Ons Erfdeel. Jaargang 31

Erik Verhal

Hoe hebben zijn studie in Saint-Louis en later het kunstleven in Boston, New York en elders ingewerkt op Erik Verhal (Roeselare ^o1938), graveur en schilder? Hijzelf citeert namen noch stromingen. Lapidaire indrukken zijn: men behoort de grote namen te kennen die Europa voortgebracht heeft, maar men moet ze niet willen nabootsen. Elke kunstenaar moet zijn eigen beelden bedenken, niet die van anderen overnemen. Een vrijgevochten houding aannemen, dat is Amerika.

Toen Verhal hier voor het eerst tentoonstelde, was het even wennen. Hij toonde ondermeer gekleurde diepdrukken, abstract en van groter formaat dan gebruikelijk. Hun zwevende vormgeving leek ongewoon labiel. Bleven de bestanddelen van de compositie op dezelfde plaats of waren zij binnen hun eigen sterrenhemel onmerkbaar ten opzichte van elkaar aan het verschuiven? Het grafische oeuvre van Verhal vertoont nog steeds die indruk van beweeglijkheid. Bovendien is het complexer geworden. Uit het trage magma van de verbeelding schuiven schilfers van een niet in kaart te brengen continentaal plat dreigend tegen elkaar op. Soms lopen korte stukken zebrapad over het blad, maar zij zorgen niet voor veiligheid. Blijkbaar is daar iets aan het gebeuren. En daarom meer drama. De abstracte expressiviteit is niet alleen uitgebreid tegenover vroeger, zij is nu ook nadrukkelijker en spreekt directer aan.

Tentoonstellingen in Gent (C.C.L, 1986) en Antwerpen (I.C.C., 1984 en Carine Campo, 1987) hebben de indruk gewekt dat de schilder, rustiger en stabieler dan de graficus, zijn architectuur van de ruimte definitief aan het ordenen is. Het grafisch werk doet aan de aanloop denken, aan een proces van ideëel uitzuiveren waaruit de schilder het bruikbare materiaal overneemt. Sommige bladen worden zelfs overwegend in grijze en zwarte tonaliteiten gehouden alsof zij voorlopige grisailles mogen blijven, terwijl de schilder geregeld met mediterrane blauwen en uitbundig oranje feest viert.

Over architectuur gesproken. In 1983 heeft Verhal voor Linea, Gent, een compositie gemaakt ‘om in te wandelen’, een constructie

[p. 120]

Erik Verhal, ‘Schilderij’, 90 × 160 cm.

in de vorm van een kamer waaraan de vierde wand ontbrak. De drie beschilderde ‘muren’, die verwezen naar het licht en naar een vage landschappelijke ruimte daarbuiten, werden in de hoeken onderbroken en zelfs bewust gestoord door een viertal beschilderde houten constructies. De bevreemdende tegenstelling tussen de schilderijen en de zetstukken speelde de aantrekkelijkheid van het beeld uit tegen de onbruikbaarheid van de daarmee geschapen ruimte. Zij schiep een zinnebeeld van voorlopige droom. De kunstenaar heeft zijn werkstuk later vernietigd. Wat in de tijd van de barok en het rococo geleid heeft tot de harmonieuze maar overdreven aankleding van kerken, trappehuizen en enorme salons vol technische hoogstandjes, heeft de moderne kunst met bescheidener bedoelingen overgedaan in het environment, soms heel keurig, dan weer pauperistisch en haveloos als een slecht theaterdecor. Het experiment van Verhal sloot nogal eigenzinnig aan bij die trend. De plastische exploratie van de ruimte is in Vlaanderen vooral geactiveerd door Luc Peire na zijn overdonderende indrukken van New Yorks verticaliteit. Zijn spiegelkamer Environment I uit 1967, waarmee hij een kubus gevuld heeft met afgronddiepe duizeligheid, is bekend.

Verhal is door zijn ervaring voor Linea blijkbaar tot de conclusie gekomen dat hij de ruimte niet noodzakelijk driedimensionaal in beslag moet nemen, maar dat hij haar ook gewoon als schilder kan oproepen en suggereren. Terug dus naar het perspectief en de trompe-l'oeil? Niet noodzakelijk, maar binnen de abstracte richting gaat het jongste werk overtuigend die kant uit. De schilder plaatst de toeschouwer namelijk telkens voor een grote rechthoek waarvan de achtergrond in een grenzeloze ruimte wil verdwijnen. De compositie doet dan ook geregeld denken aan een landschap. Toch zijn dit geen geschilderde landschappen, maar tot in de details bewerkte abstracties die licht en ruimte bereiken. Om deze nog beter te omschrijven, schildert Verhal aan de twee verticale zijden van de rechthoek, ofwel in het midden ervan, grillig gestructureerde coulissen. Daar bovenop brengt hij ook wel eens stukken hout aan, al dan niet beschilderd of van inkervingen voorzien. Evenals in het grafisch werk vormen die bestanddelen soms een schilderij binnen het schilderij. Op die manier voorziet Verhal het beeld van een eindeloze kosmische diepte telkens van een bijna tastbare voorgrond die ad libitum verwijst naar een opengeschoven gordijn, een deurpost, een met tropische vegetatie begroeide

[p. 121]

boomstam, of schots en scheef gezakte zuilen. Een dergelijke opbouw zorgt inmiddels voor verschillende niveaus die het ruimtelijk gevoel beklemtonen, zodat het schilderij eruit gaat zien als een platgedrukt environment. Ondanks deze misleidende associaties verwijst de weelderig geschilderde, blijde ruimte ongewoon intens naar niets anders dan naar zichzelf.

Gaby Gyselen