Ons Erfdeel. Jaargang 29

Visies op spelling

Over spelling is het laatste woord nog niet gezegd. De laatste jaren wordt er weer veel over geschreven. Sinds Cohen en Kraak in 1972 hun boek Spellen is spellen is spellen publiceerden, nog steeds een van de beste boeken over dit onderwerp, zijn er verschillende nieuwe studies verschenen. Cohen en Kraak pleitten in 1972, toen de twisten hoog waren opgelaaid, voor een terughoudend standpunt. Er moest eerst nog veel onderzoek gedaan worden, zeiden zij. De meeste argumenten voor en tegen spellingverandering waren in feite beweersels. Niemand kon met enige zekerheid zeggen dat de genoemde voordelen of nadelen reëel waren.

Of het nu door het boek van Cohen en Kraak komt of door iets anders, in ieder geval begint het spellingsonderzoek sindsdien een klein beetje van de grond te komen. De voornaamste boeken zijn die van V.J. van Heuven, Spelling en lezen (1978), G.E. Booij e.a., Spelling (1979) en E.M.H. Assink, Leerprocessen bij het spellen (1983). Maar ook anderen doen onderzoek, bijvoorbeeld H.J. Kooreman, M.J.C. Mommers, P. Reitsma, R.J. van Rijnsoever en G. Verhoeven.

Het nu verschenen boek Visies op spelling, onder redactie van E. Assink en G. Verhoeven is een bundel opstellen over de stand van zaken in het spellingonderzoek. Alle genoemde onderzoekers komen aan het woord, en ook nog andere. Het boek is in zes afdelingen verdeeld: Spelling en cultuur, spelling en taalkunde, spelling en psychologie, Spelling en onderwijs, Spelling en maatschappij, en Spellinghervorming? Op een enkele passage na, zijn alle bijdragen zeer leesbaar. Een belangrijk boek voor ieder die op de hoogte wil zijn, studenten, leraren, psychologen, taalkundigen, politici en de gelukkig grote groep die niet beroepshalve in spelling geïnteresseerd is.

De lijn van Cohen en Kraak wordt voortgezet. Geen heetgebakerde kreten, maar zorgvuldig onderzoek. En voorzover nu valt te overzien, was de terughoudendheid van Cohen en Kraak in 1972 heel verstandig. Het nieuwe onderzoek wijst uit dat men met een spellingverandering in fonologische richting (en daar gaat het al zo'n honderd jaar om) uiterst voorzichtig moet zijn, omdat de beloofde voordelen vermoedelijk tegenvallen, en omdat er allerlei onaangename gevolgen zullen zijn. Een echte en definitieve afweging van de voor-en nadelen is op dit moment, zoveel is duidelijk, onmogelijk. We weten er nog te weinig van. En waarschijnlijk komen we nooit genoeg te weten voor een gefundeerd besluit. Een spellingverandering zal een sprong in het duister blijven, met vele en ernstige risico's.

Alleen al de ongelijksoortigheid van de belangen die in het geding zijn, maakt een afweging bijna ondoenlijk. Juist door de brede benadering geeft het boek van Assink en Verhoeven daar een goede indruk van. Zo zijn de voor- en nadelen voor de leerbaarheid van een nieuwe spelling erg moeilijk af te wegen tegen de

[p. 308]

effecten op de leesbaarheid. Zelfs als we aannemen dat een nieuwe spelling makkelijker te leren is, hoe zwaar moet dat wegen als ze moeilijker te lezen is? Over beide kwesties is nu wel iets bekend, ook al is het nog weinig. Maar deze gegevens passen niet in één balans. Het optellen van appels en peren blijft hachelijk.

Overigens mag niet de indruk ontstaan dat Visies op spelling vooral over spellingverandering gaat. In tal van bijdragen komt verandering niet ter sprake. Er wordt geschreven over de geschiedenis van onze spelling, over spellingsperikelen in andere landen (veel mensen denken dat een spellingsoorlog typisch Nederlands is), over de taalkundige achtergronden, over de psychologische kant van de zaak en over spellingonderwijs.

Een interessant citaat uit de bijdrage van F. Balk-Smit Duyzentkunst, De rol van het schrift in onze samenleving. Zij zegt daarin onder andere: ‘De hausse in woordblindheid die onze moderne samenleving teistert is naar mijn mening niets anders dan een doodgewoon gebrek aan spellingvaardigheid, veroorzaakt door slecht onderwijs, speciaal door het kiezen van het verkeerde beginpunt, kenmerk van de “globale methode” en haar varianten. Woordblindheid is een wel degelijk bestaande, zeldzame aangeboren afwijking, waarvan de naam wordt misbruikt ter aanduiding van iets heel anders, dat het rechtstreeks gevolg is van het in gebreke blijven van het spellingonderwijs. Die aanduiding houdt een misvatting in stand die de grove onderwijsfouten moet camoufleren’. ‘Een systematische didactiek waarin men gebruik maakt van de leesplank of, naar mijn oordeel beter nog, van de Montessori lees- en schrijfmethode met onder andere het letters voelen, of een combinatie van die twee, en rigoureuze afschaffing van de globale methode en alles wat daarop lijkt, zou het aantal “woordblinden” in onze samenleving aanzienlijk beperken’ (p. 22).

Ook al kan men met verschillende auteurs van mening verschillen over hun onderzoek en over de interpretatie van de uitkomsten, ook al zijn uiteraard sommige stukken interessanter en origineler dan andere, alle bijdragen zijn van redelijk tot hoog niveau, en desondanks heel leesbaar. Daarvoor verdient de redactie de hoogste lof. Visies op spelling vind ik een uitstekend boek.

J. M. van der Horst

e. assink & g. verhoeven (red.), Visies op spelling, Uitgeverij Wolters-Noordhoff, Groningen, 1985, 226 p.