Ons Erfdeel. Jaargang 28

Holland Festival 1985 met variaties op enkele thema's

Bij een jaarlijks terugkerend cultureel evenement als het Holland Festival is een rode draad als thematische lijn door de tientallen programma's een groot goed. Vier weken lang domineren deze programma's uit binnen- en buitenland het kunstzinnig uitgaansleven, vooral in de hoofdstad Amsterdam. Het onmogelijk door één consument te verteren aanbod krijgt een overzichtelijker structuur door de programmering te richten op enkele grootheden als de Duits-Argentijnse componist Kagel en de Amerikaanse danskunstenares Lucinda Childs, maar ook enkele landen centraal te stellen. Zo zijn dit jaar veel voorstellingen gepresenteerd onder de noemer Canada, Zweeds toneel en trationele Oosterse kunst.

Het is nog aantrekkelijker wanneer er bewust of per toeval nog op andere manier overeenkomsten of dwarsverbindingen zijn terug te vinden. Een terugblik op het in de maand juni gehouden festival laat vooral zien dat het fenomeen van de minimal art - veel verschuivende variaties op slechts enkele thema's - bij het Holland Festival 1985 op meer dan een manier is verwerkt.

In het kader Zweeds toneel zijn twee verschillende regieconcepten (Teuntje Klinkenberg en Klaus Peymann) gepresenteerd van Demonen, geschreven door de ‘in Nederland wereldberoemde’ Lars Norén. Dat stuk is op zich al een vier uur durende variatie op het afreageren van seksuele frustraties en menselijke onmacht. Het is bij Noren onafgebroken zwelgen in neuroses. Twee versies zien van zo'n stuk met een dergelijke lengte brengt dan dezelfde reactie teweeg als het langdurig beluisteren van die minimal music: het vol irritatie

[p. 596]

Dansgroep Krisztina de Châtel in bewegingsritueel, een voorstelling in het kader van het Holland Festival. (Foto Jaap Pieper).

wegrennen van de één, in vervoering wegzweven bij de ander.

Theater Persona doet het niet minder met het (op achtereenvolgende dagen) spelen van negen eenakters van August Strindberg. Het werk van deze auteur wordt wel gekenschetst als een voortdurende afzetten tegen de man-vrouw-relatie. Hij plaatst de geslachten in een eeuwige strijd met haat en liefde als de wapens. De negen varianten op deze ontredderende thematiek hebben vaak dezelfde kleur; een zestal gaat in de regie van Marcelle Meuleman en door het om en om spelen van scènes in hetzelfde decor smelten twee stukken, Moederliefde en Voor de dood, zelfs samen. Er is dan weinig meer nodig om zo'n project, inclusief een forum over het nuttig effect, als een (masochistische?) marathonsessie te ervaren.

De Amerikaan Philip Glass, die met zijn landgenoot Steve Reich de minimal music wereldwijd heeft verbreid, is dit jaar weliswaar niet officieel uitgeroepen tot centrale componist, maar daar heeft het wel veel op geleken. Hij is jarenlang de vaste componist geweest van Lucinda Childs. Dat blijkt ook wanneer deze choreografe en danseres haar dansgroep met twee programma's een overzicht van haar ceuvre laat uitvoeren. Ondanks een tegenwoordig meer op theatrale sfeerschildering gericht programma en een verbreding van haar muzikale smaak naar weliswaar stijlverwante maar toch meer ‘melodieuze’ componisten als Jon Gibson en John Adams, vervult Philip Glass nog steeds een prominente rol voor haar repertoire. Zo staat zijn muziek vermeld bij Dance 1, Mad Rush en natuurlijk bij Field Dance 1 (een vernieuwd deel uit zijn opera Einstein on the Beach).

Ook tijdens de Nederlandse bijdragen aan het Holland Festival heeft de muziek van Philip Glass (onverwacht) veel geklonken. Zowel Käthy Gosschalk, artistiek leidster van Werkcentrum Dans, als Krisztina de Châtel, choreografe en leidster van haar eigen dansgroep, zijn met hun werk voor dit Holland Festival een nieuwe koers ingeslagen op basis van Glass' composities.

In het overwegend serieuze repertoire van Werkcentrum Dans kan veelal een smeltkroes van (Amerikaanse) moderne danstechnieken worden herkend. Minimal, als dans of als muziek, dat zou een ondenkbare keus zijn, tot deze zomer. Käthy Goss-

[p. 597]

chalk heeft tot grote verrassing voor het Holland Festival onder de toepasselijke titel Glaswerk, op de compositie Glasswork, een melancholieke love-story gevat in passages met showdans van glamourgirls.

De altijd zo strenge en esthetisch gerichte minimal-choreografe Krisztina de Châtel heeft in de Amstelveldkerk voor haar dansgroep heel aards de rituele kringdans Föld gecreëerd. Gevangen binnen een ronde, bruinrode aardenwal leggen zes personen een dwangmatig patroon af. Aanvankelijk is het nog een bedachtzaam proces van passen, maar het ontaardt door steeds heftiger botsingen met de aarde in een enerverend bewegingsritueel.

In de toch totaal andere sectoren van het festival, die van de traditionele Canadese en Oosterse cultuuruitingen, blijken ook dergelijke rituele bewegingsvormen te bestaan. Met een merkwaardige overeenkomst in emotionele lading brengen Inuits (eskimo's) hun keelzang en drumdans, slechts gebaseerd op enkele klanken en ritmische motieven maar met een genuanceerde spanningsopbouw die kennelijk niet echt aan tijd en plaats is gebonden. Ook Koreaanse hofmuziek en dansen blijken in hun gestileerde, tot de kern teruggebrachte harmonieuze vorm te appeleren aan het opgaan in een roes. Het is weer minimal art avant-la-lettre. In essentie draait het kennelijk om die variaties op enkele thema's.

Jan Baart