Ons Erfdeel. Jaargang 28

Culturele samenwerking Nederland-Vlaanderen

Noord-Zuid-media: verder weg dan ooit?

De brief van het duo (voormalig) NOS-voorzitter Erik Jurgens en Johan Fleerackers, lid van de raad van beheer van de BRT, waarin gevraagd wordt via formele afspraken een institutionele samenwerking tussen de Nederlandse en Vlaamse omroep mogelijk te maken, werd in de meeste persorganen gepubliceerd, maar heeft voor het overige weinig weerklank gekregen. In wezen komt het verzoek erop neer, de ‘eigenheid’ van twintig miljoen Nederlandstaligen te verdedigen tegen oprukkend buitenlands (commercieel, banaal) programmamateriaal en dat in een periode waarin de openbare omroep nauwelijks nog geld heeft om eigen produkties te maken. Samenwerking is meer dan ooit noodzakelijk en daar zijn juist zakelijke en uiterst doelgerichte overeenkomsten tussen regeringen en omroepinstellingen voor nodig.

Regering en omroep zijn de twee niveaus, waarop de beslissingen moeten worden geformuleerd. In beide gevallen zijn de vooruitzichten niet erg bemoedigend.

De Vlaamse regering (Executieve) lijkt voor de problematiek geen interesse te hebben. De belangstelling gaat daar uitsluitend naar de elektronische vondsten ten behoeve van Flanders' Technology én van het bedrijfsleven. Culturele waarden voor de gemeenschap, échte communicatie - het uiteindelijke doel van de techniek - is daar niet aan de orde. Radio en televisie worden er uitsluitend gezien als instrumenten van de ontspanningscultuur.

Ook binnen het mediabeleid gaat de aandacht, op een paar mooie verklaringen na, nooit naar Nederlands-Vlaamse samenwerking. Het streven is sinds jaren uitsluitend gericht op het doorbreken van het BRT-monopolie, het oprichten van een privé-net in samenwerking met de schrijvende pers. Geen enkele inspanning heeft tot doel de openbare omroep te verbeteren, laat staan de eigen identiteit te verdedigen via de eigen media. Niets wijst er op, dat decreten en wetten in voorbereiding op dit terrein enig positief uitzicht bieden. De verdeeldheid in de perswereld kan tot een impasse leiden, terwijl buitenlandse commerciële initiatiefnemers hun satellieten in de lucht hebben hangen.

In dat medialandschap kan toenadering en samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen niet alles oplossen, maar het helpt. Alleen, het lijkt er niet op dat de beleidswereld op dit gebied enige visie heeft - of zoekt.

Ook de samenwerking tussen de beide omroepen loopt niet zo lekker. Het prachtige Radio Delta-project bleek, toen het helemaal klaar was, plotseling een verloren dossier. Nederland had niet meteen de middelen, mogelijk ook niet de voile overtuiging, gehandicapt door het eigen, steeds moeilijker bestel, met nadrukkelijkere zenderkleuring en met een blijvende argwaan tegenover een Belgische omroep, met zijn statuut van openbare instelling.

Biedt over enkele jaren de komst van het derde Nederlandse net, Hilversum III, een uitkomst en een kans voor het in Venetië gedroomde ‘Canal Grande’, waarop Nederland en Vlaanderen samen televisie maken? Het zou kunnen, er is hoop.

Maar er zijn nog veel problemen. Van de opbrengst van het auteursrechten-akkoord, zal straks één derde naar een pot voor toekomstige coprodukties gaan. Omgerekend is dat bruto ongeveer 100 miljoen frank, of een aalmoes. Van het kijk- en luistergeld kan de BRT, zo blijkt na herhaaldelijk aandringen, weinig verwachten. De Vlaamse regering geeft de BRT méér dan

[p. 610]

zij van de nationale regering krijgt en de staatskas zal wel niet bereid zijn de dotatie voor de omroep te vergroten, zo lijkt het althans (men mag hopen tegen beter weten in).

Hoe evolueert intussen het medialandschap in Vlaanderen? Komt er een privé-net, dat het BRT-monopolie doorbreekt? Zal de druk sterk genoeg zijn om een regering zo ver te brengen, dat het bestaande tweede BRT-net, heel aantrekkelijk voor de reclamewereld, ook wérkelijk het privé-initiatief wordt gegeven, zodat de BRT herleid wordt tot een scherm vol ‘Derden’, educatieve programma's, schooluitzendingen en alles waar het publiek niet meteen om vraagt, zodat de BRT in wezen zelfs niet meer bestaat?

In oktober 1985 zijn er Belgische verkiezingen, in mei 1986 is het de beurt aan Nederland. Veel dynamisch omroepbeleid moet voor einde 1986 niet meer worden verwacht, vooropgesteld dat in beide landen een regering voor soortgelijke problemen belangstelling heeft. Of misschien staat dan ook weer uitsluitend de uitverkoop van de openbare omroep op de agenda?

Terwijl Nederland zwaar investeert in het Europees Olympus-satellietprogramma en de BRT een beetje aarzelend toekijkt, kan een samenwerking tussen beide omroepen zich ook nog uiten in het alledaagse samenwerken, met beide voeten op de grond, door coproduktie. Dit soort initiatieven kunnen genomen worden door de programmamakers zélf, al of niet uit materiële of soortgelijke noodzaak. Daar is het allemaal ook een beetje om begonnen.

De realiteit is wat dit betreft ook al niet zo bemoedigend. Als ondervoorzitter van de Stichting die de Noord-Zuid-Trofee voor de beste coproduktie uitreikt en als voorzitter van de jury daarvoor is het een allesbehalve prettige ervaring vast te stellen, dat er noch keuze is, noch kwaliteit. Met een beetje goede wil wordt dan toch een titel gevonden. Het is niettemin verheugend, dat dezelfde Stichting er in slaagt, in De Brakke Grond op een tweedaagse bijeenkomst programmamakers van radio en televisie uit de jeugdsector samen te brengen. Een hoopgevend begin en volgend jaar mogelijk een nieuw initiatief. Maar coprodukties veronderstellen geld én de wil tot produktie zonder meer. En daar lijkt de omroep steeds minder toe geneigd: de animo is weg, het monopolie wordt in de kern aangetast. De Stichting zal blijven ijveren, haar prijs uitbreiden tot alle programma's die noord en zuid, op welke wijze dan ook, nader brengen tot elkaar, zonder officiële steun. Zonder het voorbeeld van boven.

Nederland en Vlaanderen moeten elkaar op mediagebied blijven zoeken. Liefst nog vóór commerciële satellieten elke bewegingsvrijheid onmogelijk maken. Beleidslieden moeten ervan worden overtuigd, dat culturele boodschappen even belangrijk zijn als de ‘chips-with-everything-techniek’.

Het zal mijn aloude overtuiging blijven, dat het dagelijks over het muurtje kijken, Nederlanders en Vlamingen méér over elkaar leert dan het prachtigste cultureel prestigeprodukt. Maar de Nederlandse gemeenschap zou een grote vergissing maken zichzelf bewust in het internationaal commercieel aanbod te verliezen. De brief van Jurgens en Fleerackers is meer waard dan later een plaatsje in het Museum voor Kunst-en Kultuurleven.

Huib Dejonghe / Mortsel