Ons Erfdeel. Jaargang 28

Twee opmerkelijke voorstellingen.

Uit de veelheid van aanbod van toneelstukken en toneelgroepen twee opmerkelijke voorstellingen van dit seizoen. Een nieuw stuk van Gerrit Komrij gespeeld door Globe en een oud drama van de negentiende-eeuwse Russische schrijver Lermontov door het Publiekstheater.

[p. 451]

‘De Redders’ van Gerrit Komrij.

De toneelgroep Globe heeft na Het Chemisch Huwelijk in 1983, dit seizoen het tweede toneelstuk van Komrij De Redders gespeeld. Het is een drama waarin diverse personages optreden die in de literatuur, mythe of film een belangrijke rol hebben gespeeld en die een soort idool zijn geworden. Zij zijn in het stuk bij elkaar gebracht in een openingsscène waarbij ze zijn opgesteld als in het laatste avondmaal van Leonardo da Vinci met Jezus in het midden met een aureool van lichtjes achter zijn hoofd. Achter de tafel zitten de twaalf overige figuren: Ahasverus, Billy the Kid, Brunhilde, Cassandra, Don Juan, Don Quichotte, Endymion, Hamlet, Lorelei, Orpheus, Parsifal en Shirley Temple. Deze personages vormen een vreemdsoortige verzameling van verloren geraakte kernen van de westerse beschaving als in een soort uitverkoop. Twee belangrijke figuren zijn Orpheus als kunstenaar die allen overleeft en Jezus die het leed van de hele wereld draagt en die er dan ook zeer pokdalig uitziet. Nadat ze in de openingsscène bij dit laatste avondmaal zich hebben voorgesteld, is plotseling de beker op tafel verdwenen en Parsifal roept allen op om hem te gaan zoeken.

Over twee ronde loopbruggen, een omhoog en een omlaag, begint nu een geloop en gezoek van de personages, waarbij elke figuur zijn eigen geschiedenis achterna loopt op zoek naar iets dat er niet is, terwijl Cassandra als onheilsprofetes de ondergang voorspelt. De vrouwen zoeken toenadering tot elkaar, Don Quichotte zoekt naar zijn metgezel en Orpheus en Endymion vormen een verliefd paar, terwijl Don Juan tevergeefs zoekt naar de vrouw die hij wil veroveren. Dit alles levert een heen en weer geloop op van figuren die opstijgen en weer afdalen over de boogbruggen. Het is een dolgedraaide wereld waarin niemand uitkomst ziet. De redders zijn verdwaalden geworden die rondlopen als in een mallemolen. Totdat Billy the Kid in de laatste scene voor de pauze zich naakt aan Don Juan aanbiedt die in een lange monoloog de balans opmaakt: ‘Het eindigt ermee dat - je - je - geilheid - vindt - in - een - volstrekte-willoosheid’.

Jezus is ondertussen ook weer teruggekeerd in een merkwaardige vermomming in een gevlekt badpak als travestiet op pumps met naaldhakken, terwijl hij zijn volgelingen uitscheldt voor ‘slijmerige zielen, kreupele smeerpijpen’. Op het einde wordt hij weer aan het kruis gespijkerd waarbij de naaldhakken als nagels fungeren. In deze laatste taferelen na de pauze zit meer aktie en bereikt het stuk zijn hoogtepunt als de verschillende figuren dood neervallen, Cassandra haar onheilsprofetie als een indrukwekkende slotmonoloog scandeert en alleen Orpheus blijft leven terwijl muziek aanzwelt en het voordoek met daarop de reproduktie van de slapende zigeuner in de woestijn met leeuw van Rousseau le Douanier neerdaalt.

In dit vreemdsoortige ideeënspektakel waarin Komrij de hele westerse literatuur en mythe voorraad over de toeschouwers uitstort, wil hij aangeven dat die cultuur ontredderd uiteenvalt zonder samenhang, de Redders zijn het spoor bijster en bieden geen uitzicht meer. Zijn specifieke thema's als felle kritiek op het Christendom en de beschaving, homosexuele superioriteit en kunst en kunstenaar spelen een belangrijke rol met name in de figuur van Orpheus. Hij is de enige die overleeft en een orkaan van muziek besluit het stuk.

De opvoering van Globe onder regie van Gerardjan Rijnders was hier en daar matig door dat de tekstbehandeling van diverse spelers niet sterk was. Uitzonderingen hierop waren Huib Rooymans als Don Juan, hij wist van zijn rol een komisch bizarre figuur te maken en ook Theu Boermans als Jezus en Helen Juurlink als Cassandra en Allard Scheer als Don Quichotte hadden in tekstbehandeling en actie een eigenheid die boeide. Verder een vreemdsoortig stuk met een wirwar van figuren die met de nodige toelichtingen in het tekstboekje werden voorgesteld, met soms fraaie toneelbeelden zoals het begintafereel en de slotscène.

‘Maskerade’ van Mikhail Lermontov.

Het Publiekstheater onder regie van Karst Woudstra speelde dit seizoen Maskerade van de Russische schrijver Lermontov, in de vertaling van Eric de Haard. Het stuk van Lermontov (1814-1841) heeft tijdens het leven van de schrijver nog al wat moeilijkheden opgeleverd vanwege de censuur onder het regime van Tsaar Nicolaas I. Zo is het stuk tijdens zijn leven nooit gespeeld, pas in 1917 onder regie van Meyerhold vond de première plaats en sindsdien is het een veel gespeelde klassieker die ook enige malen is verfilmd. Lermontov is een typisch romantische dichter. Zijn meest bekende werk is de roman Een held van onze tijd (1840).

Het stuk Maskerade speelt in adellijke kringen met als hoofdpersoon Arbenin. Hij is een fortuinlijke gokker die de aan de speeltafel in moeilijkheden verkerende prins Zvezditsj van een bankroet redt. Later verdenkt hij deze prins van connecties met zijn vrouw, wat Arbenin tot uitzinnige jaloezie brengt. Daarbij speelt een armband die de prins in zijn bezit heeft gekregen tijdens een maskeradebal een belangrijke rol. Arbenin strooit om zich te wreken, tijdens een feest heimelijk vergif in het ijs van zijn vrouw Nina, waarna ze sterft. Dan komt echter de fatale vergissing aan het licht en vervalt de hoogharige Arbenin tot waanzin en bezwijkt in zijn trots en afgunst. De Onbekende, een figuur die op het laatst in het stuk plotseling verschijnt, heeft zich zo gewroken en de ontredderde Arbenin blijft met het dode lichaam van zijn vrouw jammerlijk achter.

Dit drama van hoogmoed, achterdocht en jaloezie werd

[p. 452]

door het Publiekstheater in een strakke vorm gebracht, binnen een prachtig decor met ballustrade en houten zuilen, waarbij een voordoek door een gemaskerde bediende telkens werd opengeschoven, wat een vervreemdend effect gaf aan het geheel. Zo was de voorstelling een uitgebalanceerde opvoering met fraaie toneelbeelden van een klassiek Russisch drama met romantische, pessimistische bespiegelingen en tragische intriges vol misverstand.

Piet Simons