Ons Erfdeel. Jaargang 28

De afwezige meerderheid

Het is vreemd gesteld met de Belgische staat: ze is nauwelijks opgericht, of sommigen beginnen dit ‘non-land’, zoals Lode Claes schrijft, al meteen te bestrijden. Eigenlijk een groot woord, het was immers niet veel meer dan het bescheiden en vooral beleefd vragen of de meerderheid van de bevolking in die nieuwe staat aan een eigen cultureel bestaan zou kunnen en vooral ‘mogen’ denken. Meer niet, het was wel het begin van wat men nu de ‘Vlaamse Beweging’ noemt. Een ‘Beweging’ die onbetwistbaar veel heeft bereikt: zo wordt een Vlaming vrijwel zeker eersteminister van de Belgische regering, er is nu een Flanders' Technology, er zijn Vlaamse universiteiten, Vlaamse banken, Vlaamse generaals, er moeten zelfs Vlaamse ministers bereid gevonden worden om de achterstand van de Franstaligen in de diplomatie goed te maken. Waarover klagen we eigenlijk nog? Of als we dezelfde vraag anders stellen: hoe komt het toch dat die Vlaamse meerderheid in de politieke praktijk keer op keer weer de vragende partij is, tot vandaag, na anderhalve eeuw bestrijding door een voortdurende Vlaamse Beweging? Voor Lode Claes is het antwoord op die vraag eenvoudig en duidelijk: die Belgische staat overleefde, omdat de meerderheid de macht niet wilde grijpen, telkens weer ‘afwezig’ was, als de macht in het bereik lag en zelfs, als die meerderheid inderdaad de macht in handen had genomen, aarzelde en weigerde die macht te gebruiken, zoals elke normale meerderheid zou doen.

De nu tweeënzeventigjarige Lode Claes, Antwerpenaar van geboorte, maar een levenlang Brusselaar, wist als liberaal Vlaams nationalist (dixit Manu Ruys) de top te bereiken van de Brusselse bankwereld, geen geringe prestatie. Als Volksuniesenator loodste hij zijn partij de regering in, om deze prompt de rug toe te keren, toen zij een compromis accepteerde. Claes begon een eigen partij, die evenwel de verkiezingen van eind 1978 niet overleefde: voor die verkiezingen had Claes wel een alliantie gesloten met Karel Dillen, een uitgesproken rechts Vlaams-nationalist, die er wel een Kamerzetel aan overgehouden heeft. Men mag veronderstellen dat Lode Claes in diezelfde Kamer van Volksvertegenwoordigers een meer opvallende figuur zou zijn geweest dan de uiterst zwijgzame Dillen, maar goed, Claes weet intussen niet zo veel goeds te vertellen over zijn vroegere partij, de Volksunie: ‘Deze partij die zo prat ging op beginselen en idealisme, bleek op een aantal gebieden een catch-all partij te zijn geworden, met minder beginselen dan de andere partijen. Deze partij was zelfs geen mentaliteitspartij meer. Ze was evenmin extreem als gematigd. Zij was pseudo-radikaal en pseudo-hard, un roseau peint en fer, een twijgje in ijzerkleur geverfd’. (p. 18) Dit is meteen een voorbeeld van die duidelijke en harde uitspraken uit het boek, die de zeer aandachtige lezer heel wat binnenpretjes kunnen bezorgen; een heel aandachtige lezer, inderdaad, want die moet er dan wel heel wat minder vlot leesbare bladzijden bijnemen, bladzijden waar de socioloog Lode Claes de boventoon heeft en waar het dan gaat over de ‘monomane deelnemers voor wie dit monotome onbelangrijk geval in een klein land steeds onverklaarbaarder wordt’ of nog ‘De integratieve revolutie ruimt het etnocentrisme niet op, maar moderniseert het, meende Clifford Geerts’ (p. 52), een naam die blijkbaar zo gemeengoed is voor elke ontwikkelde lezer dat er zelfs geen voetnoot bij hoeft om te zeggen wie die man is. Op gezag van Lode Claes willen wij graag aanvaar-

[p. 624]

den dat de man iets te vertellen heeft en dat zijn uitspraak inderdaad heel belangrijk is, maar is het echt vermetel te stellen dat in een boek dat, gezien de uitgeverij die het boek op de markt brengt, toch geschreven is voor een groot publiek, dit eigenlijk een vorm is van ongezellige pedanterie, waardoor de lectuur van het boek meer een uitdaging dan wel een uitnodiging is. En dat is echt jammer. Het boek van Lode Claes is immers het eerste waarin nu eens op een serieuze manier getracht wordt dat vreemde fenomeen de ‘Vlaamse Beweging’ te beschrijven, nu eens niet op de traditionele politiek-historische manier of vanaf de al even traditionele Vlaamse klachtenbank, maar als een vrij uniek maatschappelijk verschijnsel. Bibliotheken vol werden er al geschreven over de ‘Vlaamse Beweging’, maar niemand of weinigen hebben zich tot nu tot de vraag gesteld waarom die Vlamingen nog altijd bewegen en zo men die vraag al stelde, dan lag het antwoord klaar: het was de fout van de anderen. Juist op dat laatste punt wijkt Lode Claes geheel af van alles wat tot nu toe geschreven werd: voor hem zijn het immers de Vlamingen zelf die fout zijn, zijn het de Vlamingen zelf die steeds maar weer de macht niet wilden nemen, gewoon omdat een offensieve houding hen blijkbaar niet ligt. Als de minister mondeling verklaart dat Happart een stoute jongen is, dan is dat al voldoende. Claes ziet, niettegen-staande zijn soms bittere aggresiviteit, toch nog een uitweg: ‘Tegenover datgene wat de niet Vlamingen of de Walen niet zullen willen, moeten wij plaatsen wat wij niet willen. In plaats van onze alternatieven te laten beperken, moeten wij de hunne beperken en de wederkerigheid herstellen door het duidelijk te maken van de werkelijke machtsverhoudingen’. Een boek dat niet is weg te denken uit de bibliotheek van de Vlaamse Beweging, ook al gaat Lode Claes er blijkbaar van uit dat alle Vlamingen wekelijks een of ander diepzinnig sociologist werk onder de arm nemen.

Marc Platel

lode claes, De Afwezige Meerderheid, Davidsfonds, Leuven, 1984, 166 p.