, die de inhoud meerledig dekt.

De bundel bestaat uit twee afdelingen: een cyclus van veertien Liefdesgedichten en een reeks van twaalf Thema's. Eerst het leven, dan de kunst - zo lijkt deze tweedeling te suggereren. Hoezeer deze overzichtelijke rubricering schijn is, moge blijken uit een gedicht als Onzicht-

[p. 748]

baarheid (opgenomen in de tweede cyclus), waar het schrijf proces onderbroken en vervolgens beïnvloed wordt door de liefde, een liefde die op haar beurt leven moet met de ‘schaduw van papier en schrijfgerei’: ‘Ik begon ooit een gedicht, / maar mijn liefde kwam ertussen, / mijn zorgen om onzinnigheden, / de treurige schaduw van papier en schrijfgerei, I Ik begon ooit een bestaan, ik hield van je, meer dan het behoort, / ik hield ook van mijzelf; / er kwam niets anders tussen / dan onzichtbaarheid’.

Het is natuurlijk een bekend procédé om stagnaties in het creatieve proces tot onderwerp van het gedicht te maken, maar Rogi Wieg is geen dichter van manieren en overgeleverde procédés. Het parallellisme in de geciteerde versregels is voor hem, thematisch gesproken, cruciaal: het voltooide gedicht zélf vertegenwoordigt een (gesublimeerde en in zekere zin onzichtbare) vorm van leven, zoals ook uit de slotstrofe blijkt: ‘Wat ik met het voltooien / van een gedicht zou kunnen geven / aan mijzelf, is wat ons leven geeft / aan alles wat er is. Onverschil en aan het einde / een zekere schoonheid in onze gruwelijkheid’. Het verrassende begrip ‘onverschil’ (dat in het dagelijkse taalgebruik via ‘onverschilligheid’ voornamelijk negatieve connotaties heeft) kan hier heel letterlijk geïnterpreteerd worden als het vereffenen van ongelijkheid, iets wat uitsluitend mogelijk is op het onzichtbare en magische niveau van de taal.

Misschien heeft Rogi Wieg weet gehad van het gedicht In plaats van van Hans Andreus, dat een soortgelijke ervaring beschrijft, maar uiteindelijk een strikt poëticaal vers geworden is. Andreus, de weinig zwaarwichtige dichter van het licht, schrijft: ‘Hier, op deze plaats / stond een ander gedicht, het ging verloren. / Misschien / namen die vormen van de lucht die wij voor wind aanzien, / maar wereldser geesten verbergen, / het weg in een plotselinge hartstocht, een verliefdheid,

Rogi Wieg (^o1962).

/ en spelen zij er nu mee. Misschien / ook droeg het teveel wetenschap / om te kunnen blijven / leven.’ Andreus wantrouwt de werking van de ratio en vooral wanner ‘wetenschap’ de wereld van het gedicht binnen dreigt te dringen, is hij op zijn hoede: dan ontstaat immers niet een nieuw en levend organisme, maar een in kunstmatigheid verstard eindprodukt. Zo'n gedicht, zegt Andreus, is letterlijk ‘verloren’ en het beste wat ermee kan gebeuren is dat de wind ermee uit spelen gaat.

Het wantrouwen van Wieg reikt nog verder. In een on-Hollandse toonaard laat hij zich kennen als een hartstochtelijk voorstander van een concreet en letterlijk kijkend oog, dat geen symbolen nodig heeft. Een van de gedichten uit de eerste cyclus (met de neutrale titel Gedicht!) opent met de zinsnede: ‘Je hebt mooie ogen, nee, zo mag je dat niet / zeggen, zoiets is al lang voorbij’. Rogi Wieg wantrouwt een symboliek die van ogen ‘vijvers’ en ‘spiegels’ maakt, zonder vorm en kleur van ‘de pupillen’ (‘het omgekeerde mannetje van stof / en bloed’) nog te zien. Sinds wanneer zijn ogen niet goed genoeg?

In het gedicht Je bestaan, waaraan de bundel zijn titel ontleent, vraagt Wieg zich in de slotterzine af: ‘Is het verdacht om de maan / te laten hangen, om geen sterren / aan te wenden voor je eigen bestaan’. Hier krijgt het Symbolisme (historisch gesproken een gepasseerd station, maar

[p. 749]

in een land als Nederland - uiterst gevoelig voor rituelen en symbolen - nooit geheel en al verdwenen) een veeg uit de pan. Ik weet niet in hoeverre en in welk opzicht Wiegs afkomst (hij is de zoon van in 1956 gevluchte Hongaarse ouders) hier een rol speelt. Wel signaleer ik in Wiegs poëzie een argwaan ten opzichte van het symbool als verfraaiing èn vervanging van het leven. In elk geval is het symbool in de literaire traditie ver verwijderd geraakt van zijn oorspronkelijke, bezwerende functie: de grottekeningen van bisons en andere roofdieren dienden geen enkel esthetisch, maar uitsluitend een magisch, bezwerend doel. Met het luxe-artikel van de literaire traditie èn met het fetisch van de grottekenaars rekent Wieg af in de eenvoudige zinsnede: ‘De zee heeft geen manieren (...) / het licht blijft onaangedaan / vallen op het water’.

Wat in gecultiveerd mensenleven als gebrek geldt - geen etiquette, geen manieren - wordt hier tot hoogste norm verheven: ‘De zee kan zich niet schamen (...) / / Zoals de zee en de golven / verbonden zijn door dat enorme blauwe, / zo ben je alleen’. Bij Rogi Wieg zijn leven en kunst keerzijden van een en dezelfde medaille geworden, niét op de schreeuwerige manier van de nieuwste ‘jongetjeslichting’ in de literatuur, de ‘maximalen’, maar op een volstrekt authentieke, sobere wijze, die benieuwd maakt naar meer.

Anneke Reitsma

rogi wieg, De zee heeft geen manieren, Van Oorschot, Amsterdam, 1987, 36 p.