Ons Erfdeel. Jaargang 28

Daniël van Ryssel: hymne aan de vrouw

Daniël van Ryssel (^o1940), de centrale figuur van het tijdschrift Yang, dat in 1984 aan zijn twintigste jaargang toe was, is een literair zeer bedrijvig man. In 1969 richtte hij, samen met Julien Vangansbeke, Roger Serras en Roland Jooris een Yang Poëzie Reeks op; daarnaast worden vanuit de Yang-groep nog toneelcahiers, themanummers en bloemlezingen uitgegeven, en is er een jaarlijks toegekende Yang-prijs. Yang, nu een ‘tweemaandelijks literair tijdschrift’ geworden, is in het Nederlandstalige literaire landschap ‘een blijver van belang’ gebleken. Maar ook de hoofdredacteur zelf van het blad heeft als dichter al een lange carrière achter de rug.

Van Ryssel debuteerde in 1967 onder de invloed van Gust Gils, met speelse, soms kolderachtige poëzie vol surrealistische trekjes (Attenties, doorde dichter zelf ‘gedichten-persiflages’ genoemd, en Spelen met Jezus). Maar heel snel voelde hij zich aangetrokken door het nieuw-realisme, een stroming die in Vlaanderen niet alleen door Yang maar ook door het tijdschrift Kreatief werd gepropageerd. Karakteristiek voor het nieuw-realisme van de meeste Yang-dichters is evenwel de duidelijke band met de plastische kunsten - de band met de schilders van de Nieuwe Visie die vooral ook in de poëzie van Roland Jooris in de jaren '60 was te herkennen. Jooris heeft trouwens voor Yang een nummer samengesteld dat geheel is gewijd aan Poëzie en beeldende kunst (nr. 53-54, januari 1974).

Van Ryssels identificatie met de waarnemingswijze van de nieuwe schilderkunst manifesteerde zich in concrete samenwerking: in 1971 verscheen de bundel Met God op de schommel, met werk van Joseph Willaert; de in 1974 uitgegeven bundel Een vierkante meter paradijs heeft negen schilderijen en tekeningen van Roger Wittewrongel; en nog in 1984 verscheen een HAM-uitgave (Honest Arts Movement) met tekeningen van Herman Schepens en een lang gedicht van Daniël van Ryssel, De weg.

Al heeft Van Ryssel inmiddels een duidelijke ontwikkeling doorgemaakt, waarbij hij het nu wel definitief achterhaalde nieuw-realisme achter zich liet, de band met en de gefascineerdheid door de wereld van de plastische kunsten is gebleven. Dit blijkt ook uit zijn jongste bundel, De geverfde vrouw, die 28 gedichten bevat die alle rechtstreeks zijn geinspireerd door (eveneens afgebeelde) schilderijen, tekeningen, sculpturen of foto's.

Deze poëzie brengt in de ontwikkeling van Van Ryssels werk duidelijk een rustpunt, zo niet een keerpunt. In zijn recente dichtbundels, Donderbaard (1978) en Ik kom nooit ergens echt van pas (1981), werd het registrerende verhalen soms overladen door sterk emotioneel gekleurde, duidelijk autobiografische toetsen. Zo ook, en vooral, in het eigen levensverhaal in verzen, getiteld Roman (1982), waarmee een punt werd gezet achter een voorbije zwarte levensfase. Uit De geverfde vrouw spreekt een nieuwe levensdrang, een nieuw geloof in de kracht van de liefde.

[p. 590]

Daniël van Ryssel (^o1940).

De bundel opent met een hymne aan de zwangerschap, aan de heerlijkheid van het vrouwelijke lichaam, ‘van vruchtbaarheid de eeuwige tempel’, geïnspireerd door het gelijknamige schilderij van Permeke. Via een ontroerend zuiver en direct herinneringsgedicht, waarin het beeld van de moeder wordt opgeroepen in de rustgevende geborgenheid van De keuken (naast het gelijknamige schilderij van J. Brusselmans), worden een aantal schilderijen beschreven van jonge meisjes (F. Khnopff, G. van de Woestyne, Balthus). De beschrijvingen zijn niet louter registrerend maar ook interpreterend; vaak spreekt de dichter in de ik-vorm de vrouwenfiguur als jij toe; de afbeelding brengt de verbeelding in beweging. Hij probeert verder door te dringen in de ‘besloten wereld’ van de vrouw die hem in haar ban houdt: ‘niets zo dankbaar als het mysterie vrouw openbaren’ (Odalisk, p. 23), en in Volkomen schouwspel (p. 41; naast Nu à la baignoire van Pierre Bonnard):

niets heerlijkers weet ik dan het rustig kijken
naar je gedurig vredig bezig en aanwezig zijn
in de besloten wereld die met je mooie lichaam
en het mysterie van je vrouw zijn samenvalt.

De vrouw wordt aan de dichter geopenbaard via het beeld, in alle rijpe levensfasen, vol erotiek of vol afwijzing. Ze blijft steeds geheimzinnig aantrekkelijk. De opeenvolgende vrouwenbeelden vervloeien bij het lezen tot een beeld van dé vrouw, een beeld dat voor de dichter raadselachtig blijft, maar ook symbool is van het leven. Daarom ook eindigt de beschreven levenscyclus hier niet met de dood. De bundel wordt besloten met drie gedichten over de vergankelijkheid: een beeld van een zeventigjarige vrouw, bij een schilderij van J. Bilquin; een afstandelijk gesprek met de Dame op de trein van Spilliaert (de dame wordt eerbiedig toegesproken als weduwe); en een indringende evocatie van Herinnering aan het doodsbed van mijn moeder van R. Raveel. Maar in het allerlaatste gedicht, geïnspireerd door een titelloze foto van A. Verspeeten (een poëtisch naakt op bed), staan weer het eigen kijken, het fysieke verlangen en de liefde centraal:

heerlijk dit oefenen in gemis en onontkoombaar
afscheid nemen zonder je ooit te moeten missen
een gulzig beseffen dat er geen ander leven is
dan met honger en hartstocht van jou te houden

De cyclus van zwangerschap, leven en dood wordt dus door het ‘mysterie vrouw’ opengebroken: de hartstocht van de liefde blijft. Zo althans kan men de boodschap interpreteren die de dichter Van Ryssel in een coda aan zijn bundel heeft meegegeven.

De gedichten van deze bundel vertonen een opvallend regelmatige vorm (met een voorkeur voor strofen van drie verzen of een combinatie daarmee), waardoor de indruk van rust en evenwicht wordt bevestigd en teweeggebracht. De verzen zijn rijmloos maar worden meestal ‘gebonden’ door ritme en klanksamenhang - een enkele keer ook door (overdadige) klank - ‘Spielerei’ zoals op p. 13: ‘maar waar waarden jaren later’ -. Het speelse element wordt echter niet geaccentueerd; doorgaans verhoogt het de charme van het vers.

Anne Marie Musschoot

daniël van ryssel, De geverfde vrouw, Yang Poëzie Reeks, Gent, 1984, 64 p. (YPR 119).