Ons Erfdeel. Jaargang 28

Het poëtisch ‘grafisme’ van Marc Mendelson.

Sinds ongeveer twintig jaar komen er in de schilderijen en aquarellen van Marc Mendelson vreemde menselijke figuurtjes voor. Het zijn meestal boonvormige hoofdjes, in profiel gezien, en soms op een voetstuk ge-plaatst. Soms staat er ook een scheepje op afgebeeld, een banaan of een tros bananen. Deze grafische elementen in het schilderij zijn vaak aarzelend getekend en doen aan kindertekeningen denken. De hoofdjes zijn soms wit geschilderd, maar het gebeurt ook vaak dat alleen de omtrek in het zwart is getekend, terwijl het hoofd verder mee wordt opgenomen in de monochrome achtergrondkleur, die dikwijls blauw is. De verschillende figuren of voorwerpen zijn gewoon boven elkaar getekend, want het perspectief speelt in deze composities nauwelijks een rol.

Schilderen betekent voor Marc Mendelson inderdaad niet een natuurgetrouwe of een expressief vervormde weergave brengen van de vertrouwde alledaagse dingen, maar is eerder een poetische transpositie van de werkelijkheid.

Net als de Catalaan Joan Miro is de Vlaamse kunstschilder Marc Mendelson erin geslaagd een eigen taal van tekens te creëren, die als poetisch en lyrisch overkomt, doordat zij de persoonlijke emoties zo direct mogelijk wil uitdrukken. Mendelson wil inderdaad in zijn kunst een bepaald gevoel, een stemming, een sfeer weergeven, die hij heeft ervaren bij het ontmoeten van mensen of het waarnemen van dingen. Het grafisme heeft dan ook steeds een grote rol gespeeld en mag als een constante in zijn oeuvre worden beschouwd. Dit grafisme houdt echter steeds verband met kleur en ontstaat dan ook tegelijkertijd met kleurvlakken.

Marc Mendelson werd op 6 november 1915 in Londen geboren. Zijn moeder was een Engelse. Zijn vader kwam uit Antwerpen. In 1919 vestigden zijn ouders zich in de Vlaamse havenstad. Toen hij twaalf jaar was, begon Marc te tekenen en te schilderen. Hij had zijn atelier op de zolder van de ouderlijke woning. Op zijn veertiende jaar ging hij naar de academie, maar na twee jaar werd hij er afgestuurd. Van 1933 tot 1939 studeerde hij aan het Hoger Instituut voor Schone Kunsten, waar hij les kreeg van Gustave van de Woestijne en daarna van Isidoor Opsomer.

In 1942 hield Marc Mendelson zijn eerste eenmanstentoon-stelling te Antwerpen. Zij bood een overzicht van wat hij tot dan toe had gepresteerd en was dan ook nogal uiteenlopend van stijl. De meeste werken waren vrij realistisch. Er waren verscheidene stillevens bij en enkele werken waarin invloed van Edgard Tytgat merkbaar was.

Een jaar later stelde hij in de zaal Lamorinière te Antwerpen tentoon, samen met zijn vrienden Jan Cox en Rudolf Meerbergen.

Van dan af ging Mendelson schilderen in een stijl, die later door critici als ‘magisch rea-

[p. 117]

lisme’ werd bestempeld. Een typisch werk uit deze periode is De grote kast (1943).

Nog tijdens de oorlog onderging Mendelson de invloed van het cubisme, nadat hij enkele boeken met reprodukties van Picasso had gezien. Het zou hem trouwens heel wat moeite kosten om zich aan deze invloed te onttrekken.

In 1945 vestigde Mendelson zich in Brussel. Hij werd in 1947 een van de stichters van de Jeune Peinture Beige. Tussen 1946 en 1949 nam hij ook deel aan de salons van ‘Apports’, waar progressieve kunst werd getoond.

Na de oorlog maakte Mendelson een snelle evolutie door in de richting van de niet-figuratieve kunst. Zuiver abstract is hij echter nooit geworden. Hij gebruikte vaak geometrische vormen zonder daarom naar de geometrische abstracte kunst over te gaan. Integendeel, er was bij hem steeds een allusie op de werkelijkheid aanwezig. De horizontale geometrische vormen verwezen bijv. naar liggende mensen op het strand. In het schilderij Woud-ruimte uit 1952 komen een aantal. verticale geometrische vormen voor, die de sfeer van een bos oproepen, zonder dat er sprake kan zijn van enige figuratie.

In 1951 werd Mendelson benoemd tot leraar aan het Nationaal Hoger Instituut voor Bouwen Sierkunsten van de Ter Kameren Abdij te Brussel, waar hij tot 1980 les gaf in zeefdruk, een nieuwe drukmethode, die hij in België heeft ingevoerd.

In de jaren vijftig koesterde Mendelson ook een grote belangstelling voor de relatie tussen architectuur en schilderkunst. Hij kon deze interesse concretiseren dank zij een voorstel van architect Leon Stynen. Deze vroeg hem in 1953 om een grote wandschildering te maken in de Kursaal te Oostende. Mendelson voelde instinctief aan wat men als vormen en kleuren in een gebouw kon aanbrengen en hoe deze moesten samenvallen met de verschillende ruimten. Hij schilderde

Marc Mendelson, ‘Tekening in indische inkt’; 1969.

in 1954 ook een groot paneel voor de gevel van het restaurant ‘Canterbury’ in Brussel. Toen dit gebouw enkele jaren geleden werd afgebroken, werd het paneel aangekocht door het ministerie van Cultuur. In 1974 realiseerde hij een paneel voor het metrostation Park te Brussel. In 1960 keerde Mendelson op een harmonische wijze terug tot de figuratieve schilderkunst. Hij maakte toen reliëfschilderijen, waarop de verf in dikke lagen werd aangebracht, waarna hij in de materie nerven, krassen en tekens maakte. Deze werken zijn ontstaan onder invloed van zijn verblijf in Spanje, waar de schilder jaarlijks een paar maanden

Marc Mendelson, ‘Rencontre du bleu d'outre-mer’, aquarel, 1974

doorbrengt. Hij raakte toen sterk onder de indruk van de vervallen, afgebladerde muren in Spanje en vooral van de graffiti op deze muren. De krassen en tekens op zijn reliefschilderijen zijn dan ook nauw verwant met deze graffiti.

Geleidelijk wordt de figuratie in deze werken steeds nadrukkelijker en weldra verschijnen er ook menselijke figuren, zoals in het schilderij Nez à Nez (1964), waarin twee personages op ironische wijze worden uitgebeeld.

De eerste reliëfwerken waren wit-zwarte schilderijen. Hierop volgde een periode van monochrome zware schilderijen, waarin de vormen door het relief werden afgetekend. Daarna.

[p. 118]

volgde een serie witte schilderijen. Later zijn dan de verschillende gekleurde monochromen ontstaan, waarbij vooral rood en oranje werden gebruikt.

In 1967 keert Mendelson terug tot de polychromie, alweer beinvloed door een verblijf in Spanje, waar hij na enkele jaren afwezigheid was teruggekeerd. Deze polychromie kwam voor het eerst tot uitdrukking in een serie aquarellen.

Op dat ogenblik komt Mendelson ook tot zijn ‘nieuwe figuratie’, zijn boonvormige hoofdjes, die iater ook lichaampjes krijgen, waarin hij de werkelijkheid tot haar meest essentiële vormen heeft herleid. Aan deze hoofdjes kan de kunstenaar het hele scala van menselijke uitdrukkingen verlenen, van de meest serene tot de meest dramatische. De poëzie in dit werk ligt voor hem in het condenseren, in het zo beknopt en intens mogelijk uitdrukken van de gevoelens, ontdaan van al het overbodige, van alle nutteloze details om aldus door te dringen tot de essentie van wat men voelt.

Al deze werken vinden hun oorsprong in het dagelijkse leven. Zij zijn gebaseerd op waarnemingen, die een emotie tot gevolg hebben gehad. Het is dan ook niet verwonderlijk dat heel wat werken een Spaanse titel dragen, zoals, Sombra y sol (1966), Cuidado con los medusas (1967), El forastero (1968), A las cinco de la tarde (1973), El paseo del pintor (1975), en De noche en el estudio, (1976). Deze titels zijn voor Mendelson belangrijk, want hij beschouwt ze als complementair en als verduidelijking van zijn werk.

In 1970-1971 maakte Mendelson een serie gouden beeldjes, waarbij hij uitging van een saterfiguur, maar al gauw evolueerde hij naar niet-figuratieve werken. Begin 1983 maakte hij een serie objecten, waarvoor hij vaak gevonden materiaal ging bewerken. Sommige doen aan primitieve kunst denken. Deze wereld en ook die van de kindertekening liggen Mendelson na aan het hart omdat hij hier nog een grote authenticiteit terugvindt. Juist deze zuiverheid, deze originele poëzie, heeft de kunstenaar steeds in heel zijn oeuvre nagestreefd.

Willem M. Roggeman