Ons Erfdeel. Jaargang 28

Film

Film in Nederland

Het begint onder de Nederlandse filmers langzamerhand een soort mode te worden om hun films uit te brengen in een niet-Nederlands taaljasje. Waarom dat gedaan wordt noopt tot giswerk. Alhoewel zo iets nauwelijks verwonderlijk is in een land, waar het begrip winkel grotendeels is ingeruild voor de terminologie van ‘shops’, ‘boutiques’, ‘magazines’ plus nog de meest uiteenlopende ‘,-taria's’. Bekend is overigens de in het verleden door Nederlandse filmmakers herhaaldelijk geuite klacht, dat hun films niet aansloegen, omdat de taal waarin de dramatische personages zich uitspraken geen geheimen meer in zich borg. De taal kwam te dicht in de nabijheid van het gebeente, dat zijn krakemikkigheid niet meer kon verhullen. Wat dat betreft blijft de vlucht in een ‘andere taal’ een waagstuk, omdat de kwaliteiten waar het in films wezenlijk om gaat des te markanter worden: het is niet meer mogelijk om schuilevinkje te spelen. Het waarachtige kunnen van de filmer komt onverbiddelijk tot uitdrukking. En wat dat betreft is er van het Nederlandse front nog steeds bitter weinig goeds te melden. Er worden Nederlandse filmdagen gehouden, er worden ‘kalveren’ uitgedeeld, een treffend symbool, want bewondering voor Nederlandse films is in de meeste gevallen verkapte kalver-liefde: Mozes zou zich over een dergelijk afgodsdiertje ternauwernood druk hebben gemaakt.

Tot de jongste Nederlandse filmprodukten in de Engelse taal horen o.m. A strange love affair van Eric de Kuyper en Flesh + Blood van Paul Verhoeven.

Eric de Kuyper - bekend door Casta Diva en Naughty Boys - is zich zelf trouw gebleven in zijn stilistisch pogen om de dramatiek van zijn film op te bouwen uit fotografisch zich markant aftekenende groeperingen van verschillende personages. Die groeperingen van steeds maar enkele personen hebben als concentratiepunt: de dramatische gewaarwording van ‘de liefde’ onder uiteenlopende aspecten, waaronder de homosexuele genegenheid de fascinerendste is. Althans zo wil het onder de oppervlakte liggende verhaal. Maar pin Eric de Kuyper nooit vast op een verhaal, dan ontsnapt hij je aan alle kanten. De ene keer onder de gedaante van een boeiende individuele menselijkheid, de andere keer weer krijg je het gevoel dat er onmacht in het spel is. De film is misleidend, omdat de esthetische invloed van de fraaie zwart/wit beelden niet in staat is de innerlijke zwakheid van de totale dramatische conceptie te verhullen. Een derde slechts zeer ten dele geslaagde film van De Kuyper, die gezegd moet hebben voorlopig met het maken van films te stoppen. Misschien dat hij, bij herbezinning over het wezenlijke in films, minder geloof zal gaan hechten

[p. 766]

aan starrig gesproken Engelse zinnen dan aan een elke taal overstijgende menselijke dramatiek.

Vanuit heel andere motieven dan de gemengd ethische en esthetische bij Eric de Kuyper is de film Flesh + Blood van Paul Verhoeven geconcipieerd: het motief namelijk van het maken van een ‘lekkere film’. Er is niets afkeurenswaardig in het streven zo'n film te maken. Alleen is het begrip ‘lekker’ een weinig handelbaar begrip. Persoonlijk heb ik bij het kijken naar de film - een erg lange - waarbij lang al bedenkingen oproept - alleen maar een zurige smaak overgehouden, in de trant van: moest dáár nu ruim twintig miljoen gulden voor worden neergeteld? Het is voor Verhoeven en zijn filmkansen in de toekomst te hopen, dat zijn financiers uit de tomeloze kosten zullen komen; maar wat het land van oorsprong betreft kunnen daar ettelijke vraagtekens achter worden gezet. Het is jammer, want Verhoeven heeft als filmer duidelijk in het oog lopende kwaliteiten. Zijn grote gebrek blijft echter, dat hij maatgevoel in de verbeelding van uitersten (in actie, in hartstochten, in confrontaties etc.) misschien niet mist maar wel onvervaard negeert. Het kost hem (nog steeds) de ‘totale’ meerwaardigheid van zijn films.

Ik gebruik het woord ‘totale’, omdat Paul Verhoeven, zoals blijkt uit een interview met hem in het blad Film en TV maker, heilig gelooft in wat hij noemt ‘totaal film’. Wat dat is? Wel, ‘zorgen dat je publiek er niet uit valt, niets laten gebeuren waardoor het moet denken: dit is niet echt. Ook niet in de akoestiek - het publiek moet als het ware naast de acteur kunnen staan...’

Dat is allemaal mooi gezegd, maar handelen er naar is iets totaal anders. Verhoeven heeft zich volkomen laten inspinnen door een veel te pathetische visie op de mens uit de einddagen van de middeleeuwen, waarbij hij zelfs (vermoedelijk in het spoor van het scenario) niet terug geschrokken is voor enkele klinkklare anachronismen.

Volgens het filmbeeld was de middeleeuwse (?) mens in alle opzichten een mens van uitersten: er werd niet gegeten maar gevreten, er werd niet gevochten maar monsterachtig geweld gepleegd, er werd niet geminnekoosd maar op ruime schaal gehoereerd, er werd niet gecommuniceerd, maar er werden hosties gevreten, er bestonden geen onervaren meisjes en vrouwen, want de mannen waren tuk op verkrachten, wat door de wijven (van vrouwen is er in de film geen sprake) met zinnelijke geestdrift werd aangemoedigd etc. Het is een cliché beeld van de middeleeuwen en het sluitstuk ervan in de dagen vlak voor de reformatie (het verhaal van Flesh and blood speelt zich af in het jaar 1501).

Het wordt allemaal even buitensporig voorgesteld. Van een samenhangend verhaal is geen sprake. De film is een aaneenschakeling van gewelddadige met veel erotiek vermengde incidenten, geconcentreerd op het verraderlijk optreden van een stadsprins en de ontvoering van een (erotisch zeer gewillige) prinses, de toegezegde bruid van de zoon van de stadsbaas.

Van alles wordt de filmkijker ‘deelgenoot’ gemaakt, hij/zij mogen overal bij aanwezig zijn. Maar dat is nu juist het zwak in het negeren van maat: je kunt er bij zijn, maar je komt er niet in. Daarom ben je b.v. niet begaan met een vent die niet met één maar met vier speren achter elkaar geharpoeneerd wordt. Het is onweerstaanbaar komisch, vooral als de vent nog een verbaasde trek op zijn smoel krijgt en het doodskwijl uit zijn boeventronie laat zakken. Dat is geen totaal film, maar totaal geen film. Het Engels kan dit ook niet redden.

D. Ouwendijk