Ons Erfdeel. Jaargang 31

De uitvinding van de jaren zestig

Op de omslag wordt het boek Oorlogskinderen hebben grote ogen van de Vlaamse filosoof Ludo Abicht een roman genoemd. Toch is het niets anders dan een autobiografische schets, waarin enkel een aantal personages achter fictieve namen schuil gaan. In deze roman van zijn leven schetst Abicht echter vooral het beeld van een generatie politiek en sociaal bewogen idealisten die in de late jaren vijftig volwassen werd, maar veel te vroeg geboren was in een oude, door verzuiling en Koude Oorlog verkrampte wereld, en pas de volgende generatie, die van mei '68, de maatschappelijke structuren zag loswrikken. Dit boek een roman noemen, is bovendien in die zin onrechtvaardig dat zoiets verwachtingen oproept die Abicht niet kan inlossen. Zijn koel registrerende, soms naar matheid zwemende stijl, mist lite-raire bevlogenheid, terwijl aan de tekst helaas ook te merken valt dat er geen editor aan te pas gekomen is.

Het gaat er overigens vreemd aan toe met die namen. Dat een jeugdvriend, thans een Koos Tak-achtige figuur, in het boek zijn ware identiteit verliest, mag geen bezwaar heten. Met een

[p. 272]

bekend televisiejournalist, een omstreden politicus of een hoogleraar filosofie ligt dat al minder voor de hand. En Monika Triest, met wie Abicht in 1963 trouwde en die nu hoogleraar emancipatiezaken in Amsterdam is, verdween achter de naam Erika S. (Een en ander valt makkelijk te controleren, aangezien een flink deel van het boek enkele jaren geleden al in het tijdschrift Kreatief verscheen, met alle namen voluit en ongewijzigd.)

Voor de in 1936 geboren Ludo Abicht is de oorlog van belang omdat hij dan voor het eerst ervaart wat lotsverbondenheid betekent: in de kelder van het ouderlijke huis in het pas bevrijde Antwerpen, wanneer de Vbommen over het dak scheren. Die ervaring genereert een gevoel voor solidariteit en een behoefte aan engagement. In Abichts door romantische dadendrang getekende middelbare schooljaren worden die door jezuïetenpaters in Vlaamsnationalistische en katholieke richting gekneed. Abicht treedt zelfs in de jezuïetenorde in. Een verblijf aan de Nijmeegse universiteit en het contact met de artistieke avant-garde laten hem echter toe zich te ontdoen van de bangelijke en conservatieve kleinburgerlijkheid van zijn jeugd. Hij verlaat het klooster en wordt in zijn progressieve atheïsme bevestigd tijdens zijn studies aan de R.U. Gent, waar hij in de nu al legendarische hoogleraar Duitse literatuur Herman Uyttersprot een maïtre à penser vindt. Abichts intellectuele en ideologische vorming sluit zich voorlopig af wanneer hij een jaar in Tubingen gaat studeren en er zich onder invloed van Ernst Bloch een optimistische, tiersmondistisch en (zelf)kritisch marxistisch denken eigen maakt. Daarmee eindigt ook het boek, in 1965.

De generatie jongeren waartoe Ludo Abicht behoorde, diende bijna alles zelf uit te vinden, wilde ze ontsnappen aan de benepenheid van de eigen jeugd; van een tegencultuur, permissiviteit of emancipatie was nog geen sprake. Zeker in het verzuilde en

Ludo Abicht (^o1936).

door de katholieke structuren gedomineerde Vlaanderen van de jaren vijftig leek elke maatschappelijke vernieuwing uitgesloten. Abicht ontwikkelt dan maar een persoonlijke dynamiek vanuit het bestaande systeem zelf, bijvoorbeeld vanuit de intrinsieke sociale progressiviteit van het Evangelie. Willen ontsnappen uit die vergrendeling staat echter ook automatisch gelijk met een veroordeling tot partijloosheid - in de brede zin van het woord. Zijn voortijdig met een ontslag beëindigd leraarschap aan een katholiek meisjeslyceum (omwille van zijn pacifistisch en pedagogisch engagement) leert Abicht vrij snel hoe smal de marges wel zijn en hoe gemakkelijk het is een dissident te worden. Van daaruit kan ook de radicaliteit verklaard worden die hij in Tübingen aantreft, met een studentenbeweging die niet alleen een concrete solidariteit met de Derde Wereld belijdt (met de anti-apartheidsbeweging in Zuid-Afrika of met de tegenstanders van de sjah), maar waarin ook al de aanzetten te vinden zijn van wat later de Rote Armee Fraktion is gaan heten. Maar Abicht beschrijft dan ook akelig concreet hoe in dat Tübingen het heimwee naar het nazisme verre van marginaal was.

Ook in de emancipatie van het persoonlijke leven ging elke nieuwe stap traag en moeizaam. Als Abicht in de vroege jaren zestig in Gent in een communeavant-la-lettre gaat wonen, komen de buren prompt de ruiten ingooien. Trouwen doet

[p. 273]

Abicht, omwille van de lieve vrede met de schoonouders, nog keurig voor de kerk, van seks voor het huwelijk is geen sprake en de verdeling van het huishoudelijke werk tussen hem en zijn vrouw lijkt ook nog sterk op het klassieke rollenpatroon. Het uitvinden van een nieuwe levensstijl is blijkbaar een werk van even lange adem als de maatschappelijke emancipatie.

Opvallend is echter de mildheid waarmee Ludo Abicht dat relaas vertelt. Van wanhoop is nergens sprake en, wellicht Ernst Blochs Prinzip Hoffnung indachtig, blijft hij monter verder laboreren aan de individuele en sociale bevrijding. Het verslag dat de intelligente waarnemer Abicht daarvan uitbrengt in zijn boek, getuigt evenwel van een ironieloze ernst die men in het huidige postmoderne tijdvak voor onwaarschijnlijk houdt. Het was dan ook pas de volgende generatie wereldhervormers, die in 1968 in Parijs op straat kwam, die niet alleen geëngageerd, maar ook ludiek was.

Marc Reynebeau

ludo abicht, Oorlogskinderen hebben grote ogen, Manteau, Antwerpen, 1987, 159 p.