Ons Erfdeel. Jaargang 28

Hubert Lampo:
tocht door de tijd
in Flandria Fantastica.

Hubert Lampo's boek, Zeg maar Judith, dient zich in de eerste plaats aan als een nieuwe roman volgens het inmiddels al beproefde recept van het magisch realisme. Maar het is veel meer dan dat. Het is ook een grillig en overdadig gecommentarieerd egodocument, een nauwelijks verhuld zelf-portret met tal van beschouwingen over en schimpscheuten op de eigen tijd en (literaire) zeden. Het is bovendien een soort uitgesponnen essay of een uitgebreide documentatie over feiten en gebeurtenissen die ressorteren onder de rubriek ‘het fantastische’. De rode draad door dit alles heen is de liefde die Geert Claerhout, de centrale ikfiguur, opvat voor een mysterieuze onbekende vrouw. Dit kernverhaal beslaat slechts enkele maanden (van april tot augustus) en loopt uit op een happy end. Claerhout bemerkt aan de rand van de strooiweide waar de as van zijn overleden vader wordt verspreid, ‘een slanke, hoogblonde verschijning met lang, loshangend haar’, met een ‘witte’ om de taille van een aangesnoerde ceintuur voorziene regenmantel’ (p. 40). Deze jonge vrouw, later zal blijken dat ze Judith heet, blijft hem op de meest geheimzinnige manier achtervolgen (tot in Engeland toe) en zal hem dan weer ontwijken. Ze vertoont, voor de lezer die met Lampo's vroeger werk vertrouwd is, alle kenmerken van de bekende anima-figuur.

De gebeurtenissen worden gepresenteerd in memoire-vorm, als een verslag achteraf, een te boek stellen van herinneringen; ze worden ook breedvoerig geïnterpreteerd: in het magisch realisme zijn gebeurtenissen immers nooit alleenstaande verschijnselen, ze kunnen teruggevoerd worden tot

Hubert Lampo (^o1920). (Foto A. Vandeghinste).

mythische oer-momenten of situaties zoals ook de personages in hun optreden kunnen verwijzen naar mythische figuren, naar een realiteit van een hogere, andere orde. ‘In het menselijk bestaan (zijn) krachten werkzaam (...) waarvan wij ons geen rekenschap geven’ (p. 121). Dit alles wordt hier extra aangezet omdat Claerhout, die een afsplitsing is van Lampo (zoals deze zelf zei in een gesprek met Renè T'Sas in De Nieuwe, 8 december 1983), een grote belangstelling toont voor de cultuurhistorische en esoterische tradities die een sterke greep op het (collectieve) onderbewuste en dus op de verbeelding behouden. Jung is inderdaad de ‘vader’ van de magisch-realistische theorie. Claerhout, historicus en vrijgezel, 36 jaar oud (niet alle ‘persoonlijke’ details zijn dus autobiografisch), krijgt van zijn zwager de opdracht een boek te schrijven over ‘Flandria fantastica’, en gaat zich hiervoor documenteren, terzijde gestaan door zijn vriend Nico Waelrant, boekhandelaar, die hem in contact brengt met de vreemde meneer Biddeloo, die al even vreemde of dan toch ‘onacademische’ theorieen verkondigt over Shakespeare. Biddeloos buitenissige uiteenzettingen berusten op een verhaal dat enkele jaren geleden inderdaad kortstondig ophef heeft gemaakt en waarover Lampo al verslag uitbracht in De neus van Cleopatra (1975; het relaas van een interview met J.-W. Bergsneider). Het komt hierop neer dat Shakespeares werk

[p. 110]

geschreven zou zijn door ene David Haeckx junior, zoon van een Engelse moeder en een Vlaams koopman, en kind aan huis bij de Plantins. Een niet onbelangrijk detail: zijn eerste werk, waarvan het handschrift in het Plantinmuseum berust, was ‘een spel van retorieken’ over Judith en Holophernes; de naam van de titel is dan ook niet willekeurig gekozen, want Judith zal een verre erfgename van deze Haeckx blijken te zijn, die zelf een halfbroer van Wiilem Shakespeare was. Dit ‘sterke’ verhaal wordt hier met verdere details uitgewerkt, met tal van hypothesen, de ene al gekker dan de andere, over de afzonderlijke stukken van Shakespeare. De speculaties zijn vaak geestig (zoals ‘Windsor’ = Antwerpse uitspraak van windshaar) en ze vormen aantrekkelijke, goed geschreven passages in het boek, dat hierbij tevens de allure krijgt van een ‘literaire thriller’.

Daarnaast zijn er lange en minder lange essayistische stukken, aansluitend bij Lampo's vroeger werk: o.m. over de Graal- en Arthur-problematiek (het leven gezien als een graalqueeste, als het zoeken naar zichzelf; cf. Jungs ‘individuatie’) en de legendarische Madoc, maar ook over andere ‘wonderbaarlijke’ verhalen en verschijnselen die de bouwstoffen moeten vormen van het boek over ‘Flandria fantastica’ - een boek dat in werkelijkheid nog niet geschreven is, maar bestaat in de vorm van een scenario, zoals Lampo meedeelde in een lezing voor de Gentse Germanisten op 12 januari 1984.

De derde, verbindende laag van het boek, het ‘voegwerk’ van de schrijvende ik-figuur, valt moeilijk ‘literair’ te beoordelen, omdat de schrijver Geert Claerhout te duidelijk samenvalt met de man-achter-het-werk Lampo, en diens commentaren niet alleen betrekking hebben op het romangebeuren, maar ook zeer nadrukkelijk op de niet-fictionele werkelijkheid. De schrijver Geert Claerhout is, net als Lampo, een veelgelezen en succesrijk auteur die ‘goed in de markt’ ligt (p. 83) maar toch, net als Lampo, ontevreden is: hij voelt zich omringd door jaloerse en nijdassende vakgenoten en miskend door de kritiek. Voor beide ver-foeide soorten zijn een aantal zure opmerkingen bestemd: b.v. p. 259, ‘als iedere snoeshaan zich het recht kan aanmatigen een oordeel over je te vellen’, gevolgd door een lange scheldkanonnade tegen de ‘gefingeerde’ dichter Guido Cretens, die de wereldliteratuur plundert en rond wiens werk zoveel ‘poeha’ wordt gemaakt (vgl. ook p. 362, waar intertextualiteit wordt gelijkgesteld met plagiaat). Dergelijke laatdunkende uitvallen kwamen in Lampo's vroeger werk al voor (Joachim Stiller); daar waren ze echter constructief, terwijl ze hier, volgens de auteur zelf in het eerder genoemde interview, ‘psychologisch nodig’ zijn: ze vullen het schrijversportret aan. Dat dergelijke geirriteerde reacties en ook anderssoortige uitweidingen overtollig kunnen worden genoemd, is Lampo zelf niet onbekend: hij verdedigt zich althans in het boek zelf bij herhaling tegen mogelijke kritiek op dit punt (o.m. p. 34, p. 71, p. 126). Als geheel vertoont de laag van de persoonlijke commentaar trouwens een over-explicietheid en overladenheid die een homogene compositie van de roman eerder schaden dan bevorderen. Maar hiertegenover staat dan wel dat Antwerpse lezers en anderen die de Sinjorenstad een warm hart toedragen de vele atmosferische beschrijvingsmomenten van het actuele Antwerpen niet graag zullen willen missen.

Anne Marie Musschoot

hubert lampo, Zeg maar Judith, Meulenhoff, Amsterdam, 1983, 428 p.