Ons Erfdeel. Jaargang 31

Film

Havinck

De jongste films, die vers uit de werkplaatsen van de toonaangevende Noordnederlandse filmiek, aan de markt zijn gekomen, zijn Havinck, geregisseerd door Frans Weiss en Van geluk gesproken. Er zijn nog een aantal andere films vooraf gegaan. Om er een paar te noemen: b.v. Een maand later, waarin twee vrouwen, een huisvrouw en een ongetrouwde juffer (respectievelijk Renée Soutendijk en Monique van de Ven) besluiten om een maand van rol te wisselen. De film, geregisseerd door Nouchka van Brakel, is gebaseerd op een oorspronkelijk toneelstuk. Hier naast kan Nitsits van Nikolai van der Heyde genoemd worden.

Deze film is een vergissing geweest en dat is de filmer krachtig ingeperst. Het is triest, dat een filmer als Nico van der Heyde die met zijn debuten, als afgestudeerd leerling van de Amsterdamse filmacademie en daarna als maker van een wat dromerige film Angela, als het ware hardnekkig wil bewijzen, dat hij ook de gave van een comedy filmer bezit. Maar de verdroomde sfeer van Angela is op zich al het meest in overeenstemming met de natuur van Van der Heyde. In verdroomde sfeer komen vooral intelligentie en begrip t.a.v. de werkelijkheid van het levende wezen, dat een mens is, tot uitdrukking. Zodat er een nieuwe dramatische waarheid ontstaat. De ‘grap’ leidde Van der Heyde naar ‘verzuipende’ dokters of mallotige detectives. De reden waarom Van der Heyde wederom dit straatje uitkoos is duidelijk een financiële geweest, maar daar is hij van een koude kermis thuis gekomen. Niet meer dan één week is het produkt in de bioscopen te ‘genieten’ geweest en Van der Heyde is met de gebakken peren blijven zitten. Dat is des te meer te betreuren, omdat Van der Heyde in alle ernst een rasfilmer genoemd kan worden.

Rasfilmers zijn ook de twee die, met hun films wel enkele filmvergezichten hebben gecreeerd, alhoewel het hier meer om een verbeide toekomst gaat dan om het actuele produkt. De stijl namelijk van de films is opnieuw verzwaard met ponden Noordnederlands, in overdaad te kort schietend klein-realisme. Om te beginnen is daar Havinck van Frans Weiss, een verhaal over kwalijk verstrengelde relaties. De vrouw van de advocaat Havinck heeft zelfmoord gepleegd door opzettelijk een verkeerde afslag te kiezen tijdens een rit met haar auto, zodat zij als spookrijdster fungeerde. Aanvankelijk dacht Havinck aan een ongelukkige keuze bij zijn vrouw maar via een briefje, dat de vijftienjarige dochter Eva in een buitenzak van een overjas van hem vond, komt de man er achter, dat het kiezen van de verkeerde afslag een opzettelijke handeling van zijn vrouw is geweest. Het brengt hem volkomen van de wijs, de relatie met zijn dochter, die zelf met jeugdproblemen tobt, raakt ernstig verstoord. Die verstoring is er de oorzaak van, dat het kind met haar gevoelens en dramatische opwellingen niet bij de vader terecht kan. Hij raakt mede door het dodelijke besluit van zijn vrouw het contact met zijn Umwelt volledig kwijt. Desondanks probeert hij haast fanatiek om overeind te blijven en zijn leven niet te laten verzieken door nutteloze frustraties, voortgekomen uit het huwelijksconflict. Het wordt zijn wapen zowel tegen de decepties van zijn dochter Eva als tegen zijn collega's in het advocatenkantoor, waar hij werkzaam is. Hij krijgt tot taak een man te verdedigen, die een moord heeft gepleegd: zijn pleidooi is gebouwd op zijn eigen frustraties en werkt als een soort katharsis: het komt allemaal weer op zijn pootjes terecht, m.n. wat betreft de vijftienjarige Eva, die aanvankelijk haar toevlucht

Willem Nijholt als Havinck.

[p. 130]

heeft gezocht bij de ouders van haar dode moeder, maar die zij na een sfeerzuiverende confrontatie met haar vader weer verlaat, om het oorspronkelijk ouderlijke tehuis als een natuurlijke wijkplaats weer te betrekken.

De fotografie is feilloos te noemen, maar met een fraaie reeks beelden (in onderdelen voor de hand liggende beelden) maak je nog geen film. De fotografie fungeert dan in hoofdzaak als onderstreping van de opklimmende dramatiek in een film, zij vormt de onmisbare onderlijning van een verhaal, maar vervangt het niet. Daar komt de regie voor aan bod en daar ook openbaart zich het fundamentele zwak van de film. Er is geen sprake van een innerlijke voortstuwing van het drama, dat feitelijk bestaat uit een dwingende hoeveelheid nogal willekeurig met elkaar aaneen geknoopte onderdelen. Daardoor wordt de indruk gewekt van te losse verbanden, op zich zelf soms mooi, maar beschouwd naar de totaliteit van de film te willekeurig. Het verband is er in wezenlijke onderdelen, niet in de totaliteit. Dat leidt jammer genoeg ook tot een afwijzing van de in de film gestoken waarden: de fotografie en onderdelen van de gefilmde frustraties wissen het tekort niet uit.

Na twee voortreffelijke films - Het teken van het beest en De dream - te hebben gemaakt heeft Pieter Verhoeff nu een derde speelfilm in omloop gebracht, met als titel Van geluk gesproken. De titel, overgenomen van het boek van Marijke Höweler, dat als basis voor het filmverhaal is gebruikt, wijst op een zekere ironie. Een ironie, die de gehele film door wordt gehandhaafd, maar precies beneden het peil van de humor, die voor een dergelijke creatie vereist is. Het ligt er allemaal te dik op, in de vorm van een realisme, dat de nodige eenheid in zichzelf mist. Het is een quasi realisme van de vermeende vondst maar in werkelijkheid het realisme van ‘dit kan er nog wel bij, en laten we dat niet vergeten’, zodat het resultaat een brei wordt van gebeurlijkheden.

Het wekt de indruk alsof er een jurk in elkaar wordt geflanst, die zowel simpel is als overdadig, zowel kort van rok als lang, zowel getailleerd als ruim vallend enz. Dus in wezen een onmogelijk geheel.

Een Amsterdamse volkswijk is het toneel waar zich alles afspeelt, met name in een huis waar verschillende gezinnen wonen, onder wie het tienermeisje Martje. Die Martje wordt verliefd op een vriend van haar vader, professor Leo, die voor de aandrang van de tiener bezwijkt, om haar daarna weer bot in de steek te laten. Martje kan dit niet verwerken en kiest de dood door verdrinking. In de stijl van de film, waarin nog diverse lotgevallen van anderen verbeeld worden, wordt de affaire tamelijk luchtig opgenomen - men gaat zingende (Alle mensen worden vrienden, uit Beethovens Negende Symfonie) tot de droge orde van de dag over.

Zonder de film direct mislukt te noemen, stelt zij bewonderaars van Verhoeffs vorige films toch grondig teleur.

D. Ouwendijk