Ons Erfdeel. Jaargang 31

[p. 453]

Nederlandse taal- en cultuurpolitiek
Nederlandse taal en cultuur in het buitenland

Het buitenland en wij

The Netherlandic Press (1176 Ouellette Ave., Suite 1004, Windsor, Ontario, N9A 6S9) heeft me een aangenaam nieuwjaarscadeau bezorgd door me de laatste vier boeken van het fonds te sturen. Ze zijn stuk voor stuk smaakvol uitgegeven en verdienen beter dan de ironische naam die Hendrika Ruger, editor, ze in haar brief meegaf: this ‘shipment’ of Dutch-Canadian literature...

Het is natuurlijk géén manier van lezen, dat weet ik wel, maar ik heb tijdens de hele lectuur een gevoel van lichte afgunst gevoeld. Hoe komt het toch dat Nederlandse emigranten zo vlot en soms zo gretig opgaan in hun nieuwe omgeving? Hoe komt het dat de Nederlandse taal geen letterkunde van enige omvang of betekenis ontwikkelt in de diaspora, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het Pools of het Litauws? (Leo Vroman zal de klassieke uitzondering zijn die de regel bevestigt).

Wat het Nederlands verliest, komt aan de andere kant natuurlijk ten goede aan Canada. Want The Netherlandic Press zorgt voor puur literair genieten, zodat ik Joan Magee, president, en Hendrika Ruger vriendelijk verzoek niet te versagen!

De bloemlezing From a Chosen Land, A Dutch-Canadian Anthology (ISBN 0-919417-09-4), samengesteld door de laatstgenoemde, is er om die wens te illusteren. Het boek begint met een bijzonder knap verhaal van Afiena Kamminga (‘Moleman’ of De Mollevanger), van wie ook nog het dierenverhaal ‘A Matter of Determination’ is opgenomen. Kamminga woont in New Brunswick; ze was de dertig voorbij toen ze in 1975 emigreerde. Daarop volgt poëzie van Marianne Brandis, die negen was toen haar ouders naar Canada trokken, en van Peter van Toorn; hij was tien. De enige van de vijf die in Canada (Alberta) zelf geboren werd, is Aritha van Herk; haar rustig verhaal over de kloof tussen twee zussen werd ook in het Nederlands afgedrukt, in een vertaling van leden van de Werkgroep Anglistiek van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Tenslotte is er nog een familieherinnering van Maria Jacobs, die volwassen was toen ze in 1955 in Canada ging wonen. Ook dit verhaal is in de twee talen opgenomen, maar de Nederlandse versie is hier van de auteur zelf. De zeer suggestieve foto op de omslag, een impressie van Prins Edwardeiland, is van een andere Nederlandse Canadees, John de Visser, ook al als jong volwassene uitgeweken na



de Tweede Wereldoorlog. En dan is er nog De tulp van Gerard Brender à Brandis, die weliswaar een stereotiep beeld van Nederland versterkt, maar in dit boek heel gepast en sober de bijdragen van de onderscheiden auteurs van elkaar gescheiden houdt. Zoals u kunt vermoeden, heb ik de bovenstaande biografische gegevens vermeld om mijn zelfzuchtige verzuchting in de tweede paragraaf te staven.

Van de reeds genoemde Maria Jacobs heeft The Netherlandic Press ook een aparte dichtbundel uitgebracht: Iseult, We Are Barren (ISBN 0-919417-11-6). Het eerste wat opvalt, is het zonderlinge contrast tussen die barre

[p. 454]

titel en de weelderige, rijpe vruchten op de omslag. De persoonlijkheid van de dichteres harmonieert, me dunkt, meer met de vruchten dan met dorheid. Volgens de gegevens van de uitgever ontwikkelt Jacobs een intense activiteit in het literaire leven in en om Toronto, Ontario, en haar stijl is levendig, lenig, verrassend. Niet zelden gaan de gedichten in de eerste twee afdelingen uit van herinneringen of anekdotes beleefd in een van haar vaderlanden, en het valt daarbij op dat die twee niet tegen elkaar worden uitgespeeld. Het zijn menselijke relaties die Jacobs bezighouden, en niet zozeer landschappen of gemeenschappen. De grote verrassing schuilt echter in de derde afdeling, waar het verhaal van Tristan en Izold het uitgangspunt is. Het is een mooie serie, waarin ik het knapste gedicht aantrof dat ik in de laatste maanden heb gelezen: mijn koninkrijk voor ‘King Mark deceived’!

Forty Days & Forty Nights van John Terpstra (ISBN 0-919417-10-8) is helemaal anders van toon en verwijst veel explicieter naar de gevolgen van het weggaan en vooral het zich moeizaam aanpassen aan het nieuwe land. Dat ligt eigenlijk niet voor de hand, want Terpstra zelf werd in Canada geboren. Wel is hij in het Nederlands grootgebracht. Zijn herinneringen aan de aanpassingsjaren van zijn ouders zijn vlijmscherp en allesbehalve vrolijk, maar gelukkig zijn ze gemengd met een heel eigen soort van humor. Heel Hollands vind ik een vers als ‘I say this now that he's gone, of course’, een echo van Maria Jacobs' ‘You know and I can only guess/how to express sentiments/with that required finesse’, wat ze toeschrijft aan haar ‘being Dutch’.

Naargeestiger is het land van de kinderjaren in Dutch Medley van Pleuke Boyce-Van Dam, een bundel gedichten en verhalen (ISBN 0-919417-08-6). Pleuke Boyce woont pas sinds 1974 in Brits Columbia en heeft meegewerkt aan Nederlandse bladen als Podium, Avenue en Maatstaf, zodat het niet verbaast dat deze bundel proportioneel meer Nederlandse teksten bevat. Toch is bij haar de afrekening het nijdigst: in Kikkerland hadden ze niet te benaderen buren (die naderhand ontdooiden... per ansichtkaart) en de Antwerpse contacten waren biedermeier op zijn engst. Ik teken geen beroep aan tegen haar vonnis, maar wel tegen haar verklaring dat het Antwerps een van de moeilijkste talen ter wereld is, en de Cogels-Osylei de lelijkste straat van de stad! Literair is deze Nederlandse medley echter zeer geslaagd, en dat zijn ook de Zeeuwse schapen en kuikens op de etsen van Colleen M. Graham die de bundel verluchten.

In Ons Erfdeel 1988/1, p. 134, heeft Herbert van Uffelen beschreven hoe Keulen de 400ste verjaardag van Vondel vierde. Hij verwijst daarbij even naar Jetzt kehr ich an den Rhein, een bundel opstellen die werd samengesteld door hemzelf en Herman Vekeman. Graag wil ik toch nog even wat meer informatie geven over dit mooie boekje (Verlag Frank Runge, Keulen - ISBN 3-925464-05-0). Het is namelijk een rijke verzameling Vondeliana en bovendien echt een internationale aangelegenheid.

Het begint met een professorale verstrooidheid in de eerste bijdrage, waar Vekeman schrijft: ‘...dat Nederland Vondel zelf (niet) helemaal heeft voortgebracht...’ Zelfs als dit een doordenkertje is, staan die haakjes daar zeer ongelukkig. Maar dat is maar een nauwelijks hoorbaar vals nootje bij de start. Herbert van Uffelen behandelt de rol van Keulen in de Nederlands-Duitse betrekkingen sinds de Vrede van Munster in 1648 en speciaal de geschiedenis van het Nederlands Instituut, onder zijn verschillende benamingen en de opeenvolgende professoren die er werkzaam waren. J. Becker bespreekt Vondels satirische gedichten in verband met de remonstranten in Amsterdam (1630), W. Bunte

[p. 455]

zijn houding ten opzichte van joden en jodendom, C. Free zijn Zegesang 1629, een huldedicht waarvan Free ook de kritische geest blootlegt, en Lia van Gemert behandelt de functie van de reien bij Vondel en Antonides. B. Hollenbenders-Schmitter beschrijft het leven van de familie Vondel in Keulen (1582-1595), Martien de jong de houding van Willem Bilderdijk tegenover Vondels toneel. De Engelse Peter King heeft het over Vondel en de emblematiek, de Noorse Vondel-kenner Langvik-Johannessen over Zungchin, een drama van de angst, en A. Ouwerkerk over de rol van de katholieken Alberdingk Thijm en Reichensperger bij Vondels herwaardering in de vorige eeuw. De Afrikaner S.J. Pretorius, die in 1972 al een boek publiceerde over Joannes de Boetgezant, omschrijft dit epos nu als allegorisch werk. De Keulenaar H.-J. Raupp publiceert aanmerkingen bij Vorstelijke warande der dieren, en M.A. Schenkeveld-van der Dussen bij de door Vondel uitgelokte polemiek over de brand van Aken (1656). Walter Thys stelt zijn bijdrage zelf voor als ‘een aansporing aan andere, meer bevoegde vorsers, tot verder uitdiepen’ van het thema Vondel en Frankrijk. En Herman Vekeman sluit de rij met een pittig stuk over ‘Der Rhein in der niederländischen Literatur des 19. Jahrhunderts’.

Toch wel een indrukwekkende lijst titels en auteurs.

Met heel wat vertraging bereikte ons Von Schwarz zu Weisz, een speciale aflevering van Marbacher Magazin (31/1984), gepubliceerd naar aanleiding van een Masereeltentoonstelling, van oktober 1984 tot februari 1985, in het Schiller Nationalmuseum te Marbach am Neckar. Bijgevoegd zijn een lijst van de toen tentoongestelde stukken en vier houtsneden van Masereel (uit een serie van negen) bij Die Mutter van Leonhard Frank (Max Rascher, Zürich - 1919).

Het tijdschrift zelf bevat twee afdelingen: ten eerste fragmenten uit de briefwisseling die Frans Masereel van 1922 tot 1969 voerde met Thea Sternheim, met wie hij al die tijd bevriend bleef, en vervolgens een veertigtal bladzijden met teksten van Duitse schrijvers over de bekende Vlaming. De twee delen zijn netjes van elkaar gescheiden door ander werk van de voorgestelde kunstenaar.

Huguette Herrmann zorgde voor de vertalingen van Masereels Frans in het Duits. Gertrud Fiege stelde het nummer samen en leidde de twee delen voortreffelijk in, al zou Boulogne-sur-Mer volgens haar in Bretagne liggen.

De lezer krijgt uiteraard geen volledig beeld van Frans Masereel, maar het is boeiend aan de hand van zijn brieven zijn levensweg te volgen voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Eveneens in verband met Duitsland kan ik nog wijzen op een boekje van Daniël de Vin: Geschichtliche Aspekte deutscher Rezeption der neueren niederländischen Literatur (uitg. Ufsal Brussel, Vrijheidslaan 17, B-1080 Brussel - D/1987/3112/14).

Dit werk op blauw papier, wat de leesbaarheid zeker niet bevordert, is in zekere zin een aanvulling op een brochure van Murk Salverda, gepubliceerd naar aanleiding van een reizende tentoonstelling over Nederlandse literatuur in Duitse vertaling. Voor een korte bespreking van Salverda's werk verwijs ik naar Ons Erfdeel 1986/5, p. 785.

De Vin is zeer deskundig wat betreft deze materie en belangstellenden zullen zeker bekend zijn met zijn bijdragen over het onderwerp, die onder meer in dit blad verschenen. In dit korte bestek heeft hij zijn stof ingedeeld in drie hoofdstukken: Multatuli in Duitsland, Honderd jaar Vlaanderen in Duitsland (1845-1945), en Vlaams-Nederlandse toenadering. Dit laatste is een wat minder gelukkige titel, vind ik, want tenslotte gaat het hoofdstuk over het onthaal van Nederlandstalig letterkundig werk sedert het eind van de Tweede Wereldoorlog.

Een soortgelijk boekje heeft Antal Sivirsky laten verschijnen, maar - uiteraard - over Vijf eeuwen Hongaars-Nederlandse culturele betrekkingen (uitg. Ministerie van Buitenlandse Zaken, Ambassadeur Internationale Culturele Samenwerking, Den Haag-1987). Het is, om met de eigen woorden van de auteur te spreken, een opus parvum, zonder bronvermeldingen en, helaas, ook zonder kaarten.

Met zevenmijlslaarzen aan loodst Sivirsky zijn lezers door die vijf eeuwen, vanaf de middeleeuwse monniken, via de zeer intense contacten van de humanisten, tot en met het culturele akkoord van Nederland en Hongarije, ondertekend in 1968.

Ondanks de kleine lettertjes en de vaak tuchteloze interpunctie, heb ik zijn relaas uiterst geboeid zitten lezen, niet het minst vanwege de pittige verteltrant en de vele goed geformuleerde typeringen. Wat mij betreft mag deze brochure gerust worden uitgewerkt tot een opus magnum.

Poolse vertalers hebben in gesloten gelederen een dubbelslag verwezenlijkt, die bijzonder mag worden genoemd: een speciaal

[p. 456]

nummer van Literatura na Swiecie (1987 - nr. 8 - ISSN 0324-8305) over Hugo Claus, en een bundel vertaalde poëzie van Lucebert, met als titel: Szkola amsterdamska (Amsterdamse school - uitg. Wydawnictwo Literackie, Kraków - ISBN 83-0801540-9).

Op het achterplat van de eerstgenoemde publikatie wordt de vraag gesteld: ‘Hugo Claus, “enfant terrible” of coryfee van de Nederlandse literatuur? Opmerkelijk schrijver of geniaal plagiator?’ Aan de hand van wat het tijdschrift biedt zal de Poolse lezer zich ongetwijfeld een eigen gefundeerd oordeel kunnen vormen, want de inhoud is ongemeen rijk. Marcel Janssens opent de rij met een stuk over Claus op het kruispunt van de internationale literaire traditie (vertaald door Ewa Jarosinka). Daarop volgt de Poolse vertaling van Vrijdag, van de hand van Axel Holvoet en Zofia Klimaszewska. Deze laatste belicht de mythologische bronnen van Claus en vertaalde een aantal gedichten. Jerzy Koch en Maciej Popowski vertaalden eveneens poëzie. Klimaszewska zorgde bovendien voor de vertaling van een fragment uit Omtrent Deedee, van het verhaal I don't care en van een fragment uit Het verdriet van België. Ze publiceert ook een interview met Claus, dieblijkens de foto's van A. van Derhegghen - daarbij zijn beste beentje voorzet. Monyka Olszynska vertaalde een bijdrage van Joris Duytschaever over Faulkner en Claus, en Jerzy Koch besluit met een verbazend lange bibliografie van Claus in Poolse vertaling. Daarmee is dan het hoofdstuk Claus afgerond, maar Koch publiceert ook nog een uitvoerige bespreking van Historia literatury niderlandzkiej van Dorota en Norbert Morciniec. (Zie Ons Erfdeel 1987/4, p. 616). In het papierarme Polen, waar zoveel kopij om aandacht vraagt, is deze aflevering van Literatura na Swiecie een opmerkelijke prestatie.

Maar er is nog meer: ook Lucebert heeft niet te klagen over de Poolse vertalers. In dit boek vinden we Jerzy Koch terug, met naast hem Andrzej Dabrówka (onze lezers niet onbekend) en Krzysztof Karasek. Ze hebben niet minder dan 72 gedichten van Lucebert opgenomen, terwijl Dabrówka in een omstandig nawoord zijn lezers wegwijs maakt in de Nederlandse experimentele poëzie.

De hele groep Poolse vertalers levert werk om u tegen te zeggen.

Jaren geleden, in Ons Erfdeel 1972/1, p. 140-142, heb ik het genoegen gesmaakt William Z. Shetters The Pillars of Society te mogen voorstellen. Ik vond dat een opmerkelijk werkstuk, ook al was het niet helemaal vrij te pleiten van een zekere gewildheid, om de Nederlandse samenleving te doen passen in zijn betoog over de spelregels die haar in labiel evenwicht hielden (houden). Ik merk nu, bijna twintig jaar later, dat het een van de niet zo talrijke boeken is die me levendig zijn bijgebleven en dat heeft vanzelfsprekend meegespeeld bij de lectuur van Shetters nieuwe boek: The Netherlands in Perspective - The Organizations of Society and Environment (Martinus Nijhoff, Leiden - 1987 - ISBN 90-6890070-6).

The Netherlands in Perspective kunnen we beschouwen als een levenswerk, de vrucht van veertig

[p. 457]

jaar observatie door iemand die zich terecht kritisch maar sympathiserend kan noemen. William Shetter heeft niet een zoveelste toeristische gids willen schrijven, maar ‘a systematic view of the geographical, social, cultural and historical aspects in interaction with one another... a selective presentation emphasizing what is characteristic and what contributes directly to understanding of the unity of land and people...’

Het resultaat is een wat taai, maar verbluffend rijk boek over wat Shetter ook omschrijft als een ‘uniquely interesting social laboratory’. Het werk is nauwelijks samen te vatten, maar gelukkig geeft de auteur op pagina 13 zelf een kijk op de structuur ervan.

De eerste groep hoofdstukken is geografisch, beschrijft als het ware de ruimte waarin alles zich afspeelt. De tweede groep analyseert de verschillende manieren waarop handel, economie, sociaal verkeer en onderwijs georganiseerd zijn (vandaar de meervoudsvorm in de ondertitel van het boek). De kern wordt gevormd door de derde groep, waarin het politiek en religieus bestel staat beschreven, met al de concurrerende stromingen die het zijn specifieke vorm geven. De vierde groep gaat terug naar de historische wortels en de vijfde zoekt naar de Nederlandse eigenheid. Hierin komt zelfs een omweg over Vlaanderen voor die het beeld van Nederland vollediger helpt maken (met misschien een ietsje te veel nadruk op het nu toch snel tanende Frans in Nederlandstalig België). En het boek sluit af met een informeler hoofdstuk over het landschap in de ogen van zijn bewoners. Na ieder hoofdstuk volgt een uitvoerige lijst van Engelse en Nederlandse werken; bovendien vergemakkelijkt een klapper op namen en begrippen het naslaan.

Roger Marijnissen heeft zich ooit zeer laatdunkend uitgelaten over het ras dat men toeristen noemt (De Standaard van 10 oktober 1986). De titel van zijn artikel zei al genoeg: ‘Lam Gods thans beschermd tegen sprinkhanenplaag’. Welnu, The Netherlands in Perspective is een onmisbaar boek voor wie geen sprinkhaan wil zijn en toch Nederland wenst te bezoeken.

Jan Deloof