Ons Erfdeel. Jaargang 29

De keramische plastieken van Michel Kuipers

Keramische werken kunnen grofweg in twee grote categorieën worden ingedeeld: aan de ene kant de gebruikskeramiek in de vorm van o.a. potten, vazen, schalen, en dergelijke, aan de andere kant werken die in de eerste plaats plastieken zijn. Zo breed gewaardeerd als bij een groot publiek de eerste soort is, zo beperkt is de aandacht voor deze meer ambachtelijke keramiek bij de kunstcritici en de musea. Dit laatste deed Michel Kuipers de draaischijf verwisselen voor het vrije keramische ontwerp.

In de loop van 1978 trad de vorm van zijn plastieken steeds meer op de achtergrond, terwijl de betekenis van het materiaal aan aandacht won. Etherische tendensen en raffinement maakten plaats voor dikke brokken zeer aardse klei; die werden bovendien vaak op de grond gelegd tot een vloerbeeld. Zo'n vloerbeeld is Rest van vierkant uit 1979 met 150 cm als grootste maat.⁽¹⁾ Dit in gebrokenwittinten geglazuurde werk laat de opvattingen zien die Michel Kuipers inmiddels tot de zijne had gemaakt.

De klei biedt hij aan in dikke, door chamotte verstevigde plakken die op de randen gescheurd of afgebroken lijken. Zulke ruwe ‘breukranden’ worden niet geglazuurd en de klei behoudt daar de natuurlijke kleur. Wel geglazuurd worden daarentegen de gladde beeldvlakken, zodat er een dubbele tegenstelling ontstaat: glad en geglazuurd tegenover ongeglazuurd en gebroken. Deze duidelijkheid en de ruime maat geven het beeld een monumentaal karakter.

De verschillende delen passen steeds maar op één manier tegen elkaar. Door de bij Rest van vierkant ‘ontbrekende’ beelddelen en de architectonische lijn in afwijkend glazuur, die vraagt om voortzetting, wordt de geest van de toeschouwer geactiveerd. Hij gaat het beeld in gedachten voltooien - zelfs de titel zegt Rest van vierkant - terwijl hij weet dat de suggestie van onvoltooidheid de boodschap is van het beeld.

Deze spanning tussen de aangeboden beelddelen en de suggestie van wat daaraan ontbreekt is in het werk van Michel Kuipers een thema dat te danken is aan zijn belangstelling voor verzonken culturen en archeologie. Kuipers, die in Jordanië deel had genomen aan opgravingen, vond daar allerlei sporen van bewoning, maar zijn verbeelding bleef bezig met wat hij niet had opgegraven. Het niet aanschouwde bleef hem intrigeren; vandaar dat de openliggende breukvlakken van Rest van vierkant alle verwijzen naar de aanvullende ander, die nooit zal verschijnen. Dit thema van het onvoltooide in het werk zouden we romantisch kunnen noemen.

Behalve de hunkering naar het verleden ligt aan de vloer- en muurbeelden nog een andere inspiratiebron ten grondslag: bewondering voor de beelden van Ulrich Rückriem (1938). Doordat Rückriem ruwe steenblokken verzaagt en dan stapelt, legt hij de nadruk op de tegenstelling tussen de onbewerkte kanten, de natuur, en de zaagsneden, de cultuur, precies zoals Michel Kuipers. Ook bij Rückriem treffen

Michel Kuipers, ‘Rest van vierkant’, keramiek, 6 × 55 × 150 cm, 1979.

we de suggestie van het ontbrekende van de steen in de veelkleurige, grillige breukvlakken, die tegenover de feilloze zaagsneden geplaatst worden.

Omdat er in Engeland grote belangstelling bestaat voor keramiek, trok Michel Kuipers - nadat hij veel ervaring had opgedaan in de pottenbakkerij van zijn vader te Bergen-op-Zoom, en in Breda de Academie SintJoost had voltooid - naar Bath om zijn vakkennis uit te breiden. Niet zijn vakkennis echter werd door het contact met Engeland het meest verrijkt. Wel bepalend was dat contact voor zijn ontvankelijkheid voor het verleden, de pre-historie, voor oude mythen, religiositeit en mystiek. Deze derde inspiratiebron mag mijns inziens verbonden worden met het monumentale beeld Ship.⁽²⁾

Bij Ship wordt een hoofdvorm vier keer in steeds kleinere echo's herhaald. De hoofdvorm is telkens opgebouwd uit drie blokken die één man kan tillen en die nog in de oven kunnen. Van dit technische uitgangspunt maakte Kuipers een systeem⁽³⁾; dit is kenmerkend voor zijn werkwijze: de beelden zijn theoretisch fundamenteel doordacht. De grote vormen bij Ship worden steeds verder uit elkaar geplaatst, zoals het zog van een schip een steeds breder spoor nalaat. Weer zijn geglazuurde ‘zaagsneden’ geplaatst tegenover ruwe, ongeglazuurde ‘rotswanden’. En om de tegenstelling met de ruwe materie nog te versterken is op de strakke gevel een architectonische baan aangebracht in een mengeling

(1) 6 × 55 × 150 cm, Amsterdam, Galerie Gamma. Het gesuggereerde vierkant is geen kwadraat, maar een rechthoek.

(2) 1985, 100 × 240 × 180 cm, Eindhoven, eigen bezit.

(3) Ook bij de kleinste staande vorm komt deze driedeling voor, terwijl daar geen technische noodzaak voor bestaat.

[p. 604]

Michel Kuipers, ‘Ship’, keramiek, 100 × 240 × 180 cm, 1985.

van rose en donkerblauw. In het spiegeleffect daarvan op de grond is het ruimtelijke bereik van het beeld aangegeven en ook de richting ervan.

Ship, met een gesloten en een open zijde, afwerend en ontvankelijk, dalend en stijgend, is verbonden met de aandacht voor een verzonken verleden, zoals hij dat in Engeland had leren kennen. In zijn monumentaliteit biedt het raadsels, geen oplossingen, terwijl het verwijst naar algemeen-menselijke ervaringen van religiositeit.

José Boyens

Biografische gegevens:

1949 Geboren in Gouda. Groeide op in Noord-Brabant.
1979 Eenmanstentoonstelling in Gemeentelijk Museum Het Princessehof te Leeuwarden, dat een belangrijke keramiekcollectie bezit.
1981 Wint als eerste Nederlander de hoofdprijs op het Concorso internazionale della ceramica d'arte in Faenza (vgl.: faience) in Italië. (163 internationale deelnemers).
1982 Eenmanstentoonstelling in het Palazzo d'esposizione te Faenza.
Werkt met buitenlandse steengoedklei die hij vorstbestendig maakt door deze op 1250^o te stoken.
Docent aan de academie te Kampen.
Woont en werkt: Hastelweg 6, Eindhoven.