Ons Erfdeel. Jaargang 28

Getuigenissen van René Stoute

Zo internationaal als het heroïneprobleem is, zo specifiek Hollands is de kapsalon. Toch beschrijft de Nederlandse auteur René Stoute deze uitersten. In zijn debuut, de verhalenbundel Op de rug van vuile zwanen (1982), behandelt Stoute, in zeven verhalen van zeer uiteenlopende lengte, diverse aspecten van het troosteloze en uitzichtloze leven van de junkie. In zijn tweede boek, de roman Een fatsoenlijke betrekking (1984), gaat het over een puber die door zijn vader wordt gedwongen in een kapsalon te werken. Hoewel de thematiek van deze twee boeken zeer verschillend is, is er toch een verwantschap: in beide boeken staat een onhoudbare situatie centraal.

Een fatsoenlijke betrekking speelt zich in de jaren zestig af. De veertienjarige jongen Jacco is van school gestuurd en werkt dan in een kapsalon, maar brengt er niet veel van terecht. Hij gruwt van de salon zelf, van de gladde kruideniersmentaliteit, van de geurtjes, de dames, het personeel en de baas. De enige die hem intrigreert is de vrouw van de baas waartoe hij zich seksueel aangetrokken voelt.

Wat hem ook boeit is de nieuwe jongerencultuur die in de stad en in de provincie de kop opsteekt. Hoewel die beweging afstand neemt van de burgerij, kan Jacco zich ook niet met deze nieuwe stijl vereenzelvigen. Alleen zijn toevallige en even onaangepaste vriend Paul geeft hem enig soelaas: samen koesteren ze de droom ooit een reis naar Biarritz te maken. Als Jacco zeventien is, wordt die droom bewaarheid. Ze liften naar Biarritz, maar voor Jacco loopt de reis slecht af. Door een zonnesteek moet hij langer in Frankrijk blijven, en wanneer hij zich weken te laat in de kapsalon meldt, wacht hem daar zijn ontslag. De roman eindigt met een scène waarin Jacco, zeer betekenisvol, zijn eerste weed-sigaret rookt.

Op de rug van vuile zwanen kan als een eerder geschreven vervolg van Een fatsoenlijke betrekking worden gezien. Het boek is in de jaren zeventig gesitueerd. In de zeven verhalen beschrijft de auteur de behoeften en de angsten van de junkie. De terminologie die daarbij hoort wordt uitvoerig gebruikt: shot, flash, horse, methadone, peptine, afkicken en tal van andere woorden. Die woorden zijn de kapstokken waaraan de verhalen worden opgehangen, ze zijn de essentie van het junkleven zelf. Maar ook de andere kant, die van de buitenstaanders, beschrijft Stoute. In het korte en zeer geslaagde verhaal Bezoekdag (pp. 155-160) tekent hij een portret van de hopeloze, afgewezen ouders van een junkie.

[p. 589]

In de verschillende junkieverhalen lijken de personages erg op elkaar, maar ook op Jacco. Jacco is in gedachten opstandig, maar van enige dadendrang om een alternatief leven te verwezenlijken, is geen sprake. Dankzij de buitenstaander Paul kan hij even dat brave leven ontvluchten, maar als hij weer aan zichzelf overgelaten is, blijft hij vergeefs naar een eigen toekomst zoeken. Zo ook bij de aan heroïne verslaafde hoofdpersonages in Op de rug van vude zwanen. Zoals Jacco hebben ze de wens om aan hun lot te ontsnappen, zijn ze op zoek naar de tovenaar die hen een nieuw leven zal schenken en voelen ze zich alleen. In beide boeken zijn de hoofdpersonages door hun lethargie, hun onvrede en hun onmacht stuurloze en beklagenswaardige mensen.

Toch kan de lezer zich nauwelijks met hen identificeren: de karaktertekening verhindert dat. In Op de rug van vuile zwanen komt dat tot uiting in het gebrek aan eigen karaktertrekken van de verschillende personages. Ze lijken afsplitsingen van één en dezelfde persoon, ze hebben slechts andere namen gekregen. Dat statische is ook kenmerkend voor Jacco, maar dan op een andere manier: of hij nu veertien of zeventien is, hij is en blijft dezelfde Jacco, hij evolueert niet.

De gebrekkige karaktertekening had enigszins opgevangen kunnen worden door stilistische inventiviteit, maar Stoute springt wel bijzonder zuinig om met literaire franjes. Een verhaal bevat hoogstens een enkele flash-back; zijn meest opvallende ingreep bestaat uit het vervangen van bijna alle leestekens door schuine strepen in het verhaal Junkziek (pp. 88-92).

Stoutes boeken kunnen wegens het gebrek aan stilistische en karakteriële dynamiek beperkte getuigenislectuur worden genoemd. De junkie-verhalen kunnen interessante getuigenissen zijn voor wie onbekend is met de gang van zaken in heroïnebuurten of met de behoeften van de junkie. Of de getuigenissen even interessant zijn wanneer het om een kapsalon en een hulpje gaat, hangt af van de persoonlijke voorkeur.

Wim Trommelmans

rené stoute, Op de rug van vuile zwanen, Arbeiderspers, Amsterdam, 1982, 181 p. rené stoute, Een fatsoenlijke betrekking, Arbeiderspers, Amsterdam, 1984, 205 p.