Ons Erfdeel. Jaargang 29

Paul Gees

Sinds enkele jaren wordt Paul Gees (^oAalst, 1949) in Vlaanderen algemeen beschouwd als één van de belangrijkste ruimtelijke kunstenaars. Als binnenhuisarchitect is hij voldoende vertrouwd met de problematiek van de derde dimensie, die hij buiten de sfeer van het louter functionele, in autonome sculpturen, installaties en environments op experimentele wijze aanschouwelijk maakt.

De realisatie van zijn objecten is afhankelijk van de ruimte - zowel de beschikbare ruimte als de reële of illusoire ruimte die hij als kunstenaar zelf creëert -, de materiële kwaliteiten van het materiaal en de mentale en fysieke eigenschappen van de kunstenaar, mogelijkheden die Paul Gees reeds aan het einde van de jaren zeventig via verschillende performances - die achtereenvolgens de ruimte, het materiaal en de kunstenaar zelf tot

[p. 286]

onderwerp hadden - tot aan hun uiterste grenzen had uitgetest.

Sindsdien verkiest hij het buigzame essehout waarmee hij in combinatie met arduin en bak-, steen materiële spanningen weet op te roepen. Rekening houdend met zijn ervaringen en de verworvenheden van de conceptuele en minimale kunst, de arte povera en de land-art kwam Paul Gees in het begin van de jaren tachtig tot een persoonlijke synthese van de ruimtelijke problemen die bij de recente ontwikkeling van de ‘beeldhouwkunst’ waren ontstaan.

Zowel de sculpturen als environments zijn opgebouwd uit elementaire vormen. Naast arduin en essehout gebruikt Paul Gees eveneens gebruikte materialen zoals baksteenfragmenten, afbraakhout en de laatste tijd ook autobanden. Door een minimale ingreep - de horizontale of verticale balk wordt gedeeltelijk overlangs ingezaagd en opengespalkt; de tussenruimte wordt opgevuld met arduin- of baksteenfragmenten - stimuleert de kunstenaar een organisch proces waarbij de verborgen krachten en spanningen, eigen aan het materiaal, op directe wijze gevisualiseerd worden.

Alhoewel ze zijn opgebouwd uit dezelfde elementaire vormen en materialen wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de in een (architecturale) ruimte of in de natuur geïntegreerde projecten en een reeks van zelfstandige sculpturen. Bij de installaties is de kunstenaar gebonden aan een architecturaal gegeven dat niet alleen de technische realisatie, maar eveneens het totale concept voor een belangrijk deel bepaalt. Meestal wordt nog gebruik gemaakt van een in de ruimte aanwezig steun- of referentiepunt, waarbij de illusie ontstaat dat de ruimte door de installatie ‘gedragen’ wordt, terwijl ze eigenlijk ontstaan is dank zij een bestaande constructie waarin ze werd opgenomen. Door de structuur van de drager los te koppelen van zijn functie - hij wordt nu drager van de idee - legt Paul Gees de nadruk op de interne logica van de op de ruimte gerichte autonome sculptuur. Zo realiseerde hij in de Nieuwe Workshop te Brussel naast een bestaande gietijzeren zuil met fragmenten afbraakhout een vervormde kopie van zijn uitgangspunt. Door de confrontatie van deze ‘pastiche’ met het origineel beklemtoont Paul Gees de formele eigenschappen van deze in oorsprong constructieve elementen.

Bij andere installaties werd de verticale balk langs de bovenzijde op verschillende plaatsen verticaal ingezaagd en tussen de vloer en de verticale lijst van de deuropening vastgeklemd. Door het met baksteengruis waaiervormig openspalken verwijst Paul Gees op abstracte wijze naar de oorspronkelijke vorm van het hout. Door de druk van het hout wordt de tussengevoegde baksteen langzaam verpulverd. Hierdoor krijgt deze sculptuur een levendig en organisch karakter met reminiscenties aan het originele voorbeeld. Bij een volgende stap worden de aan de natuur ontleende materialen, vormen en constructieprincipes opnieuw met deze oervorm geconfronteerd. Door de boom met zijn afgewerkt produkt (de balk) in het landschap te verenigen legt Paul Gees de relatie met de stam als drager van een beschuttende kruin, of de boom als oerconcept van alle architectuur.

Naarmate de mogelijkheden van het materiaal werden uitgebreid ontstaan uit de environments losstaande sculpturen die op hun beurt een eigen ruimte creëren en omsluiten. Door de confrontatie van verschillende materialen met verschillende spankracht, soepelheid, plooibaarheid en weerstandsvermogen ontstaan interne spanningen die culmineren in een (tijdelijk) evenwicht. Terwijl de vroegste sculpturen zich uitstrekten in de lengte en zich langzaam uit eigen kracht of door gebruik te maken van een tegengewicht wisten op te richten, evolueert Paul Gees naar een reeks verticale sculpturen. De

[p. 287]

Paul Gees, ‘Pneumatisch Vertikaal,’ autobanden, essehout, baksteen, Automobiënnale, Antwerpen, 1985. (Foto Paul van den Abeele).

bakstenen krijgen een meer constructieve functie, in plaats van de ruimte binnen de constructie op te vullen, worden de gaten in de bakstenen gebruikt om de structuur van de sculpturen in vast te zetten. In plaats van naar boven wordt de verticale balk naar onder opengebogen. Het geschrankt stapelen van de bakstenen wordt een belangrijke constante. Het essehout dat meer en meer gaat fungeren als structureel geraamte verdwijnt op de achtergrond, zodat het speelse evenwicht wordt ingeruild voor een meer statische en massieve aanwezigheid.

Ter gelegenheid van de Antwerpse Automobiënnale realiseerde Paul Gees uit vijfenzestig zwart-rubberen autobanden een acht meter hoge totempaal. Bovenaan werden tussen deze buitenbanden essehouten planken geklemd die aan de uiteinden met bakstenen werden verzwaard waardoor een ritmische, neerbuigende beweging ontstaat. In tegenstelling tot vroegere environments wordt hier minder aandacht besteed aan de integratie van het geheel in de (artificieel aangelegde) natuur. Leken Paul Gees' vroegste sculpturen in eerste instantie louter formele experimenten - al bleek uit de keuze van de materialen en zijn voorliefde voor natuurlijke locaties reeds een zekere belangstelling voor het milieu -, dan wordt hun betekenis hier duidelijker geëxpliciteerd door het aan de natuur ontleende materiaal opnieuw in zijn oorspronkelijke vorm, of een symbolische abstractie ervan, voor te stellen. De formele verwantschap met de kolom (met of zonder fronton) verwijst niet alleen naar de architecturale voedingsbodem, maar wordt eveneens geïnterpreteerd als symbool van macht en autoriteit, al kan de kunstenaar zelf dit moeilijk onderschrijven: ‘Als zij voor iets symbool staan dan stellen deze kolommen de macht, de zekerheden wankel en relativeren hetgeen ervan uitgaat. Mijn balken zijn vormen van veruitwendigd verzet - opgekropte spanning - zij zijn het verzet zelf met die angst ingesloten, dat zij riskeren het te begeven’.

Lieven van den Abeele