Ons Erfdeel. Jaargang 29

Globe in het nieuwe seizoen

Globe heeft zich bij het begin van dit seizoen opgesplitst in drie zelfstandig opererende toneelgroepjes met elk een eigen produktie met aparte bezetting. Men speelt een stuk van Thomas Bernhard: De Toneelmaker, een tragedie: Njoe van Ossip Dymov en Hamletmachine/Egofiel van Heiner Müller en Sam Bogaerts. De twee eerste stukken zijn kleinezaalprodukties, het laatste wordt opgevoerd in de grote zaal onder regie en in bewerking van de opvolger van Gerardjan Rijnders, Sam Bogaerts. Deze opvoering heeft de nodige deining te weeg gebracht, vanwege het protest van de schouwburgdirecteuren van Eindhoven, Tilburg, Den Bosch en Breda. Zij menen dat de voorstelling van het repertoire afgevoerd moet worden omdat het geen grote-zaalproduktie is en de opvoering kwalitatief onder de maat blijft.

In 1982 gaf Globe onder regie van Rijnders ook al een opvoering van De Hamletmachine die zich toen afspeelde in de foyer van de schouwburg met ook al de nodige deining (zie Ons Erfdeel, jg. 25, nr. 4). Nu in een zeer gewijzigde vorm met aanvulling van Egofiel speelt men in de grote zaal. Het decor opgehangen boven een oplopende toneelvloer in de open ruimte van het toneelhuis, met tafel, stoelen en bed aan het plafond, valt in brokstukken bij het begin van de voorstelling met veel lawaai omlaag, zodat deze wereld op zijn kop wordt afgebroken en zijn functie verliest. In dit antistuk wordt het traditionele toneel vernietigd en voor het grootste deel speelt men voor gesloten toneelgordijnen en op een kleine uitbouw in de zaal met aan beide kanten televisietoestellen waar beelden op verschijnen.

De voorstelling bevat een aantal schokkende scènes waarin de Hamletvertolker de hoofdrol speelt. ‘Ik was Hamlet. Ik stond aan de kust en sprak met de branding.’ Alvorens hij deze woorden zegt, heeft hij al vele malen met koffer en plasticjas rondgelopen en de acties die hij daarna uitvoert zijn luguber in zijn voorbereiding om tenslotte de vrouw te onteren en ontkleden en vol te smeren met drek. Zij staat later naakt en besmeurd, slaat het meubilair verder kapot en spreekt een gruwelijke monoloog die eindigt met de woorden: ‘Ik ga de straat op, gekleed in mijn bloed.’ Dit alles wordt waargenomen door een man met bril, die ook bepaalde beelden met zijn camera vastlegt die op de monitoren te zien zijn. Daar tussen door loopt een man in korte broek rond, als een tweede voyeur, die gore grap-

[p. 130]

pen vertelt en later verschijnt als travestiet met o.a. de tekst van een gedicht van G. Achterberg: De dichter is een koe. Daarna verschijnt er een striptease-meisje met op haar billen het portret van Karl Marx. Deze fluoriserende tekening wordt tijdens een dans door de Hamletvertolker weggeveegd. Zo zijn er diverse vreemde scènes die je als toeschouwer over je heen laat komen zonder het verband en de inhoud goed te kunnen bevatten. Het is een chaotische toestand van ontreddering. De geboeide Orphclia is Elektra geworden die de wereld terugneemt die ze gebaard heeft. Haat en verachting blijft over en alles eindigt met televisiebeelden over mensen, springend en dansend, in beweging zonder woorden. Men gaat de zaal uit verbaasd over de verwarde beelden en men vraagt zich af: heeft het enige zin deze volledige onttakeling, deze chaotische enscenering van walg en nihilisme. Door deze dubieuze voorstelling van Globe worden hun beide andere produkties wat in de schaduw gesteld. Maar met name De Toneelmaker van Thomas Bernhardt met het spel van Theu Boerman als Bruscon, de toneelmaker, is van grote klasse. Het is het verhaal van de toneelleider die met zijn familietheater rondreist om zijn stuk: ‘Het Rad der Geschiedenis’ op te voeren in afgelegen dorpjes. Zoals in het gat Otsbach waar hij terechtkomt in een gammel zaaltje van een derderangs hotel. Het hele stuk door is hij praktisch alleen aan het woord al sprekend en scheldend over toneel en toneelspelers, de slechte accomodatie, de onwaarachtigheid en de perversiteit. Het is een typisch stuk van Thomas Bernhard met een cynische toon en een niet aflatende vloed van woorden vol pessimisme over proletariërs, vrouwen, het hele mensdom, de schijn, de bedrieglijkheid, het leven en het theater. Voor de pauze zit de toneelmaker in het zaaltje met het podium op de achtergrond, daarna is het geheel als het ware omgekeerd en zit hij met zijn gezin op het toneelpodium met het gordijndoek achter. Ze staan te wachten op het begin van de voorstelling, gekleed in de kostuums voor het stuk waarin de grote mannen van de geschiedenis zullen optreden. Maar het geheel eindigt in een ontgoocheling als er een onweer losbarst en de voorstelling niet kan doorgaan. Theu Boerman die de regie voerde en de hoofdrol speelde, maakte er een bijzondere voorstelling van. Hij was de hooghartige, geteisterde figuur met zijn woedeaanvallen en zijn gespeelde suprematie. De derde opvoering van Globe is een alledaagse tragedie in tien taferelen, een stuk van de onbekende negentiende-eeuwse Russische schrijver Ossip Dymov, getiteld: Njoe. Het gaat over een driehoeksverhouding waarin de jonge vrouw Njoe verstrikt raakt. Zij gaat aan haar eigen emoties ten onder. Dit realistisch drama werd met een zekere lichtheid gebracht, in een verrassend decor met doorschijnende wanden waar achter schaduwbeelden. Deze decorstukken worden tussen de taferelen verschoven tot telkens andere ruimtes. Dit gaf het geheel een levendig en speels karakter. De regie was van Kees Hulst.

Piet Simons