Ons Erfdeel. Jaargang 29

‘Bij nader inzien’ van Lionel Deflo

In Bij nader inzien, uitgebracht in dezelfde essayreeks als Speliers' Met verpauperde pen, heeft Lionel Deflo n.a.v. zijn derde lustrum als criticus (1968-1983) een aantal kritieken over proza en poëzie bijeengebracht. Zelf acht hij het schiften en ordenen van zijn kritische arbeid een moeilijke

[p. 270]

bezigheid, zeker moeilijker dan verwacht, omdat bij nader inzien maar enkele stukken overeind blijven (de andere zijn te zeer op de actualiteit geënt) en een bundeling in een boek verdienen, of beter gezegd: hopelijk overleven, doordat ze een bijzonder boek aanroeren of doordat ze handelen over het hele werk van een aan belangrijkheid winnend schrijver.

Maar vijfhonderd vijfenveertig frank voor een boek van tweehonderd zevenendertig bladzijden (Deflo spreekt een beetje ongepast van ‘een boekje’), dat is veel geld in deze magere tijd. Hoe graag zou ik uit waardering de loftrompet steken over Deflo zijn lees- en schrijfijver. Boeken, toneel, kunst, cultuur in het algemeen hebben weerwerk nodig. Ik denk aan het beslist vermoeiende werk van wie als hij een tijdschrift (Kreatief) redigeert. Maar mijn leeservaring opgewekt rapporteren, kan niet, omdat de lectuur van Bij nader inzien me nogal heeft teleurgesteld. Ik vrees dus dat het mijn plicht is enkele van mijn bezwaren op een rijtje te zetten.

Allereerst een bedenking betreffende de geselecteerde teksten die Deflo zonder verantwoording van vindplaats in twee afdelingen bundelt: proza en poëzie. In feite gaat het om recensies, boekbeoordelingen, commentaren, in het betere geval: opstellen, die - op een enkele uitzondering na, misschien - al elders zijn gepubliceerd. De meeste prozabijdragen verschenen tussen 1975 en 1984 in het tijdschrift waarvan hij sinds 1967 met bekwame hand de leiding voert; de poëziekritieken vonden tussen 1972 en 1983, voornamelijk via De Vlaamse Gids, hun weg naar de geïnteresseerde lezer. Twee andere teksten (over de poëzie van Rutger Kopland en over Greta Seghers' roman Ontregeling en misverstand) komen resp. uit Ons Erfdeel (1981) en het nieuwe, driemaandelijkse ‘algemeen kultureel tijdschrift’ Handen (1984). De oudste beschouwingen dateren van 1972 (Met Edgar Alla Snoek in Dracula's Alternatieve Drugstore) en 1973 (De kleurrijke viktorie van de wonderlijke werkelijkheid: Patricia Lasoen, Martien J.G. de jong), de jongste tekst, over Piet van Akens episch-historische evocatie in zeven verhalen van het Goddemaergeslacht, stond in Kreatief (1984, 1). M.a.w. Bij nader inzien biedt niets nieuws voor wie de literaire bedrijvigheid enigszins volgt. De opgenomen stukken zijn ook niet zo goed, dat je zegt: dit boek moet ik kopen, hier heeft Deflo het beste van zichzelf bijeengezet. Bij nader inzien is een album over literatuur, het zoveelste, allicht leuk voor de samensteller ervan, maar wat heeft de lezer eraan? Zit iemand nog te wachten op een bespreking van b.v. Je onbekende vader, de autobiografische roman van Jan Emiel Daele uit 1977? Wie een scriptie maakt, vindt in de bibliotheek tien, vijftien recensies naar zijn gading. Zal het boek het in het Noorden goed doen? Dat waag ik te betwijfelen. Voor de Nederlandse lezers is er immers weinig te halen: twee overzichtsartikelen (over de poëzie van Remco Campert en Rutger Kopland) en een bespreking van de eerste dichtbundel van de vooral als criticus bekende Martien J.G. de Jong: Aardbeien uit een blauw vergiet. (Niet dat Deflo's analyse mij niet aanzet om de bundel alsnog te lezen, maar wààr in Vlaanderen tik ik een dichtbundel op de kop die in 1972 bij Sijthoff in Leiden verschenen is?).

Tweede bezwaar: voor de bundeling heeft de auteur zijn teksten niet of nauwelijks herzien of bijgewerkt. Integendeel, ik heb de indruk dat de kronieken zó uit de tijdschriften zijn geplukt en in nagenoeg willekeurige volgorde uit de zetterij zijn gerold, met de fouten en onnauwkeurigheden van weleer, niet chronologisch, niet alfabetisch, maar meer toevallig gegroepeerd, alléén van een korte algemene inleiding voorzien (pp. 7-9), én zonder onderlinge verwijzingen of verbanden, die de lectuur ervan (als bij Speliers' gebundelde essays) zoveel-

[p. 271]

rijker en zinvoller kunnen maken. De haast waarmee Deflo's verzameling in elkaar is gezet, blijkt m.i. uit de overlappingen. Op p. 92 schrijft hij i.v.m. De blinde spiegel: ‘Hier haakt van Aken in op de theorieën van de Duitse kommunistische psychoanalyticus Wilhelm Reich, die seksuele bevrijding als een integrerend deel van de klassenstrijd beschouwde, omdat seksuele onderdrukking volgens hem de klasseheerschappij dient’. Zeven bladzijden verder lees ik: ‘Jos Borré brengt in een recensie de emotionele en sexuele geremdheid van Irma terecht in verband met de theorieën van de marxistische psychoanalist Wilhelm Reich, die sexuele bevrijding als een integrerend deel van de klassenstrijd beschouwt’. Een ander voorbeeld (er zijn er méér) geldt het profiel van Willy Spillebeen. Op p. 16 staat er: ‘Van een veel indrukwekkender, epische envergure is de roman De vossejacht (1977) van Willy Spillebeen. Tegen de achtergrond van de groei en teloorgang van een landstreek in West-Vlaanderen, evokeert het werk het levensverhaal van twee generaties: drie vaders en drie zonen, dat de ikverteller als enige overlevende te boek stelt’. Twee stukken verder, nadat Jef Geeraerts' Het teken van de hond (1975) een beurt heeft gekregen, lees je opnieuw: ‘Van een indrukwekkende epische envergure is de roman De vossejacht, een dodenboek (...). Tegen de achtergrond van de groei en teloorgang van een landstreek in West-Vlaanderen, evoceert het werk het levensverhaal van twee generaties: drie vaders en drie zonen, dat de ik-verteller, weer Jaak Tantasis, als enige overlevende te boek stelt’.

Ook de ongelijkheid van de teksten springt in het oog: de poëzie van Stefaan van den Bremt wordt behandeld in een 23 pagina's lang overzichtsartikel met voetnoten én bibliografische gegevens; i.v.m. Herman de Coninck biedt Deflo alleen een kleine bespreking van zijn tweede bundel uit 1975: Zolang er sneeuw ligt. Over Paul Snoek is er eerst een lange bijdrage die zijn poëtische motieven en thema's karakteriseert; daarna gaat Deflo nog 'ns apart in op de bundel Gedrichten (1971), waarin de dichter ‘zijn abudante lyrisme heeft prijsgegeven voor een zakelijke en koele, epische verhalende en kommunikatieve parlando-poëzie’ (p. 199 én ten tweeden male p. 205).

Hoewel het in de afdeling ‘poëzie’ geregeld (en bijna vanzelfsprekend voor wie zich Deflo's bloemlezing over de Nieuw-realistische poëzie in Vlaanderen (1972) herinnert) over de contouren van die NRP gaat (bij dichters als H. de Coninck, Roland Jooris, P. Lasoen, S. van den Bremt - ook Snoek moet ‘nieuw-realistisch lont’ (sic, p. 212) geroken hebben), toch antwoordt Deflo nergens op Speliers' bezwaren tegen de neo-realistische en neo-romantische poëzie van de jongste decennia. Als voor beide titels tegelijkertijd geadverteerd wordt, had dat best gekund.

Tenslotte, en hierover maak ik mij niet minder bezorgd: wat rommelt Deflo toch in de Nederlandse spelling! (Dat bleek al uit de boven geciteerde zinnen.) Nu eens gebruikt hij de voorkeurspelling (seksuele, paradox, evoceren), dan weer spelt hij conservatief (homosexueel) of progressief (evokeren, koncentreert, paradoks) of onmogelijk (modeklichee) of gewoon verkeerd ('s Hertogenbosch, kriticus, statu nacendi). Kiest iemand voor de progressieve spelling, mij goed, maar het hoort consequent te gebeuren. Spelt een criticus door de jaren heen ànders, dan dient hij zijn bundel, ook qua spelling, eenvormig te maken.

Er is méér. Op p. 112 schrijft Deflo over Greta Seghers' verhalenbundel: ‘Wat mij evenwel het meeste stoort, zijn de vele taalfouten’. Ook ik ben (gelukkig) God de Vader niet, maar het blijft grof koren op de molen van Jeroen Brouwers (die zijn opstellen zijn parels van gloedvolle

Lionel Deflo (^o1940).

schrijfkunst!) als Lionel Deflo in hetzelfde gasthuis ziek ligt. Even grasduinen: intrige is vr. (m.), ‘dit nevenintrige’ kan dus niet; karakteristiek is vr., fout zijn dus: ‘een algemeen (of: romantisch, belangrijk) karakteristiek’. Faulkner en schoolreglementen splits je natuurlijk niet als: Faul-kner en schoolreg-lementen. Doorheen is geen voorzetsel; verkeerd zijn: ‘doorheen enkele emotioneel geladen passages’, ‘doorheen de rekonstruktie’, ‘doorheen de loop der gebeurtenissen’, ‘doorheen de hele roman’ enz.; wél goed is: door de hele roman heen.

Ergerlijk zijn verder: ‘Voortdurend doet de schrijver daarbij beroep op’, ‘hij heeft een pijnlijke ervaringswereld van zich af te schrijven’, ‘zoals hoger aangestipt’, ‘een schrijver die materieel bijeengaart’, ‘waarin Kopland zijn emoties bewust op afstand houdt’ enz. Ook met veel werkwoordelijke eindgroepen staat Deflo op gespannen voet: ‘deze gedichten zouden kunnen gelezen worden’, ‘de lezer zal er echter wel rekening moeten mee houden’ enz. i.p.v. ‘zouden kunnen worden gelezen’.

Een geroutineerd tijdschriftredacteur als Deflo, die het van spel-, taal- en zetfouten terecht op zijn heupen heeft, had dit niet mogen overkomen. Maar: zelfs als Bij nader inzien door een neerlandicus was bijgeschaafd en schoongewied, dan zou ik om de genoemde redenen nóg met

[p. 272]

gemengde gevoelens blijven zitten.

Luc Decorte

lionel deflo, Bij nader inzien, Manteau, Antwerpen, 1985, 237 p.