Ons Erfdeel. Jaargang 28

[p. 611]

Vlaamse beweging

Vereniging voor Algemeen Nederlands.
Na dertig jaar V.B.O/V.A.N.

Op 13 oktober 1984 werd te Brugge een feestelijke middag besteed aan de viering van dertig jaar ‘Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal’, sedert einde 1978 ‘Vereniging voor Algemeen Nederlands’. Deze viering, door de Westvlaamse afdeling georganiseerd na dertig jaar activiteit voor het algemeen Nederlands in de Noordzeegouw, moge een aanleiding zijn omeven aandacht te vragen voor de V.B.O./V.A.N. in Vlaanderen.

De V.B.O. werd op 13 maart 1948 heropgericht met prof. Willem Pée, Jozef Leenen en lic. P. van de Velde resp. als voorzitter, ondervoorzitter en secretaris. Uit de eerste mededelingen van de vereniging blijkt dat de V.B.O. opnieuw de taak wilde opnemen van de vroegere ‘Vereniging voor beschaafde Nederlandse uitspraak’, geboren op 24 juli 1913 (initiatief van vrouw Chaumont-Cammaert, leraar H. Bellens, dr. Aug. Borms, Lieven Gevaert, Abraham Hans, dr. Ant. Jacobs en Jules Somers) en van de V.B.O onder de leiding van prof. Modest Lauwerijs, werkzaam sinds 1932.

De nieuwe V.B.O. zou haar opdracht ruimer opvatten. Het doel werd zo geformuleerd: ‘Ieder beschaaft volk beschikt over een algemene taalvorm die boven de dialecten staat; de kennis en het gebruik van een beschaafde omgangstaal is een eis van elementaire beleefdheid; iedere Vlaming die zichzelf eerbiedigt zal ernaar streven om naast zijn streektaal ook de algemene omgangstaal te kunnen spreken; wil Vlaanderen dat zijn specifieke cultuur geëerbiedigd wordt en wil Vlaanderen in het komende Europa nog een rol spelen, dan zullen de Vlamingen gebruik moeten maken van het Algemeen Nederlands... Uitgaande van bovenstaande overwegingen beoogt de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal (V.B.O.) de verbreiding van het Algemeen Nederlands en de bevordering van het zuiver taalgebruik. Zij tracht dit doel te bereiken door propaganda, studie-avonden, voordrachten, publikaties, enz., die steeds vrij zijn van elke politieke, godsdienstige of filosofische strekking’.

In maart 1951 verscheen het eerste nummer van Nu Nog, ‘tijdschrift ter bevordering van het A.B. in Zuid-Nederland - Orgaan van de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal’, dat, ‘behalve het verslag van alles wat er in verband met onze werking gebeurt, alle wenselijke inlichting en voorlichting verstrekt, zowel over wat het juiste taalgebruik aangaat als wat het juiste taalinzicht kan bevorderen.’ Dat eerste nummer kon bogen op de medewerking van Herman Teirlinck, prof. E. Blancqaert, de dichter Achilles Mussche, Julius Pée, E. De Bock, Anton Van de Velde en J. Leenen. Het verscheen aanvankelijk elke drie maanden, later om de twee maanden. Het publiceerde verslagen over het verenigingsleven, algemene bijdragen over allerlei problemen i.v.m. het goed gebruik van het Nederlands en talrijke vragen van lezers en antwoorden daarop van de redactie.

Nummer zes van de zevende jaargang (nov. 1959) verzamelde in een zgn. ‘klapper’ de talrijke taalwenken, adviezen en opmerkingen tot dan toe in Nu Nog verschenen. Het laatste nummer zes van de twaalfde jaargang (nov.-dec. 1964) bracht zo'n klapper over de periode 1960-1964. De nummers vijf en zes van de zesentwintigste jaargang (sept.-okt. en nov.-dec. 1978) werden helemaal besteed aan een volledig register van alle onderwerpen die in de zesentwintig jaargangen van het tijdschrift werden behandeld: ongeveer 3000 trefwoorden. Ongetwijfeld heeft Nu Nog daarmee een belangrijke en doeltreffende bijdrage geleverd tot het ‘kuisen’ van het in Vlaanderen gangbare Nederlands. Naast dit zeer nuttig werk van taalzuivering, mogelijk psychologisch daartoe voorbereidend, was wat we het werk van bewustmaking zouden willen noemen. Ten gevolge van eeuwen verwaarlozing was het Nederlands in Zuid-Nederland overwoekerd door woorden en vormen die tegen het taaleigen indruisten. Het daarvan te ontdoen is taalzuiveringswerk. Maar onze mensen hadden ook het besef verloren dat hun ‘sappige’ dialecten overkoepeld werden door een algemene taal. Ze waren niet zomaar bereid te aanvaarden dat die algemene taal in Nederland beter gecultiveerd was. Ze moesten ertoe worden gebracht een drempel te overschrijden die toegang verleent tot de algemene taal van de hele Nederlandse cultuurgemeenschap. Er moesten psychologische remmen worden verwijderd. Dit werk kon door de school worden verricht. Maar het Belgisch bestel was toen niet geneigd de school daartoe te stimuleren. En veel opvoeders van beroep waren (en zijn soms nog) met vooroordelen opgezadeld, zoals: ‘ons Nederlands mag geen Hollands zijn’, ‘je kunt in het algemeen Nederlands niet gemoedelijk, humoristisch, huiselijk... zijn’, ‘met algemeen Nederlands blijf je niet sociaal, je stelt je aan’, ‘ik kan het niet, dus ik doe het niet’ e.d.m.

Deze verkeerd gegroeide instelling t.o.v. het Algemeen Nederlands vergde een geduldige, gestadige en overtuigende begeleiding naar betere en juistere inzichten: een werk van lange adem. Om een idee te geven van wat daartoe nodig was en verricht werd, veroorloven we ons, bij wijze van voorbeeld, weer te geven wat de Westvlaamse afdeling van de V.B.O. in die zin presteerde.⁽¹⁾

Vanaf 1954 tot en met 1963 werden, met de steun van de provinciale overheid (gouverneur, bestendige Deputatie en vooral de bestendig gedeputeerde Jozef Storme), jaarlijkse A.B.N.-volksavonden georganiseerd, met zeer gevarieerde programma's.

(1) Wie belangstelling mocht hebben voor meer gegevens over het werk van de V.B.O/V.A.N. in West-Vlaanderen, verwijzen we graag naar onze bijdrage 20 jaar V.B.O.-werk in West-Vlaanderen in Nederlands van nu, voorheen Nu nog, jg. XXVII, maart-april 1979, nr. 2.

[p. 612]

Met deze actie werden zeventig gemeenten bereikt (terwijl er ook belangstelling was uit de omliggende plaatsen). In dezelfde periode werden ter bevordering van de A.B.N.-idee spreekbeurten, lessen en/of taalcursussen georganiseerd voor het personeel van verschillende steden, van warenhuizen, van de Regie van het Maritiem Transport, van de posterijen (vijfmaal op de jaarlijkse Conferenties van de postontvangers), voor politiekorpsen, voor de medewerksters van het N.W.K.W., voor scholen, jeugdgroepen, voor het nationaal congres van het C.O.V., voor een werkgroep L.O., een N.C.M.V.-aktie. Kleinkunstavonden, quizavonden en dienstbetoon wisselden af met de opgesomde prestaties.

De begeleiding, de pogingen om te overtuigen deden een beroep op argumenten van zeer uiteenlopende aard.

a) A.B.N, is geen Hollands. Hollands is ook een dialectische vorm van het Nederlands. We hebben in dit verband ons wel eens gewaagd aan een misschien te enge definitie van het A.B.N.: ‘de taal die in Noord en Zuid wordt gesproken door de voorname persoonlijkheid, die zijn persoonlijke voornaamheid ook in zijn taal tot uiting laat komen’.

- Nut en voordeel van goed taalgebruik werden beklemtoond: beheersing van de algemene taal is nuttig bij de studie, bij examens, vermeerdert de kansen tot opname en bevordering in grote bedrijven (hier werd verwezen naar voorbeelden, naar gevallen).

- De algemene taal is een noodzaak nu onze mensen zeer mobiel zijn geworden

- We kunnen in algemeen Nederlands hartelijk, gemoedelijk, humoristisch, sociaal zijn, op voorwaarde dat we de taal beheersen en in heel onze levenshouding sociaal zijn.

- Met bewijskrachtige voorbeelden werden de rijkdom en de helderheid van het Nederlands aangetoond.

b) Anderstalige landgenoten (Walen, Franstalige Brusselaars) hebben geen boodschap aan onze gewesttaaltjes: A.B.N. kan dus ook een Belgisch belang zijn.

c) We maakten met overtuiging gebruik van een specifiek Vlaamse beweegreden: het A.B.N. is een uitstekend wapen in de beweging voor de bewustmaking van ons volk, die de gevolgen van twee à drie eeuwen veronachtzaming wil wegwerken.

d) Een enkele keer gingen we de humoristische toer op.

- We konden een beroep doen op de steun, soms op het voorbeeld van vooraanstaande overheidspersonen, o.m. ook van de onderwijsinspectie. Steeds mochten we ons verheugen in de medewerking van taalkunstenaars.

Na 1964 werden andere werkwijzen aangewend. De mogelijkheid van A.B.N.-volksavonden bleef behouden. Maar de inspanningen werden nu meer gericht op de culturele en sociaal-culturele kringen, o.m. de amateurtoneelgroepen. De andere provinciale afdelingen hebben op hun manier inspanningen geleverd met hetzelfde doel voor ogen. Alle hebben ze declamatiemiddagen, poezie- en/of vertelavonden op hun programma. Ze hebben allemaal meegewerkt aan de voorbereiding van de ‘week of veertiendaagse van het goede Nederlands’, georganiseerd door de V.B.O. Ze hebben om de beurt die jaarlijkse activiteit gastvrijheid verleend. Ze doen het nog, nu de vereniging sinds 1979 V.A.N. heet en haar tweemaandelijks orgaan Nederlands van nu.

Waarom deze naamsveranderingen?

De verwarring die mogelijk ontstond tussen de ‘Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal’ (V.B.O.) en het ‘Verbond van Belgische Ondernemingen’ (V.B.O.) was niet eens een aanleiding. Het Hoofdbestuur en vele medewerk(st)ers werden geleidelijk gevoelig voor een toen meer gehoorde opwerping: ‘Jullie kunnen niet volhouden dat het

[p. 613]

gebruik van de gewesttaal een teken zou zijn van een tekort aan beschaving.’ Natuurlijk kan een dialectspreker als mens beschaafd zijn. Honderd jaar geleden was het zo dat in het veronachtzaamde Zuid-Nederland alleen ‘Vlaams’ of (wat voor een!) Frans (door de asociale bovenlaag en haar akolieten) werd gesproken. De bewustwording had behoefte aan Vlaams-bewuste personen die het verworven bewustzijn zouden bevestigen in een ‘beschaafde’ omgangstaal. Vandaar dat de eerste vereniging die zich daarvoor zou inspannen zich de ‘Vereniging voor Beschaafde uitspraak’ noemde

De tijd is, goddank, voorbij. Vanuit deze vaststelling, vanuit dit geloof werd de V.B.O. omgedoopt tot V.A.N. en Nu nog tot Nederlands van nu.

Nu komt er vanzelfsprekend een vraag op: ‘Is dan de beweging voor algemeen Nederlands niet overbodig geworden?’ Helaas niet! Nu nog wordt het Nederlands in Vlaanderen bedreigd door het indringen van allerlei vreemde vormen die niet in overeenstemming zijn met het taaleigen: gallicismen, belgicismen en ook, zoals trouwens in Noord-Nederland, anglicismen. Nu nog ondergaat het Nederlands in België vervreemdende invloeden van de zeer nabije ‘tweede taal’, zoals het hier heet. Nu nog wordt in Brussel veel vertaalwerk uit het Frans als ‘Nederlands’ uitgedragen: ‘executieven’ en ‘objectieven’, om slechts deze twee voorbeelden van Belgische kromtaal te noemen.

Bovendien bevorderen modeverschijnselen als de neiging naar retro en de tendens naar kleinschaligheid, met hun overdrijvingen en uitwassen, de A.N.-gedachte niet. Er zijn redenen te over voor de V.A.N. om waakzaam en werkzaam te blijven, om de eenheid van het algemeen Nederlands in noord en zuid te bevorderen.⁽²⁾

M. Boey / Brugge

(2) Wie lid wil worden kan dat door 300 fr. te gireren op postrekening 000-0129578-83 van V.A.N.-1000 Brussel of postrekening 000-0088028-49 van V.A.N.-West-Vlaanderen.