Ons Erfdeel. Jaargang 28

Uitzicht op de wereld.

Uitzicht op de wereld hebben is niet het voorrecht van de hoge leeftijd, maar van ervaring, en van de intensiteit waarmee geleefd wordt. Het vergt beweeglijkheid, letterlijk reislust, om tot dat begeerde uitzicht te komen. Uitzicht hebben op de dingen betekent ook inzicht hebben en veronderstelt hoe dan ook nabeschouwing; daarom is ervaring natuurlijk altijd een vereiste. Dat is de raad van Alsteins nieuwste boek Het uitzicht op de wereld. Het boek werd geinspireerd door het enthousiasme over een verblijf in Amerika en door het voorbeeld van twee van zijn voorvaderen: een van hen was een Franse scheepskapitein aan het einde van de achttiende eeuw, de ander, zijn grootvader, vertrok als jongeman naar de Verenigde Staten alvorens zich als handelaar in Antwerpen te vestigen.

Die theorie over de ‘grote beweging’ in een mensenleven, zoals Alstein het uitdrukt, en waar elke mens wel van droomt maar weinigen toe komen, is een klassiek verlangen dat meer met fantasie dan met filosofie te maken heeft. Het is een persoonlijke houding, en Alstein zelf zal moeten bekennen dat hij met het beschrijven van de levensloop van twee van zijn voorvaderen eerder in het reine probeert te komen met zichzelf, dan dat hij de biografieen wil schrijven van twee mensen die hij bewondert. Het uitzicht op de wereld is zijn eigen droomboek, een jongensdroom die in vervulling gegaan is.

Jammer overigens dat dit boek geen echte biografie is. Het bevat hoogstens biografische notities, is soms boeiend, maar heeft te weinig eenheid. De verschillen in stijl tussen de onderdelen doen vermoeden dat aan het boek zoals het er nu ligt, geen duidelijk plan voorafging. Het eerste deel, over Alsteins eigen grootvader Gus-tave, die ooit als achttienjarige naar Amerika vertrok en daarmee zijn eigen ‘grote beweging’ inzette, is geschreven in een breedsprakige taal met veel over-bodige details. Gustave werd door de Eerste Wereldoorlog teruggedwongen, vestigde zich tenslotte als gewoon burger, waardoor hij de perspectieven die zijn leven aanvankelijk geboden had uit het oog verloor, en verdiepte zich als compensatie in zijn hobby: de oorlogskunde. Dat zegt Alstein tenminste: zo krijgen we vijftig bladzijden lang te lezen hoe de Duitsers met hun leger ook een ‘grote beweging’ door Europa begonnen waren, maar in de figuur van zijn grootvader, zoals die geschetst is, kun je nauwelijks iemand met zo'n kennis en interesse herkennen. Er klinkt zo sterk de visie van een historicus in door, dat je eerder gaat denken dat Alstein zelf een en ander opgezocht en overgeschreven heeft, bijvoorbeeld uit Barbara Tuchmans August 1914, dat hij trouwens in zijn bibliografie vermeldt.

Alstein (^o1947).

Uit die bibliografie blijkt overigens dat Alstein zich grondig heeft willen informeren. Maar wat die hele passage over de Eerste Wereldoorlog en de oprukkende Duitse legers in dit boek nu eigenlijk doet, is niet duidelijk, vooral omdat het tweede deel daar zó ver van afstaat. Dat deel gaat exclusief over Pierre-Ignace-Lievin van Alstein, die het van scheepsjongen tot kaperkapitein bracht van de sla-venschepen die tussen Afrika en Centraal-Amerika voeren. Het verband dàt er is, is dat een familieband: grootvader Gustave dweepte met zijn afkomst, met de adellijke titel die zijn geslacht zelfs dragen zou, en die terugging tot op Pierre-Ignace. Uiteraard besmette hij daarmee de gefascineerde kleinzoon, die - het mooiste moment uit het boek -door toeval op een historisch werk over Pierre-Ignace stuit in de Antwerpse Stadsbibliotheek. Zo ontdekt hij de rode draad die elke schrijver tot schrijven zou bewegen: om van een puzzel van historische gegevens een levend personage te maken.

Helaas heeft Alstein dat óók niet gedaan. Misschien heeft hij Pierre-Ignaces scheepsjournalen en andere bronnen te weinig gelaten voor wat ze waren. Het tweede deel van Het uitzicht op de wereld is geen traktaat over oorlogsstrategie meer, maar een te anekdotische, te zakelijke verwerking van Pierre-Ignaces logboeken: Alstein had met wat meer gekleurde historie meer kunnen zeggen over de ‘grote

[p. 270]

beweging’ van zijn voorvader dan met het weergeven van die op zich al heel kleurrijke gegevens waarover hij beschikte. Die zeggen immers heel weinig over de eventuele aanwezige idealen of dromen van Pierre-Ignace, behalve dan, dat hij bezeten was door fortuin maken en aanzien genieten. Toch weet Alstein hem sympathiek voor te stellen. Het is hoe dan ook boeiend te lezen over driemasters, kapers en schipbreuken. Maar dat niet alleen: het is ook de ‘struggle for life’ van een buitenstaander, een Vlaming, in een gesloten wereld, de Franse stadsburgerij, die meespreekt.

Toch brengt Alstein te weinig spanning in het leven van Pierre-Ignace. Hij kan de ‘ups en downs’ niet goed aaneenrijgen, het drama is te zwak, de triomf op zijn beurt te ingehouden. Hier had het fictionele element moeten kunnen toevoegen wat niet in de perfect bijgehouden scheepsjournalen van Pierre-Ignace stond. Dat is de levenslijn. Alstein toont dat hij de spanning niet kan volhouden, als hij naar het einde toe de afgang van Pierre-Ignace moet schetsen. Niet alleen was diens ‘grote beweging’ op tamelijk materialistische motieven gegrond: op geldgewin, maar ook op het verwerven van aanzien en van een adellijke titel. Het is triest voor hem dat de Franse Revolutie dat allemaal doorkruist, en dat hij er zelfs het leven bij laat als een slachtoffer van die revolutie, maar het is ook teleurstellend dat hij van zijn leven niet meer gemaakt heeft, met al zijn capaciteiten en het geluk aan zijn kant. Het is leuk te vernemen hoe overijverig hij, als rentenier, naar Vlaanderen reist om zijn adellijke afkomst te reconstrueren, maar het staat vast dat zijn leven onafwendbaar tot een mislukking leidt. Hij is bijvoorbeeld een geeerd man geworden in Nantes, maar hij is niet ‘gevestigd’ in de klassieke zin van het woord: hij heeft geen voordelig huwelijk af kunnen sluiten, hij bezit geen residentie, hooguit een buitenverblijf. Pierre-Ignaces ‘grote beweging’ is gestrand, omdat reizen en sociale status bij nader inzien niet naar het ‘uitzicht op de wereld’ leidden, waar Alstein tussen de regels door van droomt: een bestemming, in plaats van reizen zonder meer.

Het boek mist het overstapje naar het heden, naar Alsteins persoonlijke probleem. Hoe hij dat er hechter in had kunnen verwerken, is eenvoudig te beantwoorden: het had als een voortdurende pendant moeten wisselen met de voorbeelden van zijn voorvaders. Het is te veel bij biografische notities gebleven en niet tot een roman uitgegroeid. Alstein beëindigt zijn boek trouwens middenin zijn eigen leven, met een scène waarin hij, onderweg naar Amerika, gepakt wordt door de weidsheid van het landschap. Hij voelt de levens van zijn voorvaders vóór zich en de levens van zijn kinderen en toekomstige kleinkinderen achter zich. Maar daar gaat hij niet op door. Zo strandt het boek in aanzetten, in afgebroken lijnen, net zoals Pierre-Ignace van Alsteins leven op een complete anticlimax eindigt: onschuldig opgesloten in een eel, in een erbarmelijke toestand net als de vele negerslaven die op zee in zijn cargo's van ont-bering stierven.

Alstein is geen groot stilist. Hij kan vertellen, maar legt de nodige verbanden niet. Hij praat, maar overweegt niet. Hij verliest de chronologie in zijn tekst wel eens uit het oog (bijvoorbeeld in de samenloop van omstandigheden tussen het einde van Pierre-Ignaces leven en de ontwikkelingen in de Franse Revolutie). Hij vormt stilistisch geen eenheid van de twee levensverhalen uit Het uitzicht op de wereld. Kortom, het boek mist visie en uitzicht, en zou herschreven moeten worden voor het wordt wat het wil zijn: een ambitieus project over de ware en de gedroomde beweging in een mensenleven.

Karel Osstyn

alstein, Het uitzicht op de wereld, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 1984, 239 p.