Ons Erfdeel. Jaargang 31

Theater

Het Nederlands Theater Instituut

Een in korte tijd danig gewijzigd theaterbestel in Nederland. Sedert 1970 ontelbare premières van vele groepen die voortkwamen uit tal van disciplines als b.v. jeugdtheater, beeldend theater, toneel, muziektheater, mime, pantomime en bewegingstheater.

Critici signaleerden wel dat er een volkomen andere theaterpraktijk was gegroeid maar wie heeft het overzicht. Subsidiërende instanties overzagen slechts dat deel dat ook daadwerkelijk werd gesubsidieerd. Zelfs het landelijke advieslichaam de Raad voor de Kunst, beschikte niet over ontsloten toegankelijke informatie over deze geheel uit het niets tevoorschijn komende bedrijfstak waarvan zij zelf notabene pleitbezorgster en kwaliteitsbewaakster was. Het is dan ook niet vreemd te constateren dat politici, ambtenaren, journalisten, artistieke en zakelijke leiders, al naar gelang eigen opportuniteitsbelang ongestraft uitspraken konden doen die bij elkaar het maatschappelijk functioneren van het theater en de betekenis van de bedrijfstak beïnvloedden zonder dat daarmee op grond van feiten en betrouwbare informatie een zakelijk debat kon worden aangegaan. Natuurlijk wil ik geenszins de belangrijke stellingnamen van personen en instellingen en het resultaat van het onderzoek op het terrein van kunst en cultuur bagatelliseren. Zeker niet, maar ik signaleer slechts dat de politieke besluitvorming was gebaseerd op de publieke opinie in plaats van op basis van objectieve feiten, die op hun beurt de publieke opinie moeten beïnvloeden.

Zoals iedere bedrijfstak heeft ook het theater om louter continuïteitsredenen en als middel om bestaansrecht af te dwingen behoefte aan deskundige ondersteuning zowel op het terrein van scholing, documentatie, onderzoek, meningsvorming, informatie, promotie, managementverbetering en exportontwikkeling.

De geschiedenis van het Nederlands Theater Instituut begint officieel op 1 april 1978, maar daaraan is het één en ander voorafgegaan. Die datum markeert de afsluiting van een overleg, dat in het najaar van 1976 is begonnen, resulterende in de integratie van drie instellingen, nl. de Vereniging Het Toneelmuseum, de Stichting Nederlands Centrum van het Internationaal Theater Instituut (ITI) en de Stichting Geluid- en Beeldarchief van het Toneelmuseum, beter bekend onder de naam Theater Klank en Beeld.

In oktober 1966 was met instemming van alle mogelijke betrokkenen, de Stichting Geluiden Beeldarchief van het Toneelmuseum opgericht, met als doel niet alleen films, grammofoonplaten en geluidsbanden van en

Nederlands Theater Instituut te Amsterdam.

over theater te verzamelen, maar ook te gaan maken.

Het in juni 1949 opgerichte Nederlandse Centrum van het Internationaal Theater Instituut was in Den Haag gevestigd met als doelstelling het internationaal bevorderen van de uitwisseling van kennis en praktijk op het gebied van het theater. In de loop der jaren bleek dat nauwe samenwerking met het Toneelmuseum gewenst was om doublures, speciaal in de bibliotheek en documentatie, te vermijden. Integratie van de instellingen werd bevorderd door de verhuizing naar Amsterdam, die in 1975 kon worden gerealiseerd.

De statutair opgenomen doelstelling van het Nederlands Theater Instituut luidt:

‘Het verzamelen en beheren van materialen en het verschaffen van informatie over het theater in de ruimste zin van het woord en het optreden als Nederlands Centrum van het Internationaal Theater Instituut’.

In de praktijk is deze doelstelling, wanneer we het optreden als Nederlands Centrum van het Internationaal Theater Instituut buiten beschouwing laten, te verdelen in twee op zichzelf staande elementen, ten eerste: het aanleggen van de verzameling, ten tweede: het verwerven en verschaffen van informatie.

Het NThI streeft ernaar deze twee elementen met elkaar in

[p. 122]

evenwicht te brengen en ze in feite te laten samenvallen, daardoor zou gesproken kunnen worden van één doelstelling: ‘Een bijdrage leveren tot het optimaal functioneren van het theater in de samenleving door het vergroten van kennis en het bevorderen van meningsvorming op dat terrein’. Deze doelstelling wordt verwezenlijkt door het aanleggen, beheren en uitbreiden van de verzameling, die begon in 1925, en die de geschiedenis van het theater in Nederland vanaf zijn ontstaan bestrijkt. Voorts door het verstrekken van informatie in de ruimste zin van het woord. Het verwerven van informatie kan gezien worden als een eerste stap op weg naar het aanleggen en uitbreiden van de collectie.

De actuele informatie van vandaag is het historisch materiaal van morgen. Omgekeerd kan historisch materiaal actuele informatie bevatten voor het heden.

Het NThI verzamelt informatie, maakt deze toegankelijk en draagt zorg voor verspreiding. In die zin is het NThI een serviceinstituut en ze verstrekt informatie aan een ieder die daar om vraagt.

Het begrip informatie dient in dit verband ruim geïnterpreteerd te worden. Niet alleen tentoonstellingen en voorstellingen, maar ook discussies, videobanden, films, geluidsbanden, voorwerpen, prenten en ontwerpen geven informatie over theater.

Het NThI moet er naar streven dat het informatiebestand compleet is in alle sectoren; van straattheater tot opera, van poppenspel tot ballet en van circus tot pantomime.

Niet alleen informatieverstrekking, maar ook fungeren als platform voor de meningsvorming over het theater vanuit een hedendaags of een historisch perspectief is een uit de doelstelling voortvloeiend streven.

De middelen waarover het NThI beschikt om in continuïteit de doelstelling te dienen zijn:

-	de collectie, collectievorming bestaande uit een historische verzameling en een bibliotheek, waarin opgenomen de mediatheek met geluids- en videobanden;
-	een grote documentatieafdeling, grotendeels geautomatiseerd;
-	een specialistische bibliotheek theateramusement;
-	daarnaast tentoonstellingen, audio-, video- en filmprodukties en overige manifestaties;
-	internationale activiteiten;
-	exportbevordering;
-	uitgeverij-activiteiten o.a. het vakblad Toneel Teatraal;
-	projecten;
-	een bookshop;
-	distributie-activiteiten waaronder reizende tentoonstellingen, videoverhuur en kunst op de kabel;
-	daarnaast kleine en grote samenwerkingsprojecten met andere instellingen, met het doel het specialisme van het NThI op enig terrein aan te bieden aan adhoc activiteiten die er mede toe leiden dat de doelstellingen van het NThI dichterbij worden gebracht.

Dat soort kleine en grote samenwerkingsprojecten doen zich in enige regelmaat voor, variërend van een co-produktie op video met een omroepvereniging tot het initiëren en mede produceren van grote manifestaties zoals (Amsterdam-Berlijn, La France aux Pays-Bas en Amsterdam culturele hoofdstad van Europa 1987.

Distributie

Juist een instelling als het NThI kan bij uitstek optreden als intermediair tussen het ‘levende’ theater en de nieuwe audiovisuele technieken. In deze visie past ook het streven om toegang te krijgen tot de nieuwe distributiemogelijkheden van beeldcassette, abonnee-t.v. en kabeltelevisie.

Met het bovenstaande wil niet gezegd zijn, dat het NThI een exclusieve positie voor zichzelf claimt, met uitsluiting van ieder ander. Voorop staat dat het NThI informatie verzamelt, die ten goede komt aan de gehele theatersector. Daartoe is het snel verwerven van relevant beeldmateriaal één van de middelen.

[p. 123]

Nederlandse theaterprodukties naar het buitenland

Door het gevraagd en ongevraagd verschaffen van informatie ontstaat er vraag naar Nederlands theater in het buitenland. Steeds vaker worden Nederlandse groepen uitgenodigd om op te treden in festivals, theaters en theatercircuits. Het NThI verleent zijn diensten aan buitenlandse presentatoren die hierom verzoeken, maar ook aan die presentatoren die nog niet op dat idee zijn gekomen. Het laatste impliceert een actief promotiebeleid voor Nederlandse theatergroepen.

In steeds mindere mate is de taal een barrière. Dat is het gevolg van zeer vitale ontwikkelingen binnen het muziek-, dansen bewegingstheater, maar ook doordat veel groepen bereid en in staat zijn in een vreemde taal te spelen. Bij het vaststellen van de criteria volgens welke Nederlandse groepen in het buitenland gepousseerd zullen worden spelen kwaliteit, toegankelijkheid, omvang en verplaatsbaarheid een belangrijke rol.

Zonder te discrimineren tussen traditioneel en vernieuwend, groot en klein, gesubsidieerd en ongesubsidieerd, zal het duidelijk zijn, dat niet alle groepen en gezelschappen in aanmerking komen voor presentatie in het buitenland, al was het alleen maar als gevolg van de geuite wensen uit het buitenland. De praktijk leert dat gebundelde presentaties van Nederlandse kunstuitingen (dus niet alleen van theater) in het buitenland duidelijk voordelen hebben, zowel organisatorisch als wat de ‘impact’ betreft. Het NThI zal in dit verband zijn eigen inhoudelijke grenzen van tijd tot tijd blijken te overschrijden. Het ligt voor de hand dat de aanwezige en nog te verwerven kennis aan-gewend kan worden voor alle (podium)kunsten.

Het Internationaal Theater Instituut

Het NThI beschouwt het lidmaatschap van het International Theatre Institute / Institut International

Nederlands Theater Instituut: de marmeren gang.

du Théâtre (ITI) en het functioneren als Nederlands centrum van het ITI als een zaak van groot belang. Het is voor het verkrijgen en verschaffen van informatie essentieel om naast de kanalen waarover het NThI beschikt toegang te hebben tot die van het ITI. De praktijk heeft geleerd, dat de persoonlijke contacten, alsmede de ingangen die vele centra in eigen land hebben, het werk zeer ten goede komen.

Deelname aan congressen, het zenden van delegaties naar internationale conferenties en colloquia en het zelf organiseren van dergelijke bijeenkomsten - of dit nu gebeurt als Nederlands centrum van het ITI of als NThI als zodanig - dient één van de doelstellingen van het NThI nl. het optreden als Nederlands Centrum van het International Theatre Institute / Institut International du Théâtre.

Het is verheugend dat het Vlaams Theater Instituut inmiddels is opgericht en zeker ook gebruik heeft kunnen maken van de know-how en de expertise van het NThI.

Het is eigenlijk een onmogelijke combinatie. Collectievorming, bibliotheek en actuele informatieverstrekking in de vorm van exportbevordering van het theater, audiovisuele produkties samen met omroepen, uitgeverij, organiseren van congressen, forums en bijeenkomsten en dat alles in één onderneming.

Het is de kracht en de zwakte van de organisatie die hoge eisen stelt aan de inhoudelijke medewerkers. Tal van specialisten zijn verbonden aan het NThI. Aan die specialisten wordt telkenmale gevraagd, niet alleen oog te hebben voor hun eigen specialisatie, maar a.h.w. daar enige afstand van te nemen en zich in te spannen voor het gezamenlijke doel: het verstrekken van informatie over theater (alle podiumkunsten behalve muziek) uit heden en verleden in binnen- en buitenland, op die terreinen waar dat nog niet geschiedt door het nemen van initiatieven, het deelnemen aan manifestaties en het verbeteren daardoor van de meningsvorming over dat theater.

Het Nederlands theater in het bijzonder zowel in het binnen- als in het buitenland. Zowel door het beantwoorden van brieven, op het gebied van musicale verzameling, als door het deelnemen en organiseren van festivals van Nederlands theater in het buitenland.

De spanning in de organisatie zit hem juist in het evenwicht dat bereikt moet worden tussen de enorme activiteitenfabriek en de zorg en de voortdurende aandacht die het ontsluiten van een belangrijke historische verzameling vereist. Die spanning moet voelbaar zijn en zal ook in continuiteit moeten eisen stellen aan de soort medewerkers dat door de toekomstige besturen en directies zal moeten worden aangesteld.

Steve Austen