Ons Erfdeel. Jaargang 28

Area's ‘Ruimte-experimenten’.

Sedert het regisseursduo Pol Dehert en Herman Gilis bij het Gentse Area-theater aan het werk ging, is dit gezelschap weer een brandpunt van vernieuwende en boeiende experimenten geworden. Aanvankelijk lieten hun produkties een nogal chaotische, onafgewerkte indruk na. Pol Deherts enscenering van Biich-ners Leonce en Lena vorig jaar wekte zelfs de vrees dat men was vastgelopen in het toepassen van enkele modieuse avant-garde formules. Zoals in vele produkties van het jonge Vlaamse theater werd hier nogmaals een klassieke tekst op eerder willekeurigironiserende wijze aangepakt. Het decor vertoonde de voorspelbare ingredienten van de nieuwe stijl: een schrale ruimte, afgebakend door witte panelen, waarin een beperkt aantal requisieten geisoleerd werden aangewend. Door een historisch gedetermineerde tekst in een vervreemdend

[p. 280]

‘Les mystères de l'amour’ van Roger Vitrac, door Arca

of tijdloos kader te plaatsen zoekt men een nieuwe dramatische spanning te realiseren. Het procédé dat in Jan Decortes Tasso tot een zinvolle interpretatie leidde, werd in verschillende Vlaamse produkties sedertdien toegepast en resulteerde vaak, zoals in Leonce en Lena, in een oppervlakkige lezing van het stuk. In hun montering van Hegenscheidts Starkadd bereikten Gilis en Dehert wel geen consistent geheel - wat wellicht ook niet de bedoeling was -maar toch slaagden zij erin het drama vanuit nieuwe invalshoeken te tonen zonder het geheel daarom te ondergraven. Met Pirandello's Zes Personages op zoek naar een auteur bewees Dehert dat hij alle gratuite trues had afgelegd. Hier realiseerde hij een uitzonderlijk gave produktie gekenmerkt door rechtlijnigheid en klaarheid.

Ook tijdens het huidige theaterseizoen programmeerde Area reeds enkele merkwaardige, zij het niet erg geslaagde experimenten. Zowel in Les Mystères de VAmour van Roger Vitrac als in Na '84, een variatie op Orwells roman door de Gentenaar Achilles Gautier, werd op een opvallende wijze met het gebruik van de ruimte geëxperimenteerd.

Herman Gilis stond in voor de regie van Les Mystères de I'Amour (1927) dat gecreëerd werd in het kader van het Festival van Vlaanderen. Het stuk werd opgevoerd in enkele loodsen van de Gentse voorhaven. Vitracs tekst is volgens Martin Esslin wellicht de meest volgehouden poging om een surrealistisch drama te schrijven. Hij bestaat grotendeels uit de tedere en sadistische fantasieen van twee geliefden en kan best het resultaat zijn van de ‘ecriture automatique’ (The Theatre of the Absurd, Anchor Books, New York, 1961, p.276). De toeschouwer werd geconfronteerd met een reeks chaotisch aandoende droombeelden, die door de acteurs in een excessieve, vaak groteske of karikaturale stijl op het toneel werden gezet. Wreedheden en zwarte humor karakteriseerden deze fantasieen die het publiek echter niet konden beroeren.

Het bijzondere aan deze produktie was het gebruik van verschillende locaties in de enorme ruimte van de havenloods. Decor en kostuums waren ontworpen door Mark Cnops. Een mooi beeld werd gevormd door een reeks bedden die heel lichtjes boven de grond waren opgehangen en die in hun opstelling een prachtige perspectivische wer-king hadden. Deze compositie, samen met de helemaal achteraan in de verte opgebouwde ‘picture frame’-scène suggereerde wel iets van het droomkarakter van het gebeuren maar werd verder niet geintegreerd in de actie. Voor het

[p. 281]

tweede deel werden de toeschouwers naar een andere havenplaats geleid waar een stel metalen deuren konden openschuiven zodat men plots een echte trein kon zien vertrekken en een schip aan de kade zag liggen. Er kwam ook een echte politiecombi bij te pas. Dat alles leverde verrassende beelden op die echter geen werkelijke theatrale functie kregen.

Ook Na '84 was voornamelijk een poging om een originele ruimtewerking te bereiken. Deze produktie, geregisseerd door Roger Vandenbrande, kwam tot stand in samenwerking met de werkgroep ‘Communicatie en Cognitie’ van de Rijksuniversiteit te Gent. Achilles Gautier be-werkte Orwells boek met de klemtoon op het thema van de taalmanipulatie. Zijn versie trekt het verhaal ook verder door: men ziet hier een Tweede Broederschap aan het werk die een revolutie realiseert. Deze omwenteling mondt echter uit in een al even tiranniek en onmenselijk regime als het voorgaande: de eeuwige cirkel van de geschiedenis. Er is geen uitweg: Martin pleegt zelfmoord en alleen Winston blijft geloven in een vaag ‘subtiei koorddansen’.

Ook deze produktie trachtte haar kracht te putten uit het origineel en epaterend gebruik van de ruimte. De toeschouwer betrad de donkere Arcazaal waarin meer dan een dozijn T.V.-toestellen opgesteld stonden met het scherm naar boven. Hij dwaalde van het ene scherm naar het andere. Op enkele plaatsen op de wanden waren ook reusachtige projectiedoeken aangebracht waarop allerlei onduidelijke dia's verschenen. Het gebruik van slogans en de klank van onheilspellende stemmen vervolledigden het beeld van de Orwelliaanse wereld waarin het publiek, dat al tastend de langs de zijkanten opgestelde zitplaatsen vond, werd ondergedompeld. Aldus werd wel een bevreemdende sfeer opgeroepen maar daarom nog niet de beklemming van het totalitaire klimaat. In dit met zorg opgebouwde kader (de installatie was van Jan Verleye m.m.v. Luc Verbist) kwam immers nauwelijks een drama tot stand: het publiek bleef kijken naar fragmentjes die Orwells roman weer in herinnering brachten.

De Arca-schouwburg biedt een soepele ruimte die zich makkelijk laat aanpassen. Bovendien experimenteerde Area reeds eerder met het bespelen van andere plaatsen. De twee produkties die hier even toegelicht werden, getuigen opnieuw van creativiteit op dit vlak. Dit soort experiment kan echter geen com-pensatie - of verhulling? - vormen voor de eerder schrale tekst die in beide gevallen het uitgangspunt van de opvoering vormde. Bovendien werd zowel bij Les Mystères de I'Amour als bij Na '84 het drama zelf onvoldoende gei'ntegreerd in het spel met de theatrale ruimte dat aldus een eerder gratuite indruk naliet.

jozef De Vos