Ons Erfdeel. Jaargang 31

[p. 284]

Akkermans elementaire schilderkunst

In de reeks monografieën van Nederlandse kunstenaars die Openbaar Kunstbezit met steun van het Prins Bernhardfonds uitgeeft, is in januari 1988 het derde deel verschenen dat aan de schilder Ben Akkerman is gewijd. In het najaar van '86 verscheen Wessel Couzijn; in het voorjaar van '87 de monografie over jaap Nanninga.

Hoewel de drie boeken uiterlijk overeenstemmen in verzorging, pleit het voor de uitgever dat dit derde deel in zijn presentatie afwijkt. Het is het eerste boek dat over een nog levend kunstenaar gaat en door de vele afbeeldingen in kleur en de groepering van de ongeveer 130 illustraties is het eveneens een boek van de kunstschilder geworden. Deze ontwikkeling heeft ook invloed op de tekst, geschreven door Marcel Vos, uitgeoefend. De auteur karakteriseert het werk van Akkerman als ‘een kunst van het intieme formaat, van de inkeer en de ingehouden adem, van de koele afgemeten vorm en het zich verzamelend innerlijk, dat schijnbaar onbewogen uitdrukking vindt in de geconcentreerde spanning van getekende en geschilderde objecten’. Geen gemakkelijke definitie, maar die past wel op het in zichzelf gesloten, moeilijk toegankelijke oeuvre van de schilder. Akkerman werd in 1920 geboren in Enschede, waar hij is blijven wonen en werken. In 1963 ontvangt hij een provinciale prijs, nadat de toekenning daarvan eerder, in 1957, veel verzet had uitgelokt. Mede door de kennismaking met enige jonge kunstenaars krijgt Akkermans kunst een grotere bekendheid en dit leidt in 1973 tot een eerste overzichtsexpositie in het Stedelijk Museum van Amsterdam, die tien jaar later wordt vervolgd, nadat de kunstenaar inmiddels is aangesteld tot begeleider bij Ateliers '63 in Haarlem en een vooruitstrevende galerie in Amsterdam

Ben Akkerman, zonder titel, 1979-1980, acryl op doek, 119 × 105,5 cm, Stedelijk Museum, Amsterdam (Foto Tom Haartsen).

zijn werk in haar stock heeft opgenomen.

Deze gegevens zijn ontleend aan de biografie van Aloys van den Berk, die terzijde ook kunsthistorische informatie opnam. Van fundamentele betekenis in de ontwikkeling van Akkermans schilderkunst is zijn besluit, omstreeks 1973, om abstract te gaan werken, waarna - volgens Aloys van den Berk - ‘een rechtstreekse verwijzing naar de natuur achterwege blijft’. Marcel Vos verklaart deze stap door de toegenomen ‘autonome ordening’, waarbij ‘bestanddelen van de compositie zich strikter voegen naar de structuur bepalende elementen van het beeldvlak: hoeken, randen, middenassen en diagonalen’.

Behalve deze nauwgezette formuleringen zal de lezer zich afvragen, welke invloeden van buiten Akkerman tot zijn besluit hebben geleid. Het antwoord daarop wordt niet verstrekt en misschien heeft Akkerman geen kennis gehad van tendensen die in het Amerikaanse abstract expressionisme tot vergelijkbare resultaten hebben geleid. Ook hierover blijft men in het ongewisse. Zowel in de tekst van Marcel Vos als in de sequentie van de afbeeldingen wordt de suggestie gewekt, dat de ontwik-

[p. 285]

keling in Akkermans oeuvre van een expressionistische benadering van het landschap naar een fundamentele schilderkunstige werkwijze een logische evolutie is en een inherent gevolg van ‘het versleten zijn van de motieven’, zoals de schilder hierover zelf opmerkt.

De auteur geeft er elders blijk van dat Akkerman zich wel even heeft laten ontmoedigen door de anders gerichte Cobra-kunst. Wat hem heeft bemoedigd, is onduidelijk. Werk van andere kunstenaars wordt slechts getoond tot 1935.

In Akkermans oeuvre ligt het accent op de stap naar de fundamentele abstractie. Vorm- en kleurproblemen worden nu op een zuiver schilderkunstige wijze, met het schilderij als object, opgelost, b.v. alleen aan de beeldranden van het monochrome dan wel belijnde kleurvlak, dat eerst vierkant en dan ruitvormig is en waarin ook de toonwaarde van kleuren tot spanning wordt gebracht.

In recentere werken wordt naar oplossingen gezocht voor de vereniging van kleur en lijn. Dit onderzoek komt eveneens en in een meer ontdekkende vorm in de tekeningen van Akkerman tot uiting, waar structuren met elkaar worden geconfronteerd.

Het is de grote waarde van deze prachtig vorm gegeven monografie dat de vele afbeeldingen zo zijn gekozen en weergegeven dat de kijker deze vorm-, kleur- en lijnproblematiek kan volgen in de verschillende oplossingen en bewondering krijgt voor de hardnekkige vasthoudendheid van de kunstenaar, daarbij gesteund door het knappe essay.

De monografie, met tekst in het Nederlands en Engels, een lijst van werken in openbare collecties en een overzicht van tentoonstellingen en bibliografie, is uitgegeven door Openbaar Kunstbezit, Amsterdam.

Erik Slagter