Ons Erfdeel. Jaargang 29

Europa: geen alternatief maar enige kans

In Kontinent met kansen toont ere-rector Prof, Brugmans van het Europa-college nogmaals aan dat voor de grote, maar ook voor de dagelijkse problemen van deze tijd de Europese aanpak het laagst mogelijke niveau is om een reële oplossing voor de hedendaagse problemen te vinden. Het boek verkondigt weliswaar het falen van de natie-staat, maar maakt ons vooral duidelijk dat de verheffing van diezelfde staat tot doel op zich, de werkelijke oorzaak is geweest van twee bloedige wereldoorlogen die bovendien Europa in een tweederangsrol hebben gedrukt.

Men zou op het eerste gezicht de indruk kunnen hebben dat Prof. Brugmans opnieuw zijn stokpaardje berijdt. Maar, zoals hij zelf aanstipt, komen wij niet uit dogmatisme, maar juist uit pragmatische ervaring tot de slotsom: zonder (Europees) federalisme gaat het niet.

Prof. Brugmans blijft aldus trouw aan de boodschap die hij nu al ongeveer 40 jaar uitdraagt.

De titel Kontinent met kansen vat het boek zeer goed samen. Europa moet op continentale schaal samenwerken om de kansen die zich in de huidige wereld aandienen aan te grijpen. Het gaat anderdeels duidelijk om kansen: er wordt ons niets in de schoot geworpen, maar met een

[p. 626]

Europese strategie kunnen heel wat uitdagingen worden beantwoord. Elke kans die zich aandient, houdt voor degenen die ermee wordt geconfronteerd ook de onontkoombare verantwoordelijkheid in, om die niet verloren te laten gaan.

Waarin bestaat de ‘kans’ die Europa hier en nu moet aangrijpen?

Ons continent kan, als het zich federaal organiseert, de wereld leiding geven. Niet ‘domineren’, wel een voorbeeld stellen, een signaal geven. ‘De Westeuropese integratie zou een zielig zaakje zijn als ze geen beter doel had dan de Europeanen een beetje welvarender te maken’. ‘Eenheid in verscheidenheid is het probleem van ons tijdvak’. ‘Kan Europa, dat de nationale ideologie ontwikkelde en die thans tracht te overwinnen, daar geen parool doen horen? Jawel, maar niet in de huidige situatie van halfhartige integratie en toenemende renationalizering’, leert Brugmans ons. Met zijn scherp historisch inzicht toont hij ons aan dat noch de Sovjetunie, noch de Verenigde Staten, noch de steeds vaker door fundamentalisten gemanipuleerde Islam, noch China dit fundamentele probleem van eenheid in verscheidenheid kunnen oplossen.

Minimum

‘Ja, het kan Europa zijn’, besluit Brugmans. Maar dan een Europa dat de juiste omvang van de huidige problemen inschat. Het hele tweede deel van Brugmans' boek is gewijd aan de analyse van die hedendaagse problemen. Telkens weer blijkt dat, bij ontstentenis van een nog ruimere aanpak, het niveau van de Europese Gemeenschap, een minimum is om adequate oplossingen te formuleren. Dit geldt, zoals duidelijk wordt aangetoond, voor de economische en monetaire politiek, de sociale en de landbouwpolitiek, de bestrijding van de werkloosheid, het onderwijs en het leefmilieu, onderzoek en ontwikkeling, de problemen van de gastarbeiders en het racisme.

Enkele van Brugmans' conclusies willen we toch even beklemtonen. ‘Het federalisme zal een dubbele taak moeten overnemen. Die van het nationalisme dat vroeger gemeenschapsvormend was, maar nu alleen nog remmend kan werken. Die ook van het internationalisme dat geen blijvende geschiedenis maakte’ (ondanks de lippendienst van socialisten en communisten).

Kontinent met kansen komt, in één adem met het pleidooi voor Europese eenmaking, op voor een grotere inspraak van de gewesten, voor een Europese conventie van de rechten van etnische of religieuze minderheden, voor institutionele en rechtstreekse betrekkingen tussen ‘Europa’ en de gewesten, voor een “senaat” waarin de gewesten zetelen. Regionalisme is een aspekt van federalisme’.

Aangrijpend bijna, klinkt het pleidooi voor authentieke democratie. ‘Overal in Europa raakt de bevolking vervreemd van een regime dat onze glorie zou moeten zijn’. Dat heeft niet alleen te maken met het toenemend gewicht van corporatistische deelbelangen, die veelal door de zg. ‘sociale partners’ worden verdedigd, en met de toenemende vertechnisering van de samenleving, waarvoor de individuele volksvertegenwoordiger niet is uitgerust. ‘Een fundamentele vaststelling leert, dat het stelsel van vertegenwoordigende democratie geboren is door en binnen de nationale staat. Die tijd is echter voorgoed voorbij’.

Europa heeft behoefte aan een regering die democratisch wordt gecontroleerd. Het publiek zegt dat Europa niets doet. ‘Het zou eerlijker en realistischer zijn te zeggen dat de nationale regeringen de Gemeenschap beletten om goed te functioneren’.

De wereld

Het Europa waarover Prof. Brugmans het heeft is geen eiland. Het heeft nooit op zichzelf bestaan, het is altijd op de wereld geopend geweest, aldus Brugmans. Het heeft een rol te

[p. 627]

spelen in de wereld. Maar daartoe moet het op de eerste plaats op geloofwaardige wijze zijn eigen veiligheid en onafhankelijkheid organiseren. Toch kan met de Verenigde Staten niets anders dan een bevoorrechte relatie bestaan: ‘Wij spreken dezelfde taal’. Met de Sovjetunie en Oost-Europa bepleit Brugmans een ‘politiek van goede nabuurschap en zo nauw mogelijke culturele samenwerking’.

Ten aanzien van het zuidelijk halfrond draagt Europa, ook als ex-koloniale macht, een bijzondere verantwoordelijkheid. Ondanks de in menig opzicht voorbeeldige aanpak in de associatieconventies van Yaoundé en vervolgens Lomé, moeten wij nog steeds ‘bewijzen dat onze integratie niet zomaar een middel is om zelf beter uit de voeten te komen’. Daar komt nog bij dat de verantwoordelijkheid niet beperkt blijft tot de ex-koloniën, maar zich ook tot andere ontwikkelingslanden uitstrekt, waarvan sommige een even oude (zomer oudere) cultuur hebben: b.v. India.

Tot slot stelt Prof. Brugmans, dat christenen een heel speciale verantwoordelijkheid dragen. Ze zijn de erfgenamen van de gemeenschappelijke inspiratiebron: de bijbel. ‘Dat is een historisch feit’.

Guido Boodts

h. brugmans, Kontinent met kansen, Kruseman's Uitgeversmaatschappij B.V., Den Haag, 1985, 188 p.