Ons Erfdeel. Jaargang 29

Een liefde in 1947

K. Schippers' roman Een liefde in 1947 is een kroonboek, niet alleen omdat hij nu 5 dichtbundels en 5 prozaboeken heeft geschreven (naast twee documentaire studies) maar vooral omdat dit zijn beste boek tot nog toe is. Stond in het juryrapport bij de uitreiking van de Multatuli-prijs 1983 voor zijn boek Beweegredenen (1982): ‘Het is moeilijk iemand aan te wijzen die zo lang - al vanaf het begin van de jaren zestig- en zo consequent de aandacht heeft gevraagd voor het geheime leven der objecten’; het is ook duidelijk dat hij op een onhollandse wijze aandacht heeft voor het geheime leven van de mensen.

De gebeurtenissen in Een liefde in 1947 kunnen zich overal afspelen. De personages zijn niet aan een land gebonden. Integendeel zou je bijna zeggen, op de achtergrond van het eigenlijke verhaal spelen clowns, zigeuners, goochelaars en het circus een kleurrijke rol.

Een familie heeft er een gewoonte van gemaakt om op de sterfdag van vader ieder jaar bij elkaar te komen. Moeder, de ikpersoon en diens oudere broer die in een oosters land een bedrijf bestiert. Op die dag worden dan steeds verhalen van vroeger opgehaald, het zijn vooral groteske, absurde verhalen die de familieleden elkaar in herinnering brengen. De specialiteiten van de overledene zitten goed in het

K. Schippers (^o1936).

geheugen: hij bewaarde gewichten in een muisgrijze doos die door hun kleuren een ander gewicht suggereerden dan ze in werkelijkheid hadden. Ook probeerde hij vaak een zware piano naar een pianokruk te schuiven.

Op één van de bijeenkomsten in 1983 werd het voorstel gedaan om een film te gaan zien die bij de familie bekend stond onder de naam De vakantie. De film is voor de ik-persoon aanleiding om een liefde uit 1947 in zijn bewustzijn terug te halen. In één lange terugblik die een enkele keer afgewisseld wordt met een opmerking die de man in de bioscoop maakt, wordt de vakantie van 1947 en 1948 en het jaar daartussen teruggehaald. De ikpersoon werd toen door zijn familie meegenomen op vakantie naar een eiland. In het pension waar zij verbleven ontmoetten zij een gezin bestaande uit: vier dochters, één zoon en hun ouders. De ik-persoon zit dan in de eerste klas van de middelbare school, ongeveer twaalf jaar oud dus. In de loop van zijn verblijf op het eiland vat hij een platonische liefde op voor de oudste dochter van de inmiddels bevriende familie, die zat in de zesde klas van het gymnasium. De twee families (‘een groep van elf’) ontmoeten elkaar een paar keer in het jaar dat op de vakantie volgt en ze besluiten de zomer daarop samen op hetzelfde eiland de vakantie door te brengen. De vader van de dochter heeft de vader van het jongetje geleerd hoe hij een bal van zich af kan

[p. 112]

gooien zodat die weer terug in zijn handen kaatst. De moeder van het jongetje wil zich in de groep ook steeds laten gelden; ze maakt duidelijk dat ze tot een geslacht behoort uit de commedia dell'arte.

Tijdens het jaar tussen de twee vakanties laat de ik-persoon (het jongetje) zijn verbeelding de vrije loop. Hij maakt zijn huiswerk keurig op tijd om geen argwaan te wekken. Binnen het decor van zijn eigen omgeving, met de merkwaardige gesprekken van zijn ouders, lukt het hem zich zo terug te trekken dat hij zich een eigen wereld kan fantaseren. Vanuit deze narcistische achtergrond vertrouwt hij de oudste dochter in de daaropvolgende vakantie enkele bijna natuurwetenschappelijke observaties toe. Op een avond lukt het hem om alleen met haar in een bioscoop te zitten. Een vrouw op het doek zingt:

The night was like a lovely tune
Beware my foolish heart
How high and oh so close the moon
Beware my foolish heart
There's a line between love and fascination
That's hard to feel
On an evening such as this

De lange flashback eindigt met een constatering die alleen jaren later gedaan kon worden: ‘Het jaar daarop vertrok ze voorgoed naar Amerika’.

In al die tussenliggende jaren is de vraag wat voor indruk hij op haar maakte, een obsessie voor hem geworden. Hij besluit haar in 1983 uiteindelijk op te zoeken als ze voor een paar weken bij haar moeder op bezoek is. Tijdens hun ontmoeting spreken ze Engels omdat haar Amerikaanse echtgenoot er bij zit. Als die de koffers naar de auto brengt, zegt zij: ‘Weet je dat we vroeger van die diepgaande gesprekken hadden?’. Het boek eindigt met de zin: ‘Misschien had ze er toch iets van gemerkt.’

Eveneens in 1983 bezocht de ik-persoon met zijn moeder in Italië een huis waar vroeger een clown had gewoond. In de tuin zagen ze: ‘Een man van ongeveer drie meter duwde uit alle macht tegen een enorme piano. Hij was gekleed in een te grote jas en droeg een kalotje waardoor hij kaal leek. Zijn lippen waren rood, zijn ogen gesloten. Hij had zijn mondhoeken zo hoog opgetrokken dat vooral zijn witte kin en zijn hele gezicht een uitdrukking van droefenis en verlangen gaf. Een meter of zeven van de piano stond een kruk ter grootte van een eetkamertafel, ook in brons’. En even verderop: ‘Mijn moeder keek ernstig naar de bronzen clown, maar ze zei niets. Had ze met haar grondige kennis van de commedia dell'arte al die jaren geweten dat mijn vader zijn mooiste nummer niet zelf had bedacht?’

Het is een verhaal waarbij je je afvraagt of dat nu wel of geen happy end is. De hoofdpersoon is uit z'n zelf gefantaseerde wereld getreden door haar op te zoeken. Een wereld die gecreëerd was als verdediging tegen de invloed van de familieleden.

Bij het fantaseren over en het observeren van de oudste dochter was ie altijd (hoopte hij) omzichtig te werk gegaan. ‘Wat ik deed druiste tegen elk gebod in maar zolang niemand het merkte ging ik vrijuit’.

Reportage, research, vaudeville

‘Ik moest wel snel aarzelen’ of ‘Per taxi waren we naar het eiland gegaan om gezamelijk aan elkaar te ontkomen.’ Dit soort zinnen staan er nogal wat in. Het is moeilijk uit te maken of ze het boek diepzinnig dan wel luchtig maken. Wat bijvoorbeeld te denken van de vraag of voetstappen op het strand hoorbaar zijn.

Behalve de namen van muzikanten, regisseurs en films zijn eigennamen zoveel mogelijk vermeden. Doordat er even gesproken wordt over de gevechten tussen Duitsers en Georgiërs weten we dat het eiland waar de vakanties doorgebracht worden, Texel is. De stad waar de familie elkaar jaarlijks ontmoet wordt door de oudere broer ‘Absurdum’ genoemd. Als de ik-persoon later de oudste dochter gaat opzoeken

[p. 113]

loopt hij langs het concertgebouw naar een taxistandplaats.

Voor wie het werk van Schippers heeft bijgehouden, valt er nog van alles te ontdekken in Een liefde in 1947. Niet alleen werkt hij met tekstfragmenten die ook in andere boeken van hem staan maar ook zijn zelfs oplossingen voor opgeworpen wiskundige formules in zijn vroegere werk te vinden. Een voorbeeld; het jongetje zegt tegen de oudste dochter: ‘We zouden het eiland a kunnen noemen, jou bij voorbeeld b en laten we zeggen mij c. En als we die cijfers bij elkaar optellen geven we de som een kwadraat omdat we met vakantie zijn. Dan lopen wij hier nu als a² + b² + c² + 2ab + 2ac + 2bc.’ Al in 1965 stond de oplossing in

Een klok en profil
je schoonheid min je ogen noem ik a
de geest die in je dartelt b
je ogen
c
opgeteld en minstens een kwadraat gegeven:
(a + b + c)²

Moet een lezer dit allemaal napluizen om Een liefde in 1947 te kunnen waarderen? Neen, het is een gul gebaar van de schrijver waarmee hij een tractatie uitdeelt. De verwachting die Schippers al gewekt had met zijn eerste prozaboek Een avond in Amsterdam (1971) heeft hij met dit boek volledig ingelost. Zelfs de meest complexe dingen kunnen helder en duidelijk gezegd worden.

Hans Renders / Tilburg

k. schippers, Een liefde in 1947, Querido, Amsterdam, 1985, 224 p.