Ons Erfdeel. Jaargang 31

Kritisch literatuurlexicon: acht jaar jong

Acht jaar geleden verscheen het Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945, laat ik liever zeggen begon te verschijnen, want dit losbladige werk is nu al aan de 28ste aanvulling (februari 1988) toe. Wie voor het eerst het idee heeft gehad een boek in losbladige vorm te publiceren, weet ik niet, maar het eerste soortgelijke literatuurlexicon verscheen tien jaar geleden op de Duitse markt: Kritisches Lexikon zur deutschsprachigen Gegenwartsliteratur (uitgegeven door Heinz Ludwig Arnold, de bekende redacteur in Göttingen, bij edition text + kritik te München, 1978). Het was/is de bedoeling van dit KLG informatie te verstrekken over biografie, werk en invloed van Duitstalige auteurs die sinds 1945 het beeld van de literatuur in de Bondsrepubliek Duitsland, de DDR, Oostenrijk en Zwitserland hebben bepaald en bepalen. Hoewel het Nederlandse lexicon, een gezamenlijk initiatief van de uitgeverijen Wolters-Noordhoff en Samson, met geen woord over zijn Duitse model rept, is het niettemin klaarblijkelijk tot in de kleinste details hierdoor geïnspireerd. De rode geplastificeerde omslag met zwarte letters van de ringbanden (van hetzelfde merk Krause, made in Germany) werd weliswaar vervangen door een met bruin linnen overtrokken kaft met een ingekorte titel in vaalgele letters, maar dit laatste correspondeert dan weer met de bruine druk van het origineel op vaalgeel papier. Het Nederlandse lexicon gebruikt bruine letters op wit papier en een iets kleinere bladspiegel.

De keuze van de losbladige vorm betekent dat het mogelijk is het aantal besproken auteurs gaandeweg uit te breiden (en vooral voor het eerst systematisch te informeren over een jongere generatie), de bestaande artikelen te herzien en aan te vullen, de bio- en bibliografie bij te houden en fouten te corrigeren.

Het adjectief ‘kritisch’ geeft aan dat het lexicon meer wil bieden dan een encyclopedische samenvatting van informatie. De redactie, die bestaat uit de Nederlanders Ad Zuiderent en Tom van Deel en de Vlaming Hugo Brems, streeft naar ‘een mengeling van objectieve informatie over een bepaald oeuvre en de persoonlijke inzichten van de betreffende medewerker daarin’ (Vooraf, 1980). Opvallend is dat hier toch enigszins de klemtoon wordt gelegd op objectiviteit, terwijl de Duitse redacteur zeer nadrukkelijk subjectiviteit aan de orde stelt, vanuit zijn overtuiging dat een literair lexicon geen wetboek is, de criticus geen rechter (‘Beiden Tendenzen, die in zunehmend unsicherer Zeit ausgerechnet der Literatur mit scheinbar objektiven Urteilen beikommen möchten, will das KLG mit seiner Konzeption entgegenwirken’, Vorbemerkung, 1978). Het is niet mijn bedoeling de waarde van het kritisch literatuurlexicon uitsluitend uit zijn doelstellingen af te leiden. Door het losbladige karakter kan het bovendien nu beter worden beoordeeld dan in de beginfase. Het werk bestaat thans uit vier ringbanden met 28 aanvullingen (van elk ca. 100 pagina's, sinds 1984 vier keer per jaar) op het basisdeel, samen ca. 1500 losse bladen. Tot nogtoe werden in het lexicon 195 auteurs opgenomen: 129 Nederlanders en 66 Vlamingen, evenredig met de samenstel-

[p. 429]

ling van de redactie en min of meer ook met de geografische verdeling van het aantal Neder landstaligen. De Vlamingen komen hier dus erg goed aan hun trekken, nadat ze jarenlang in Nederlandse overzichten maar al te vaak stiefmoederlijk werden behandeld. Alleen wat het aantal abonnees betreft, liggen de verhoudingen heel erg scheef: slechts één Vlaming op zes Nederlanders!

Ongeveer een derde van de behandelde auteurs (58, 40 Nederlanders en 18 Vlamingen) behoort tot de generatie die tussen 1920 en 1929 geboren is. Zeer talrijk zijn ook de auteurs die in de jaren dertig (43, waarvan 18 Vlamingen) en in de jaren veertig (38) zijn geboren. Voorts zijn 22 auteurs tussen 1900 en 1909 geboren, 11 tussen 1910 en 1919, 10 vóór 1900 en 8 (6 Nederlanders en 2 Vlamingen) tussen 1950 en 1959. De volgorde van de auteurs in het lexicon is alfabetisch.

De inhoud bestaat per auteur uit een beknopte biografie, een kritische beschouwing van het werk, een primaire en een secundaire bibliografie. Wat de biografie betreft, is het Nederlandse lexicon meestal uitvoeriger dan het Duitse, ook anekdotischer. Tussen de vermelding van data, lidmaatschappen en literaire prijzen vind je er ook nog een bijna systematische catalogus, waarin echtgenotes en kinderen zijn opgenomen, vaak met naam en toenaam. Soms vermeldt het lexicon waar de geliefden elkaar hebben leren kennen, het tweede huis (meestal in Frankrijk), de derde vrouw, het vierde huwelijk. Misschien dient het in de Nederlandse literatuur zeer opvallend gebruik van pseudoniemen wel te worden verklaard als een poging van de auteurs om in dit kleine taalgebied hun privacy nog een tijdje te bewaren. Tot ze in het inhoudsregister (tevens pseudoniemenregister) terechtkomen...

In afwijking van het Duitse voorbeeld wordt in het Nederlandse lexicon de kritische beschouwing opgebouwd aan de hand van elf trefwoorden (thematiek, stijl, techniek, ontwikkeling, relatie leven/werk, visie op de wereld, kunstopvatting, traditie, verwantschap, kritiek, publieke belangstelling) die in de marge zijn vermeld om de leesbaarheid te bevorderen, terwijl in de chronologisch opgezette primaire bibliografie ook genreaanduidingen zijn opgenomen. De secundaire bibliografie is in beide lexica het resultaat van een kritische keuze. Net als het KLG is het kritisch literatuurlexicon een standaardwerk dat ik in mijn persoonlijke bibliotheek niet zou willen missen. In een openbare bibliotheek wordt het het beste onder toezicht geplaatst, anders zijn de losse bladen spoedig een nachtmerrie voor iedere bibliothecaris. Het is in eerste instantie een naslagwerk, waarvan je pas beseft wat je mist als een auteur nog niet is opgenomen, zoals b.v. de pas overleden Carmiggelt. Gisteren las ik een bericht van een andere Nederlandse schrijver, Gesprek met Armando in Berlijn (NRC, 4 december 1987, CS 890), een uitstekende gelegenheid om het kritisch literatuurlexicon aan een laatste test te onderwerpen: 15 pagina's solide informatie, daterende uit augustus 1985, die zeer goed laat zien hoe je als criticus (K. Beekman) de opgegeven trefwoorden in zo'n volgorde kunt brengen dat de Armando-lezer moet bekennen: ja, dit zit prima in elkaar! Dit artikel, dat ook zeer mooi de objectiviteitsoogmerken van de redactie illustreert, toont op een exemplarische wijze aan waarom dit lexicon zo waardevol is, omdat het namelijk de lezer de mogelijkheid biedt een boek van een auteur te gaan lezen tegen de achtergrond van diens oeuvre.

Ten slotte wil ik erop wijzen dat het KLG in eigen land een ook voor ons interessant pendant heeft gekregen: Kritisches Lexikon zur fremdsprachigen Gegenwartsliteratur (red. H.L. Arnold, edition text + kritik, München, 1983, KLfG), een eigen broertje dus. Hierin worden auteurs uit vreemde taalgebieden behandeld die het beeld van de hedendaagse literatuur van hun taal- en cultuurgebied bepalen en van wie het oeuvre geheel of gedeeltelijk in Duitse vertalingen beschikbaar is. Sinds juli 1987 zijn in dit lexicon 153 auteurs opgenomen (in het KLG sinds augustus 1987 niet minder dan 372) en van de in de laatste aanvulling met naam vermelde auteurs waarover bijdragen te verwachten zijn, komen er maar liefst 18 uit ‘Nederland’ (onder andere ook de Vlamingen Boon en Claus). België is hier met één naam vertegenwoordigd: Marguerite Yourcenar.

Daniël de Vin

Kritisch Lexicon can de NederlandstaligeLiteratuur, Alphen a/d Rijn - Brussel, Samson / Wolters-Noordhoff.