Ons Erfdeel. Jaargang 29

‘Wie laatst lacht, lacht alleen’

Patrick Conrads poëzie vertoont een merkwaardige continuïteit. Zijn tweede verzamelbundel De vernieling sluit zowel formeel als thematisch nauw aan bij Conrad life on stage uit 1973. Hoewel er tien jaar verschil ligt tussen beide begin- en eindpunten, is er nauwelijks enig verschil in tijd tussen het einde van de eerste en het beginpunt van de tweede bundel. Dit is een eerste verklaring voor de continuïteit. Een tweede uitleg is eenvoudig: Conrad had in 1973 al een typisch, min of meer eigen geluid ontwikkeld. Wat nu verschijnt, wijkt daar niet fundamenteel van af.

De thematiek is die van de meeste dichters: liefde en dood, en daarmee samenhangende thema's als: oud worden, aftakeling, eenzaamheid en vooral schoonheid, die slechts in verzen (en/of) in film) enige blijvende gestalte kan krijgen. Stilistisch was de eerste bundel speelser, barokker, decadenter in het maniëristische, dandyeske spel van schoonheid en schone schijn. De

[p. 756]

Patrick Conrad (^o1945).

verwantschap met (of is het invloed van?) Lucebert is duidelijk merkbaar. Want Conrad kent zijn tijdgenoten: in beide bundels klinken nogal wat echo's door van Claus (onvermijdelijk, zo lijkt het wel) Pernath af en toe, met de nadrukkelijke duidelijkheid van een knipoog, Paul Snoek.

De vernieling is in tweeërlei opzichten wat soberder. Er zijn aanmerkelijk minder grammaticale en syntactische afwijkingen. De paradox, die in Conrad life on stage veelvuldig werd gehanteerd, wordt spaarzamer gebruikt. De herhaling blijft een belangrijke stijlfiguur. Vaak neemt die syntactische vormen aan: zo wordt bijvoorbeeld een bezwerend effect gecreëerd door het herhaalde gebruik van de imperatief (p. 99). Dergelijke vormen van syntactisch repetitio maken Conrads vers incantatorisch. Dat en de overvloedige assonanties, binnenrijmen en alliteraties geven zijn poëzie die typische muzikaliteit, waardoor ze zich bijzonder leent tot voordragen. Ontsporingen zijn niet uitzonderlijk, zoals ‘Terwijl buiten de wallen van mijn wereld / de wereld wankelt in wraak en vrees / en verder en wreder de woede woedt.’, of: ‘En wandelend door de wurgende weemoed’. De muzikaliteit zinkt weg in een moeras.

Hoewel. De vernieling in het algemeen een minder barokke en minder beladen indruk maakt, blijft de hyperbool belangrijk.

Soms is die functioneel, soms ook niet. Een voorbeeld (p. 10):

Ik hou niet van konten als blaasbalgen
en dijen als de Dolomyten doen me walgen.
Potsierlijk keert ze haar kwabben
in kringen en kronkels, zoogdier,
zuigdier, buidel vol Vlaamse spijzen en wijnen!
Niets is mooi aan haar. Waar zij danst
doven de haarden. Zij loopt leeg.
En weldra: in de cyclische verwarring waarin ik verkeer,
nader ik in een plas als een meer
aarzelend haar aars van deeg.
Adieu Overtollige vrouw! Uw plaats is tussen de ezels!
En nu voorgoed vecht ik tegen mijn goedheid,
kies de duisternis, de wind en de maan en verkies
de onrust boven de rust.
Gelukkig ken ik haar niet. Ik verjaar, en gelukkig ken ik jou.

Te veel is tautologisch in dit gedicht, al moet geconstateerd worden dat het telkens aardig met andere woorden is gezegd. De twee laatste regels zijn - verhoudingsgewijze - van een magistrale eenvoud en daardoor juist zo efficiënt. Niet toevallig krijgt in een van de eerste gedichten de tijd nog een positief aspect toegemeten. Verder in de bundel roept de tijd meestal negatieve connotaties op.

In vele gedichten tref je tegelijkertijd zowel overdadige beeldcomposities aan, ‘tussen wonden en barsten trillen duister/ de sterren van de tijd’, als versleten verbindingen, ‘het wenen van de wind’ maar ook prachtige vondsten, ‘En het was alsof de nacht/nogmaals viel in de nacht’ (allemaal op p. 93). Die veelzijdige discontinuïteit is waarschijnlijk het meest typische aspect van Conrads poëzie: de kitscherige elementen, het dikwijls opgeblazen beeldgebruik (allebei vaak ontleend aan de filmwereld, of plastisch als in een filmsequens verwoord) en de klankgymnastiek zijn het soms dunne masker

[p. 757]

over de trieste waarheid achter de woorden, of zoals Conrad het treffend formuleert: ‘Wie laatst lacht, lacht alleen’.

Jean-Marie Maes

patrick conrad, De vernieling, gedichten 1973-1983, Manteau, Antwerpen, 125 p.