Ons Erfdeel. Jaargang 29

Expressionisten in Brugs museum

Het Brugse Groeningemuseum (aan de Dijver) dat al wereldbekend is door het opmerkelijke bezit van enkele topwerken van de Vlaamse Primitieven, zou nu ook het beste overzicht van het Vlaams expressionisme in huis hebben, sinds het in januari 1986 zestien werken (vijftien schilderijen en één beeldhouwwerk van Rik Wouters) kon aankopen uit de verzameling van wijlen ir. Tony Herbert uit Kortrijk. Er bestond in dit museum al een (te) kleine kern van expressionistisch werk, zoals Het Angelus van Constant Permeke, dat Gustave van Geluwe in 1957 aan het museum schonk na afloop van de tentoonstelling van enkele werken van ‘hedendaagse meesters’ uit zijn verzameling; in 1980 werden vijf belangrijke werken van Jean Brusselmans aan de stad Brugge geschonken door zijn zoon Armand en dan waren er nog enkele losse schilderijen, zoals het reusachtige Laatste Avondmaal van Gustave Van de Woestijne, eerst door het Brugse museum in depot genomen en in 1977 aangekocht. Maar er was b.v. niet één schilderij van Frits Vanden Berghe. Daarin is nu een beduidende en verrijkende wijziging gekomen sinds deze ‘kunstaankoop van de eeuw’, zoals zij een beetje grootsprakerig omschreven werd. Twee grote zalen van dit museum, een van de meest bezochte van het land, (de zalen 13 en 14) zijn nu volledig ingenomen door ‘de figuratieve kunst in België tussen 1900 en 1945’.

‘Durchgeistigung’ is een van die zware, dure woorden, zoals Duitsers zo graag gebruiken en waarmee in het begin het expressionisme werd bepaald en ook gemotiveerd. Het belicht exact de bedoeling van een kunst die wil ontroeren door zichtbare gebaren en die emoties of door emoties

G. De Smet, ‘Henriette’, olieverf op doek, 90 × 55 cm, 1927.

geladen boodschappen wil overbrengen, zelfs ook losmaken. Het avontuur van Die Brücke (Dresden, 1905) en van Der blaue Reiter (München, 1912) was toonaangevend voor een kunst die naast de plastiek ook het toneelspel, de literatuur, de bouwkunst en de muziek met een geestelijke bezieling heeft geladen. Het heeft een ware stroming verwekt waarvan de nawerkingen voelbaar zijn tot in de kunst van onze tijd, ook al zijn er intussen al heel wat andere tendensen verschenen en verdwenen en heeft men zelfs een tijdlang over abstract expressionisme durven spreken. Er zit een typisch, soms vrij onbewust expressionisme in alle kunstvormen, zelfs van alle tijden en wellicht is dit de reden waarom het expressionisme van de twintigste eeuw, afwijkend van vele andere stromingen, nooit expliciet deze eigennaam heeft gedragen. Er is nooit een club geweest die de naam koos ‘de expressionisten’. Deze sterk bezielde en veelal ook sterk bewogen schilderkunst is vooral tot bloei gekomen in landen waar het impressionisme moeilijk kon aarden (Duitsland, Nederland, Vlaanderen) en heeft

[p. 442]

in deze landen ook het langst standgehouden en nagewerkt.

Het Vlaams expressionisme is daar een goede illustratie van. Het heeft zijn impulsen en motieven gezocht en gevonden in het nogal ruwe landelijke leven, zowel in de arbeid als het vertier die hiervan inhoud en essentie vormen. Dichtbij de natuur dus, bij het land en de zee. Het kosmopolitische stadsleven fungeerde bij die Vlaamse schilders beduidend minder frequent dan bij de Duitse. Men heeft deze houding van de Vlamingen graag verbonden met een nogal bedachtzame ingekeerdheid die dan wel eens alterneerde met een even beheerste exuberantie.

Wanneer men in deze geest De Papeter (1922) van Constant Permeke vergelijkt met De verliefden in het dorp (1925) van Frits Vanden Berghe, twee doeken uit deze aanwinst, komen de twee meest typische eigenschappen van het Vlaams expressionisme goed aan het licht. De hoekige, onbehouwen gestalte van de pap etende boer, zittend aan een tafel, temidden van enkele zeer rudimentaire voorwerpen en tegen een summiere achtergrond, vinden wij terug, maar dan iets beter aangekleed, in de barscene met de verliefden in het dorp. Alleen is het in hoofdzaak bruine koloriet van Permeke bij Vanden Berghe met enkele licht- en kleurvlekken doortrokken. Dit onderscheid tussen de verstilde close-up en de meer bewogen ‘scene’ vindt men ook weer in twee belangrijke werken van Gust De Smet, het Echtpaar met roos (1932), ook zittend aan een tafel, maar tegen een flink gestoffeerde achtergrond en Het grote schietkraam (1923), waar mensen na arbeid en rust even goed in een bewogen ontspanning kunnen opgaan. Van De Smet zijn overigens vijf werken het Brugse museum komen verrijken: onder andere De Maaltijd of De Soep (1931), een bijna kubistische schepping en Henriette (1927) in een zeer zacht koloriet uitgevoerd, bijna speels en naïef voorkomend en, afgezien van de typische

F. Vanden Berghe, ‘De verliefden in het dorp’, olieverf op doek, 95 × 120 cm, 1925.

persoonlijke vormgeving, even zo goed thuishorend in de wereld van Edgard Tytgat. Van deze laatste werden eveneens vijf schilderijen verworven, onder meer Loa-Loa. Het Baskisch lied (1938) waarin de kunstenaar de anekdote van een eenmalig muzikaal optreden tot een flink gecomponeerd en indrukwekkend schilderij heeft opgetild en Het Gezin Tony Herbert (1952), lang niet het beste werk van deze aankoop, meer een iconografisch en documentair vertelsel, maar dan toch weer typisch voor Tytgats beeldenarsenaal.

Rijkelijk laat dus werd het Brugse kunstbezit aangevuld, maar dan wel onder de beste voorwaarden. Wie de Vlaamse expressionisten wil leren kennen of herkennen moet nu ook in Brugge zijn. Voor sommigen, zoals Gust De Smet, is het verrijkte Brugse bezit essentieel geworden.

Fernand Bonneure