Ons Erfdeel. Jaargang 28

Een benadering van het activisme

Dr. Maurits van Haegendoren heeft een indrukwekkende lijst van meestal vulgariserende werken over de Vlaamse Beweging gepubliceerd. Het is niet zijn enige activiteit. Dat getuigt het in 1983 verschenen boek Over volksopvoeding en staatsvorming, een kloeke feestbundel met een veertigtal opstellen uit binnen- en buitenland, n.a.v. zijn tachtigste verjaardag.

En hij blijft actief als publicist, zowel met boeken als persartikelen. Zijn Het Activisme op de kentering der tijden is beslist de moeite waard om te lezen.

Op het eerste gezicht kan de vraag rijzen wat er nog te vertellen valt over het Activisme (1914-1918), na alles wat A.W. Willemsen, H.J. Elias, Lode Wils of Luc Schepens (in zijn Koning Albert, Charles de Broqueville en de Vlaamse Beweging tijdens de Eerste Wereldoorlog, 1982) over dit onderwerp schreven. En dan waren er nog de talrijke uitvoerige biografische artikelen in Wetenschappelijke Tijdingen (o.m. van L. Buning).

Van Haegendoren had een dubbele doelstelling: enerzijds zoals hij het noemt ‘een leesbaar inzicht’ verschaffen en anderzijds het Activisme situeren in het kader van zijn tijd en niet erop reageren vanuit onze kennis van de Tweede Wereldoorlog. Hij is daar voortreffelijk in geslaagd.

Zoals Wils met een taaie vooringenomenheid (niettemin vaak revelerend) over het Activisme schreef (in zijn Flamenpolitik en Activisme, 1974), zo behandelt Van Haegendoren zijn materie met een beheerst inlevingsvermogen. Dat houdt ook verband met een stuk persoonlijke ervaring van de auteur. Op pp. 106-107 getuigt hij: ‘Het Activisme heeft vooral de jongere generatie aangesproken. Auteur dezes, scholier op het Atheneum, herinnert zich hoe een vrij aanzienlijk aantal mede-scholieren activistische propagandavergaderingen bijwoonden achter de rug van hun ouders. Zij kwamen in de ban van een Borms en van de Sublieme Deserteurs zonder daarom lid te zijn van onze jongactivistische Guido Gezellekring. Na de

[p. 627]

oorlog vlogen de jongste bestuursleden buiten; de oudsten vlogen binnen’. De toen nog jonge Van Haegendoren (15 jaar oud) ‘vloog’ inderdaad.

Ondanks het vulgariserend karakter mag men dit werk van Van Haegendoren niet een zekere originaliteit ontzeggen. Ik verwijs daarvoor naar het negentiende hoofdstuk Toekijken op het Activisme. De eerste subtitel is welsprekend Het is voorbij... en niets is voorbij. De Eerste Wereldoorlog was de tijd van de kleine en verdrukte nationaliteiten. Het Activisme dient men niet te ‘veroordelen’ maar te ‘beoordelen’, althans wanneer men het Vlaams belang als uitgangspunt neemt, aldus de auteur, die meteen ook een antwoord geeft op Wils' al genoemd werk. In verband met de vraag wie aan de oorsprong lag van het Activisme, Vlamingen of de Duitse Flamenpolitik, vindt hij ‘het al te spitsvondig het antwoord te zoeken in de chronologie van de eerste bezettingsweken’ (p. 144). En verder heet het: ‘De meeste rivieren en stromen hebben meer dan één bron’.

Hij geeft toe dat de Activisten op diverse punten géén staatslieden waren, echter wel op het punt van de hoop op een compromis-vrede, waarbij zij ‘een Vlaams voldongen feit op de conferentietafel’ konden gooien ‘en de Vlaamse kwestie internationaliseren. Vernederlandsing van Gent en federalisme waren haalbare voldongen feiten geweest’ (pp. 146-147). Verder wijst hij nog op de belangrijke nawerking van het Activisme (nl. de Bormsverkiezing van 1928) en stelt: ‘Van Cauwelaert heeft de tegenstrevers geen schrik aangejaagd. Dat heeft de Bormsverkiezing wel gedaan’ (p. 149).

Er zit een schoonheidsvlekje op Van Haegendorens boek: de achteraan opgenomen ‘nomenclatuur van een honderdtal belangrijke activisten’ had beter gestoffeerd kunnen uitvallen, alleen al met de al genoemde bijdragen in Wetenschappelijke Tijdingen.

Erik Vandewalle

maurits van haegendoren, Het Activisme op de kentering der tijden, Uitgeverij De Nederlanden, Antwerpen, 1984, 213 p.