Ons Erfdeel. Jaargang 28

Beeldende kunst

Suze Robertson.
De strijd om je gevoel in verf uit te drukken.

Wanneer de nu 90-jarige Sara Bisschop, die de collectie van haar moeder onder beheer van het Haags Gemeentemuseum bracht, over Suze Robertson spreekt, is het vooral over de waardering die haar schilderijen ondervonden. Breitner kon ze eerst zonder reserve aanvaarden, maar hij had moeite met het latere expressionistischer werk omdat er niet aan te zien was op welk uur van de dag het schilderij was ontstaan. De Vlaamse schilder Rik Wouters herinnerde zich nog jaren later ‘de schoone gewaarwording’ en Charley Toorop bewonderde vooral het psychologisch inzicht.

Suze Robertson kon zich eerst goed in haar kunst ontwikkelen nadat haar dochter in een pleeggezin was opgenomen. Van 1903 tot 1913 vond ze de rust om zich volledig op haar schilderen te concentreren. In haar tekeningen en op haar doeken bereikt ze een uitdrukking die latere kunstenaars als Mondriaan tot een voorbeeld diende.

Suze Robertson is een typische nabloeier. Ze was bijna vijftig toen ze in een eigen atelier in Den Haag nog tien jaar heel intens kon schilderen. Na 1914 verminderde haar kracht. Ze overleed in 1922. Het heeft ook lang geduurd voor er een ruim overzicht van haar werk kon worden geëxposeerd. Het Haags Gemeentemuseum toonde in 1984 met meer dan vijftig schilderijen plus tekeningen de boeiende verscheidenheid van haar kunst: voorstellingen waarin de bekommernis over het harde vrouwenwerk spreekt op een ongewone, zeer heftige manier met een vinnige penseelstreek en een groot gevoel voor kleur.

Ze werd in 1855 in Den Haag geboren en net als Paul Klee aarzelde ze tussen de muziekopleiding en de tekenacademie. Ze voelt zich aangetrokken tot de

[p. 115]

Haagse School, maar wordt ook geboeid door het ruigere werk van de Amsterdamse schilders als Breitner, haar studiegenoot. Zelf is ze een eerzuchtige kunstenares en haar studies vallen op door de karaktervolle benadering. Ze verkeert weinig in de Haagse schilderskring en kiest voor een eigenzinnige weg. Aan de Rotterdamse academie wil ze de naaktklas volgen, wat voor haar nooit door dames was gedaan. Een plaatselijke krant schreef er schande van: een jonge vrouw die schilderde naar naakt model! Ze was bovendien lerares aan een HBS voor meisjes.

In 1892 trouwde ze met Richard Bisschop, die een studie bouwkunde had opgegeven om schilder te kunnen worden. Twee jaar later werd hun dochter Sara geboren, die later zelf ook ging tekenen en etsen.

Van Gogh.

Het kan niet door Van Gogh zijn geweest, wiens werk Suze Robertson waarschijnlijk pas na 1910 heeft leren kennen, dat ze zich zo sterk aangetrokken voelde tot de harde arbeid van meisjes en vrouwen op het veld. Na 1884 ging ze's zomers naar't Gooi en schetste of schilderde er de meisjes bij het weven of spinnen. Soms gaat ze naar Dongen in Brabant, niet ver van Nuenen waar Van Gogh werkte. Ook het leven van vissersvrouwen sprak haar aan. In Katwijk en Noordwijk portretteert ze de buurtjes, straatjes met witte huizen die op de tentoonstelling een aparte wand beslaan. Met haar man, Richard Bisschop, reisde ze ook meermalen naar Harderwijk en schilderde er de Vispoort terwijl Richard het interieur van de kerk met interesse voor de bouwcon-structies en de lichtval op doek bracht. Richard slaagde er vaak niet in zijn schilderijen te voltooien. Zijn productie bleef beperkt en dat stimuleerde Suze Robertson tot grotere werkkracht. Zij wilde en moest schilderen en ze zond in 1906 bijna honderd schilderijen, aquarellen, pastels en tekeningen voor een expositie in de Rotterdamsche

Suze Robertson, ‘Atelierhoek’, olie op doek, 88 × 70 cm, 1916-1917.

Kunstkring. Een jaar later exposeerde ze in Antwerpen samen met James Ensor en Rik Wouters. De schilders bewonderden haar vastberaden verfstreek, hoewel anderen haar kleuren te donker vonden.

Tussen 1894 en 1903 had Suze weinig kunnen werken; de opvoeding van haar dochter Sara nam haar te zeer in beslag. Maar daarna begint ze met al haar energie weer te schilderen. Hele dagen sluit ze zich dan op in het atelier. Jarenlang had ze zich moeten inzetten om zich nu eindelijk de vrijheid te kunnen veroorloven haar ware roeping te volgen. Ze heeft zich vrij gemaakt van de invloeden van Jacob Maris, Jozef Israels, en Jan Toorop en van de Amsterdamse impressionisten. Ze kent haar kracht na een lange, afwisselende leerperiode.

In de schilderkunst ontwikkelt Suze Robertson een aparte, achteraf gezien zeer moderne techniek. Ze concentreert zich volledig op het onderwerp en tekent daarna als in een roes in vinnige houtskool- of krijtlijnen haar figuren. Op haar doeken staan de kleuren tegen elkaar: een warm rood naast een helder blauw en geel en een kleurrijk wit. Het is die techniek, onder meer prachtig aanwezig in de Vispoort te Harderwijk, die Mondriaan bewonderde.

Het is Suze Robertson echter niet te doen om de abstracte werking van de kleur. Ze wil in de eerste plaats haar innerlijke

[p. 116]

gevoelens en sociale bewogenheid in verf uitdrukken op een felle en spontane manier. In 1912 spreekt een criticus van haar prachtig directe, boud en massaal neergeborstelde schilderijen. ‘Ik schilderde geen lieve gezichies, hield mij buiten wisselende kunstbegrippen en andere invloeden,’ schreef Suze Robertson zelf in een brief waarin ze zich beklaagt over de kunsthandel.

Het is zeer opmerkelijk dat Suze Robertson zich in haar isolement een expressieve schilderwijze eigen heeft eigengemaakt, die aansluit op Van Gogh en bij Duitse expressionistische schilders die ze niet heeft gekend. Haar onderwerpen blijven traditioneel: de eenvoudige harde arbeid van boerinnen, stillevens en dorpsgezichten; maar haar techniek is heel bijzonder door de krachtige brede verftoets en een geringe diepte in de vlakverdeling.

Erik Slagter