Ons Erfdeel. Jaargang 28

Vlaamse beweging

Migranten in Brussel.

Er wonen in Brussel Vlamingen en Franssprekenden. Er wonen in Brussel ook vreemdelingen. Dit is een wat vage omschrijving voor leden van niet-Belgische ethnische groepen. De aanwezigheid van deze vreemdelingen werd nog niet zo lang geleden als een politieke factor ontdekt. Er waren in Brussel altijd al vreemdelingen. Een aantal Franse ballingen leverden in de septemberdagen van 1830, een belangrijke bijdrage aan de Omwenteling. Later kwamen daar andere categorien van politieke vluchtelingen bij: de Witte Russen, de Serben en Kroaten, de vluchtelingen uit het Spanje van Franco. Serben, Kroaten, en Russen gingen op de grens van Schaarbeek en Sint-Joost wonen, hoewel zij de aard van de buurt niet erg hebben beinvloed. Deze groepen zijn tot vandaag gewikkeld in erg ingewikkelde onderlinge politieke vetes, die soms zelfs nog met moord en doodslag gepaard gaan, en die te maken hebben met al lang afgezette koningen uit landen die al lang weer zijn herverdeeld. Brussel heeft deze groep zonder meer opgevangen. Niemand heeft zich om deze vreemdelingen bekommerd. Zij vroegen er ook niet om. Iets meer belangstelling kwam er voor de anti-Franco-Spanjaarden, die sinds de jaren veertig gedeelten van de Bas-Fonds van Sint-Gillis kwamen bewonen en daar vanwege hun grote aantal wél de aard van de buurt mee bepaalden. Uit die tijd dateren ook de eerste Spaanse restaurants, zoals die aan de Hoogstraat, aan de kant van de kleine ring. De Brusselaars leerden daar paella eten, en na het op gang komen van het massatoerisme naar Spanje, voelden ze zich daar in dat stukje Spanje prima. Een kleine groep Grieken opende in de jaren vijftig ook al restaurants bij het Zuidstation, die vanwege hun lage prijzen en hun gezelligheid vooral bij de studenten snel een begrip werden. Daar leerden we retsina drinken, en olijven eten. Het totale aantal vreemdelingen in Brussel bereikte in die jaren ongeveer een tiende van de bevolking. Niemand bekommerde zich hierom, de vreemdelingen nog het minst van allemaal. De Belgen beleefden de periode die later door wat laat waarschuwende politici en economisten als de ‘golden sixties’ zou worden omschreven. Juist vanwege die gouden jaren steeg het aantal vreemdelingen in die mate dat het als een probleem werd ervaren, mede omdat andere etnische groepen zich in Brussel kwamen vestigen. De eerste dragers van Islamgewaden en Fez-hoofddeksels werden met open mond nagestaard, als een curiositeit. Niemand stoorde zich nadien aan het feit dat er steeds meer Marokkanen en Turken in de Brusselse trams en bussen begonnen te rijden, tot ook bij ons de Grote Crisis toesloeg en de beleidsverantwoordelijken plotseling vaststelden dat één kwart van de bevolking van Brussel van niet-Belgische afkomst was, en dat deze vreemdelingen al lang niet meer in hoofdzaak om politieke, maar om economische redenen naar Brussel kwamen: nl. om er te werken.

Ze kwamen niet zomaar, ze werden naar België - niet naar Brussel - gehaald om te werken, op verzoek van het Belgische bedrijfsleven. Om de grote behoefte aan arbeidskrachten van grote bedrijfstakken als de steenkolenmijnen en de staalbedrijven te dekken zochten ronselaars, in opdracht van de Belgische regering of rechtstreeks in opdracht van het bedrijfsleven, steeds verder het Middellandse zeebekken af. Dit is nu wel voldoende bekend. Naarmate het in de traditionele bedrijfstakken slechter ging, zakten de voor deze takken aangetrokken werknemers af naar Brussel. Dit alles gebeurde in zeer korte tijd en zonder dat op welk niveau ook aan het voeren van een beleid werd gedacht. Het lijkt in België overigens een regel te worden om aan het voeren van een beleid te denken na de feiten, denk maar aan het antischuld of het anti-crisisbeleid. De enige aanwijsbare pogingen - wat Brussel betreft, in Limburg werkt al vijfentwintig jaar de onvolprezen Limburgse Provinciale Dienst voor Migranten - werden onder-nomen door de (Vlaamse) staats-secretarissen Steyaert en An-ciaux. Die schreven interessante nota's, maar bij gebrek aan be-voegdheden en middelen kwam er niets van een beleid terecht.

Een burgemeester als de veelbesproken Nols (Schaarbeek) gaf tegenover ondergetekende in een interview medio 1984 nog toe van het bestaan van de Provinciale Dienst voor Migranten in Limburg niet op de hoogte te zijn. Er werd aan franstalige zijde te Brussel geen enkele poging ondernomen om een beleid tegenover de migranten te ontwerpen en uit de verklaringen van Nols kon zelfs worden afgeleid dat geen enkele poging werd ondernomen om op een valabele wijze informatie over dit probleem te verzamelen: de meeste Brusselse burgemeesters weten

[p. 294]

niet dat in een aantal Limburgse en Waalse gemeenten een hoger percentage inwoners met een vreemde nationaliteit aanwezig zijn dan in hun Brusselse gemeente. Deze letterlijke onkunde leidde in enkele gevallen tot paniekreakties, waarvan deze van Nols de meest bekende is. Toch zei zelfs Nols niet te willen uitgroeien tot een Belgische Le Pen: hij zei dit nà afloop van de Europese verkiezingen, die niet tot een plebisciet in zijn voordeel (en zijn anti-gastarbeidersprogramma) zijn uitgedraaid. Van de Vlaamse publicist en NCC-raads-lid André Monteyne is bekend dat hij de drempel-theorie aanhangt: een toevoeging aan een bevolking van een vreemd element boven een bepaald percentage moet tot onlusten leiden. Aanhangers van deze theorie verwijzen graag naar rassenrellen in Groot-Brittanië. Gebrek aan beleid zal wel de meer de directe oorzaak van rellen zijn geweest dan een of andere bijna mathematische drempel-reactie.

Na dit gebrek aan beleid te hebben vastgesteld, moet nu worden onderzocht welke de mogelijke gevolgen kunnen zijn van het meer heterogeen worden van de bevolking van Brussel. Het kan hierbij alleen maar om vermoedens gaan, zij het vermoedens gebaseerd op informatie. De journalist beweegt zich in een midden veld: achter de feiten, voor de feiten wetenschappelijk werden vastgelegd, of voordat aan het verleden een voor de leidende klasse passende verklaring werd gegeven. De informatie van de journalist bestaat hierbij niet alleen uit statistieken, maar in de eerste plaats uit getuigenissen van personen die aan het bewuste of betwiste maatschappelijk proces volop deelnemen.

Metropool.

In de eerste plaats moet worden gezegd dat Brussel géén groot ongeluk of een soort natuurramp is overkomen omdat een aantal nieuwe Brusselaars liever wijde witte mantels dragen dan pakken van Marvan. De gemiddelde Belgische Brusselaar gaf blijk van een grote absorbatiekracht. Er is nog altijd geen grote vorm van racisme aanwezig, wel vormen van klein racisme (soms beantwoord door vormen van nationalisme van de kant van migranten). In de wijken waar de bevolking vermengd raakte, vindt men de meeste Belgische ‘racisten’, maar het is natuurlijk gemakkelijker om te pleiten voor absolute gelijkheid en broederschap vanuit een villa in het vrijwel ‘blanke’ Sint-Pieters-Woluwe (op de diplomaten na), dan samen te wonen met Marokkanen en Turken in de buurt van de Zwarte Vijvers in Molenbeek. Het gevaar voor scherpe vormen van racisme, die met geweld kunnen gepaard gaan, komt niet van de gemiddelde Brusselaar, maar van kleine groepen extremisten, met hun ideologische ideeën. Hiertegen zou scherper moeten worden opgetreden.

In de tweede plaats bewijst Brussel door zijn groot aantal vreemdelingen, dat het aardig op weg is om een echte metropool te worden (zonder verwijzing in woordgebruik naar Antwerpen!). Vrijwel alle grotere steden in West-Europa, de VS en Canada kennen een migrantenprobleem. In Canada en de grote Amerikaanse steden leidde dit naar een meer multi-raciale, multi-nationale samenleving, al gebeurde dit niet zonder schokken. Een terugkeer naar louter ‘blanke’ staten of steden zou een terugkeer naar de negentiende eeuw betekenen, wat ondenkbaar is. Zo zal ook Brussel nooit meer worden als vroeger, toen alleen blanke Brusselaars de paardetram bezetten. De grenzen vervagen. Er zullen in het volkerenrecht nieuwe hoofdstukken moeten worden geschreven. Het is wellicht niet zonder betekenis dat bij de Europese instellingen de laatste tijd nogal wat aandacht wordt geschonken aan migratie.

Op korte termijn interesseert ons voor Brussel de mogelijke gevolgen van het stijgend aantal vreemdelingen in vergelijking met de andere bevolkingsgroepen: de franstaligen, de Vlamingen, en de

[p. 295]

niet becijferbare groep in de kering, die met de machtigste meezwaait. We signaleerden al dat aan franstalige zijde geen beleid inzake migratie aanwezig is. Daar heerst het laissez fairebeginsel, en daar wordt gespeculeerd op een snelle en volledige verfransing van de ‘nieuwe Brusselaars’. Op korte termijn leidde deze visie, of beter: dit gebrek aan visie, naar een chaos in de franstalige lagere scholen. Er kan worden voorspeld dat deze chaos nog zal toenemen, zolang men aan Franse zijde blijft weigeren, de migrant als behorende tot een nieuwe groep te beschouwen. Op lange termijn zullen vrijwel zeker de meeste migranten, voor stedelijk gebruik, overschakelen naar het Frans, zolang deze taal in Brussel dominant is, d.w.z. nog heel lang. Dit verfransingsproces vertoont gelijkenissen met de verfransing die de migranten uit Vlaanderen te Brussel ondergingen - en in vele gevallen nog ondergaan. De Vlaamse Beweging in het algemeen en de Brusselse Vlamingen in het bijzonder hebben bewezen dat tegen dit soort bewegingen verzet kan worden geboden en dat de verfransing geen automatische sociologische beweging is. Aan Vlaamse zijde doet men er dan ook goed aan om de eigen kenmerken van de ‘nieuwe Brusselaars’ te erkennen, en om hulp te verlenen bij het behoud en de ontwikkeling ervan: niet alleen om op deze wijze de strijd tegen de verfransing voort te zetten, maar omdat de erkenning van Brussel als een echte metropool ook de erkenning moet inhouden van het multi-raciale en multinationale dat echte grote steden kenmerkt. Intussen moeten de Vlamingen hun gemeenschap in Brussel goed verzorgen, opdat deze de status zou kunnen verwerven waarnaar andere bevolkingsgroepen opkijken. Dat is haalbaar.

Guido Fonteyn / Brussel