Ons Erfdeel. Jaargang 31

Conservator van een poëtisch museum

In een museum worden voorwerpen uit het verleden bewaard en geconserveerd. Meestal bezoeken wij een museum niet alleen om kennis te nemen van dat verleden, maar ook en vooral om inzicht te krijgen in de ontwikkelingen die hebben plaatsgevonden, zodat we onze eigen tijd beter kunnen begrijpen.

Een museum richt zich bij voorkeur op hoogtepunten. Omdat niet alles kan worden getoond - er gaat altijd veel verloren - wordt de bezoeker gedwongen de open plekken in de ontwikkelingslijn zelf in te vullen. Al kijkende schept hij in gedachten de wereld zoals die er uit zou hebben kunnen zien.

In Victor Vroomkonings derde poëziebundel Klein Museum is het niet anders. De dichter toont ons - in gestileerde vorm - hoogtepunten uit het leven van zijn hoofdpersoon. In ieder vers vindt de lezer een beeld van wat er was en niet verloren mag gaan.

Klein Museum bevat vijf afdelingen die onderling verbonden zijn door een complexe vader/moeder-zoon verhouding. In het openingsgedicht Toedracht droomt de ik hoe zijn vader en

[p. 430]

moeder hem gaan maken: ‘De doodverlegen man / die aan de slootkant / om een meisje draait // is niemand minder dan / mijn vader die vandaag / mijn leven in haar maakt’. Van het pre-natale eenheidsgevoel, waarover de eerste vier gedichten gaan, is na de geboorte steeds minder sprake. De verwijdering tussen moeder en zoon krijgt definitief gestalte in het slotgedicht van de eerste cyclus, die in zijn geheel over de jeugdjaren gaat. ‘Zij kwam mij nooit zo na / als toen ik afstand van haar nam. / Ik werd haar verre bruidegom’. Dat ook de vader-zoon-verhouding een Oedipaal karakter heeft, blijkt uit het gedicht Zandlichaam, waarin de ik de vader aan zee tracht te begraven: ‘Ik deed mijn best / om vader te vermaken, / begroef hem levend / waar familie bij lag. // Ik schiep een lijk van hem, / hoogde borst en buik / tot baar. Water naderde: / ik maakte dat hij weg kwam’. Een keerpunt in de levensgeschiedenis is het moment waarop de ik zelf vader wordt: ‘Hoe ik met het houden van / ouders begon / toen ik mij kwijt was / in een kind’. Ouderliefde begint met het krijgen van kinderen; dat is de grondslag van Klein Museum. En in zijn zoon herkent de vader het kind dat hij vroeger was: ‘Hij schenkt mij het leven / terug, dat ik me niet herinner’. Gaat de derde afdeling over deze zoon, in de twee slotdelen, voor mij de mooiste van de vijf, staat de dood van de moeder en de vader, de ‘doodverlegen man’ uit Toedracht, centraal. Klein Museum besluit met: ‘Dag vader, zeg ik / tegen niemand meer’. En daarmee is de cirkel sluitend gemaakt. Het leven begint met het krijgen van ouders en eindigt met het verlies van ouders. In het begin spiegelt zich het einde, zoals ook het leven van de ouders zich spiegelt in dat van de zoon, vanaf het moment dat hij zelf vader is geworden.

Vroomkoning is een meer episch dan lyrisch dichter, hij is een verteller. Klein Museum zou

Victor Vroomkoning (^o1938).

je een fotoalbum kunnen noemen, waarvan de (later toegevoegde) herinneringen, vermengd met droom en fantasie, het onderschrift vormen. Het is geen moeilijk toegankelijke poëzie, wat niet wil zeggen dat er op thematisch niveau weinig diepgang te bespeuren zou zijn; de hechte relatie water-erotiek-dood is hiervan een goed voorbeeld. Wat opvalt aan Vroomkonings taalgebruik is zijn voorkeur voor staande uitdrukkingen, spreuken en zegswijzen. Hij plaatst ze (en hierin onderscheidt Klein Museum zich niet van zijn vorige bundel De laatste dingen (1983), waarin een man-vrouw-relatie tot op het bot wordt ontleed) in een context waarbinnen ze letterlijk gelezen dienen te worden, zoals in Proef: ‘Ik zet mijn zoon op sterk water’. Verder lezen maakt duidelijk dat vader en zoon gaan schaatsen. De dubbelzinnigheid houdt in dit geval niet langer dan één regel stand. Het gevaar van dit soort taalgrapjes is dat het nogal snel flauw dreigt te worden en de aandacht van de lezer afleidt. Over het algemeen is Vroomkoning naar mijn idee op zijn best in zijn meest persoonlijke en directe verzen. Dan komt hij tot treffende uitspraken, zoals deze: ‘Hoe het nooit meer ophoudt / toen te worden’. In hetzelfde gedicht Beheer, dat beschouwd kan worden als het sleutelvers van Klein Museum, staan ook deze regels: ‘Hoe ik hun levens afstof, / restaureer, hun klein museum / conserveer’. Dichten als het bevriezen, het

[p. 431]

conserveren van de tijd, de dichter als restaurateur en beheerder van het verleden en het boek als een klein poëtisch museum, - zo zou ik Vroomkonings poëtica willen typeren.

Tot slot: ‘Waarom,’ vraagt de zoon in Verbeelding, ‘maak jij gedichten over ons? Je kunt toch beter spelen?’ Het antwoord hierop geeft het motto van Klein Museum (van Paul de Wispelaere): ‘Wie schrijft en leest schakelt het leven uit, maar ervaart het op deze manier in een mengvorm van heldere droefheid, inzicht en verrukking, die het geleefde leven zelf nooit bieden kan’. Victor Vroomkoning slaagt er regelmatig in iets van deze ervaring op de lezer, de bezoeker van zijn museum, over te brengen. En dat is bewonderenswaardig.

Henk de jager

victor vroomkoning, Klein Museum, Uitgeverij Agathon, Weesp, 1987.