Ons Erfdeel. Jaargang 28

Liefdespoëzie van Jo Gisekin

Je bent het breviarium
van mijn langste dag
de gastheer aan mijn tafel
het transparante
in dit gedicht. (p. 22)

Van Jo Gisekin (1942) kan niet gezegd worden dat ze zich aan poëtische overdaad bezondigt. Als in een zwijgend laken is pas haar vierde bundel, nadat ze al eerder laat debuteerde met Een dode speelgoedvogel (1969). Iedere nieuwe publikatie komt behoedzaam tot stand. Het duurde trouwens enkele jaren voordat haar volgende bundels verschenen: Klein huisboek (1975) en Ach, hoe sereen en listig de narcissen in april (1977). Dat deze laatste bundel relatief vlug na de vorige kwam, was het gevolg van de omstandigheden, nl. het overlijden van een zus die haar, één jaar na datum, tot deze tedere gedichtencyclus inspireerde. Haar poëtisch profiel had ze intussen al vastgelegd met Klein huisboek, een bundel die, zoals de titel laat vermoeden, geënt was op de sfeer van haar dagelijkse omgeving. Het belangrijkste thema daarin is: het zonder zweem van idealisering van binnenuit beleefde moederschap.

Haar jongste bundel vond zijn voedingsbodem in diezelfde realiteit, maar nu is hij toegespitst op één facet: de liefde. Of liever, Jo Gisekin omschrijft de inhoud in een ondertitel als ‘Gedichten over liefde’. Het weglaten van het lidwoord is hier niet zonder betekenis, omdat zij ons, ondanks de eigen ervaring als concreet uitgangspunt, als het ware behoeden wil voor te hoog gestemde of verkeerde verwachtingen. De bundel handelt immers over een ‘normale’ liefdesrelatie binnen het huwelijk, wat niet betekent dat hij zonder meer een bijbels hooglied van de liefde vormt. Jo Gisekin is geen type dat de werkelijkheid ombuigt in de richting van een romantische verheviging. Dat bleek al voldoende uit haar vorig werk. De nuchtere kijk op de liefdesbeleving tussen man en vrouw, op de band die hen door het leven bindt aan ‘slechts die / en geen ander’, komt vooral tot uiting in haar metaforiek, het sterkste bestanddeel van haar poëzie. In de beelden die ze gebruikt openbaren zich vooral twee dingen: in de eerste plaats een blijvende natuurverbondenheid, hoewel ze al jaren in de stad woont en anderzijds ook een ambivalentie die juist de kern vormt van haar houding tegenover de werkelijkheidservaring, in casu de liefde. Zelfs al geeft ze aan het eerste van de drie delen de titel mee Als duiven op een tak, toch is er ook in deze gedichten geen sprake van het idyllische geluk van tortelduiven, dat zo gemakkelijk naar het sentimentele overhelt. Jo Gisekin

[p. 746]

Jo Gisekin (^o1942). (Foto Bruno Segers).

weet precies waar de scheidingslijn ligt tussen (goedkope) gevoeligheid en nuchtere realiteitszin. Haar beeldrijke omschrijvingen van de liefde worden nooit euforisch, maar we treffen er telkens een corrigerende of aanvullende tegenstelling in aan.

Als ze liefde b.v. ‘een wijdopen plek’ noemt of ‘een verdronken land bijna / met hunkerende vogels’, dan is dit toch ‘in een nachtelijk September’. Het gevoel ‘nooit zat te worden’ van de ander, ondergaat ze ‘in de doordeweekse tuin’, diezelfde tuin waar, op een bank, ‘jij onze kinderen telt’. Elders schrijft ze: ‘De harpen hangen / als koude koorden / in al te naakte bomen’ en toch:

Wat wij zelden horen
het rillen van de huid
het geur en van de
liefde als een blank
boeket camelia
naar méér nog of
in elk geval
naar evenveel.

De voorbeelden in de bundel zijn legio. Ze zijn het gevolg van het reële besef van de dichteres, dat het leven, hoe rijk en beloftevol ook, zich nooit in zijn volmaakte vorm openbaart, ook niet in de liefde. Geen vreugde zonder pijn, geen winst zonder verlies. Al in de levenswarme cyclus Eerste avondje uit is ze er zich van bewust:

wij zouden voor het eerst
naar het eiland
van elkander gaan.

Met die instelling kan het niet anders of ze moet voldoende gewapend zijn om de tegenstoten van het leven op te vangen en de kinderen, als bindteken tussen man en vrouw, te ervaren als ‘een omhelzing voor droeve dagen’ (titel van het tweede deel). Het is opvallend hoe vaak ze in dit deel in de voorwaardelijke vorm schrijft, telkens weer uiting gevend aan wat ze van of met de geliefde zou willen, maar ze wordt er steeds tijdig aan herinnerd, dat je met luchtkastelen geen echte huizen bouwt.

Vaker treden er ook contrasten op in de met natuurelementen doorweven beelden, die voldoende de afstand bewaren tussen levensblije verrukking en te nadrukkelijke teleurstelling, tussen kinderlijke verwondering en volwassen bewustwording. Zij zorgen voor het evenwicht der tegenstellingen, zoals ook man en vrouw in hun twee-éénheid de harmonie zoeken. Dat maakt haar zelfs rijp voor de realistische aanvaarding van wat het leven eventueel aan illusies zou doen verliezen, zoals ze het uitdrukt in het gedicht Dat is:

(...) Als zwaluwen nooit
nog van lente willen horen
zeg ik niet
dat was het
veeleer
dat is.

De ‘Wierook van vandaag’ die ze in het derde deel gebruikt, is eigenlijk ook bedoeld om ‘de leegte van gisteren’ op te vullen, om de gemiste kansen als nog te benutten en anderzijds om een reserve van tederheid aan te leggen voor ‘nakende winters’. Op haar best is Jo Gisekin in gedichten als Kweeperen in cognac of Moe gedicht e.a., waarin ze uitgaand van de gewone dagelijkse, ik zou haast zeggen huishoudelijke, gebeurtenissen, het diepere, innerlijke ervaringsveld van de liefde, of in ruimere zin van het mens-zijn, aftast en onthult. De lichte ironie die in enkele van deze verzen aanwezig is, heeft trouwens een bevrijdende functie en wijst er opnieuw op hoe sterk de dichteres haar gevoelens weet te beheersen en in de hand weet te houden. En toch zijn de gevoe-

[p. 747]

lens onderhuids in deze, van een opvallend doorleefde authenticiteit getuigende bundel waarneembaar. Dat moge o.m. ook blijken uit het slotgedicht Daarna, dat als het ware de vorige gedichten ‘als in een zwijgend laken’ weer toedekt, nadat we als lezer gedurende een tijd deelachtig geweest zijn aan de subtiele gevoelsschakeringen en -verhoudingen die twee mensen met elkaar kunnen verbinden.

Daarna
hebben wij het raam gesloten
de ontroering
als een zijden zakdoek
kuis tussen ons gespreid
Alsof wij jaren bedachtzaam
op dit moment
hadden gewacht
heb ik het laken
stilzwijgend als een geheim
over je heen geslagen
toedekkend
waar geen naam
voor bestaat.

Rudolf van de Perre

jo gisekin, Als in een zwijgend laken, Lannoo (reeks De Golfbreker), Tielt-Weesp, 1984, 45 p.