Ons Erfdeel. Jaargang 26

De Franse Nederlanden

De Franse Nederlanden: actualiteiten.

Culturele informatie:

Een honderdtal Frans-Vlamingen, onder wie in hoofdzaak de deelnemers aan de 18e Nederlandse Taalprijsvraag, georganiseerd door het Komitee voor Frans-Vlaanderen, en een aantal andere genodigden, waren op zondag 4 september 1983 te Brugge de gasten van de Kredietbank. Uit organisatorisch oogpunt bekeken verliep alles perfect: het welkomstwoord door de afgevaardigd-beheerder van de Kredietbank Jan Bosselaers, het geleid bezoek aan de stad, de boottocht op de reien, het middagmaal in een stemmig Brugs restaurant, de ontvangst op het stadhuis, de receptie in de lokalen van de bank. Alle deelnemers aan deze boeiende Vlaamse dag kregen als aandenken de verzorgde KB-brochure Hendrik Conscience of de Vlaamse ‘wedergeboorte’. Het siert een instelling als de Kredietbank dat zij in een periode waarin al wat met cultuur te maken heeft zo makkelijk onder het snoeimes genomen wordt, de verbondenheid met de Frans-Vlamingen blijft stimuleren.

De 36e Frans-Vlaamse Cultuurdagen (van 23 tot 25 september 1983) vonden dit jaar opnieuw plaats in het cultureel centrum ‘De Schakel’ te Waregem.

Op vrijdagavond 22 september werd een rond pentekeningen van Steven Wilsens opgezette Frans-Vlaanderen-tentoonstelling geopend en op zaterdag 23 september was er het geschiedkundig colloquium van de werkgroep Geschiedenis van het KFV met een referaat van dr. Michiel Nuyttens over Pro Westlandia.

Zondagmorgen 25 september kwamen de diverse secties bijeen. In de sectie Jeugd was Willem Vermandere de trekpleister. Hij kwam spreken over zijn ervaringen in Frans-Vlaanderen. We waren wel even verrast toen we van Vermandere zelf mochten horen dat het voor de Frans-Vlamingen als een apriorisme geldt dat zij aansluiting met het Algemeen Nederlands krijgen. Vermandere noemde de Frans-Vlaamse volkstaal gefossiliseerd en meende te kunnen stellen dat zijn teksten, ondanks hun Westvlaams accent, voor de Frans-Vlamingen steeds moeilijker te begrijpen zijn. In de sectie Onderwijs werd van gedachten gewisseld over Vlaams en Nederlands onderwijs in Frans-Vlaanderen, nadat Cyriel Moeyaert over Vlaams en Nederlands in historisch perspectief gesproken had. De sectie Geschiedenis had het over de bedreiging van het Frans-Vlaams historisch architecturaal patrimonium. Op een congres in Dresden zal de onlangs opgerichte ‘Coebergher-Stichting’ Frans-Vlaanderen vertegenwoordigen. In Media-Taal gaven de Frans-Vlamingen een niet zo rooskleurig beeld van Radio Uylenspiegel. De pionierstijd blijkt voorbij te zijn, de stuwende kracht die uitgaat van wat verboden is, is er niet meer. Om aan te spreken moet Uylenspiegel kwaliteit brengen, maar dit veronderstelt een professionele aanpak. Er werd geopperd dat het heel wat voordeliger is één kwartiertje Vlaamse cultuur te brengen op een grote radio dan een hele dag op een kleine zender in de weer te zijn. In die zin groeit ook het idee om zich, via het doorspelen van Vlaamse culturele informatie, op grotere radio's af te stemmen. De sectie Economie-Overheidspersonen diepte een aantal grensoverschrijdende problemen uit en Familiekunde had het o.a. over vervlaamsingen van Franse familienamen. Als je aan dit alles nog niet genoeg had, kon je het diaporama Frans-Vlaanderen gaan zien.

In de namiddag volgde een vlotte plenumvergadering. Voorzitter Cyriel Moeyaert hield er een stevig tempo in. Op de verslaggevers van de diverse sec-

[p. 781]

tiebijeenkomsten volgde de algemeen voorzitter van het Algemeen Nederlands Verbond en het Algemeen Nederlands Congres prof. dr. H. Fayat. De Frans-Vlaming Francis Allacker weidde uit over de jongste resultaten van de Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen: de verspreiding van het Frans-Vlaamse manifest, de actie ‘Rail Flandre’ om een aantal Frans-Vlaamse spoorwegproblemen op te lossen, de economische aanwezigheid van de Frans-Vlaamse regionalisten, de medewerking aan de Parijse ‘Radio Pays’. ‘Radio Pays’ is de enige Franse zender die de hele dag uitzendingen verzorgt voor anderstalige staatsburgers: voor Bretoenen, Elzassers, Catalanen, Corsicanen, Basken, Occitanen en Vlamingen van de diaspora. Radio Uylenspiegel stuurt Vlaamse programma's. Allacker zelf is de contactpersoon voor Frans-Vlaanderen. Camille Taccoen maakte de uitslag van de taalprijsvraag voor Frans-Vlamingen bekend en Dirk de Valckenaere, kabinetsadviseur van gemeenschapsminister van Cultuur Karel Poma, kwam zijn sympathie betuigen met de culturele actie voor Frans-Vlaanderen. De tijd dat naast het hart ook de portefeuille nog even kon spreken, bleek nu wel voorgoed voorbij te zijn.

Inmiddels zijn we weer in deze tijd van het jaar waarin het Festival van Rijsel een flink deel van de culturele aandacht voor zich opeist. Het 12e Festival loopt van 14 oktober tot 1 december 1983 en omvat achtenveertig evenementen rond het thema Liturgie, mythologie, rituels. In vergelijking met de vorige jaren is het aantal activiteiten om budgettaire en praktische redenen sterk ingeperkt. Vorig jaar kwamen negentigduizend toeschouwers op de hondervijftig manifestaties af. Het thema toen was Les Pays-Bas.

Met enige vertraging kregen wij de toespraak toegestuurd die de toenmalige Nederlandse premier Dries van Agt op 23 oktober 1982 ter gelegenheid van het 11e Festival in het stadhuis van Rijsel hield. Hij sprak er de wens uit dat het 11e Festival van Rijsel het begin zou worden van permanente culturele uitwisseling. De premier illustreerde het gemeenschappelijk politiek en cultureel verleden, wees op de inspanningen van Nederland om de Franse taal te onderwijzen en eindigde met een dubbele retorische vraag: heeft de Nederlandse taal geen diepe wortels in het Noorden van Frankrijk?; zijn de Frans-Vlamingen er zich van bewust dat twintig miljoen directe buren de Nederlandse taal spreken, dit terwijl slechts heel weinigen van ze deze taal kennen?

Publikaties:

Op 20 en 21 november 1981 werd in Hénin-Beaumont een colloquium gehouden over het openbaar bibliotheekwezen in de regio. De context waarbinnen de diverse werkvergaderingen zich afspeelden, was zowel politiek als socio-cultureel. Enerzijds was er de idee van ‘le changement’ na 10 mei 1981 die het klimaat bepaalde, anderzijds de constatatie dat het Noorden-Nauw-van Kales wiens economisch potentieel in hoge mate de nationale rijkdom helpt meebepalen, opvallende tekenen van culturele onderontwikkeling vertoont. Een niet te negeren euvel in een tijd waarin de noodzaak van industriële omschakeling het belang van scholing, vorming en een actief culturele ontwikkeling aan de orde worden gesteld. Het openbaar leeswezen is één van de hulpmiddelen die de Frans-Vlaming toelaten om de ontwikkeling van de regio in handen te nemen.

Welnu, nog niet zolang geleden zijn de Actes du colloque ‘Lecture et bibliothèques publiques’ verschenen. Ruim driehonderdzestig pagina's met ideeën, voorstellen en verzuchtingen van de honderden deelnemers inzake de organisatie en de verspreiding van het bibliotheekwezen en de bevordering van het leeswezen in het Noorden-Nauw-van-Kales. Werkelijk alles wat er gezegd werd, vind je hier afgedrukt. Verrassend nieuwe dingen en afgezaagde ‘aardigheden’ lopen door mekaar. Jammer dat men niet per werkvergadering de essentiële dingen uit de debatten heeft gehaald. Nu dreigt alles, alles te verstikken. Zelfs voor de lezer is hier geen ontkomen aan. Actes du colloque ‘Lecture et bibliothèques publiques’ is een uitgave van het Office régional de la culture et de l'éducation permanente, 185-187 Boulevard de la Liberté, F-59800 Lille.

De Vereniging/Stichting Zannekin die het Nederlands bewustzijn probeert op te wekken, te versterken of in stand te houden in die gebieden die binnen onze oudste taalgrenzen ressorteren, maar in de loop der tijden helemaal of gedeeltelijk geromaniseerd of verduitst werden, is al aan haar vijfde jaarboek toe. In de inleiding op haar recentste publikatie constateert redacteur Wim van Heugten een gunstiger klimaat voor de toekomst van het Nederlands in Frans-Vlaanderen en aan de Duitse Nederrijn, maar waarschuwt terecht voor overdreven optimisme. Ook al lijkt de Franse overheid bijvoorbeeld niet onwelwillend te staan ten opzichte van de lokale Vlaamse taal in de Franse Westhoek, toch valt volgens de redacteur nog af te wachten of en in welke mate - méér dan nu het geval is! - over een aantal jaren aan de Frans-Vlaamse scholen daadwerkelijk Vlaamse/Nederlandse taallessen worden gegeven.

Wat is het aandeel van Frans-Vlaanderen in dit jaarboek? Eerst is er een interessante bijdrage van Cyriel Moeyaert over de Oudnederlandse letterkunde De auteur toont aan dat de Oud-

[p. 782]

nederlandse literatuur belangrijker is dan de meeste literatuurhistorici en literatuurhistorische handboeken laten vermoeden. De aandacht van Moeyaert gaat op de eerste plaats naar de inbreng van Frans-Vlaanderen in onze vroegste literatuur. Leo Camerlynck handelt over het Frans-Vlaamse universum van Maxence van der Meersch en Ward Corsmit brengt enkele beschouwingen over het verslag van een reis naar Brachay, ballingsoord van de Frans-Vlaamse voorman Jean-Marie Gantois. Het bezoek van Gantois vond in 1952 plaats. Dan komen nog twee getuigende bijdragen van Frans-Vlamingen. Alain Walenne stelt dat boven de dubbelzinnige of misleidende staatkundige betekenisinhoud van vele namen die verwijzen naar of in verband staan met Frans-Vlaanderen, de culturele en geschiedkundige realiteit van de Nederlanden staat. Bij deze gedachte sluit de tekst van Gérard Landry aan. Ook hij bepleit de bewuste Frans-Vlaamse verbondenheid met de Nederlanden op cultureel vlak. Met de kroniek van Maurits Cailliau wordt het stuk Frans-Vlaanderen in dit jaarboek afgerond.

Jaarboek 5, 1983, uitgegeven door de Vereniging/Stichting Zannekin, leper/ Soest, 1983, 144 p.

Het tijdschrift van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Open Deur brengt zijn lezers geregeld informatie over het onderwijs van het Nederlands in Frans-Vlaanderen. Ook in het nummer van juni 1983 (15e jg., nr. 3-4) is dit het geval. Vanaf pagina 10 tot en met pagina 19 tref je de resultaten aan van een enquête bij de leerlingen Nederlands in het ‘officieel’ onderwijs. Joost de Geest die voor Ons Erfdeel, 25e jg., 1982, nr. 1, pp. 139-140) een gelijkaardige enquête toelichtte die in 1981 bij de studenten Nederlands aan de twee Rijselse universiteiten Lille III en de Facultés Libres werd gevoerd, en ze van beschouwingen voorzag, is ook nu de auteur. Het doel dit keer: gegevens verzamelen over de motivering van de leerlingen Nederlands bij hun taalkeuze, over hun contacten met de Nederlandse taal en cultuur, hun pedagogische situatie en hun opinie over een Frans handboek Nederlands.

Wat zijn de factoren die de Frans-Vlaamse leerlingen ertoe hebben aangezet Nederlands in hun lesrooster op te nemen? Bij de meesten werd de keuze bepaald door de nabijheid van de grens. Ook reizen naar België en Nederland blijken een grote invloed te hebben. In dalende orde van belangrijkheid wordt verder gesproken van praktische noodzaak, de verwantschap van het Nederlands met het Duits en het Engels, de kennis van het Vlaams, Nederlandstalige vrienden, familiale omstandigheden. Het percentage dat voor het Nederlands kiest om economische redenen, om makkelijker werk te vinden, om historische redenen of om de originaliteit (!) is opvallend laag.

Hoe komen diezelfde leerlingen nu vooral in aanraking met de Nederlandse taal en cultuur? De voornaamste wegen waarlangs de contacten gebeuren, zijn de media, reizen, de familie en de vriendenkring. Het antwoord op deze vraag ligt uiteraard voor een groot stuk in het verlengde van de antwoorden op de vraag naar de motivatie. Hun beeld op de Nederlandse cultuur werd getoetst aan de hand van een ludieke vraag naar de nationaliteit van een aantal beroemde figuren. De antwoorden vallen mee: Van Gogh, Vlaanderens wielerglorie Roger de Vlaeminck, Rubens, Van Eyck, striptekenaar Vandersteen, Hooft, Claus, Ensor scoren hoog. Met de kennis van Vlaamse zangers en folkgroepen is het ook niet mis. De Frans-Vlaamse leerlingen hebben in elk geval een duidelijke voorstelling van de nationale grenzen die het Nederlandse taal- en cultuurgebied verdelen, ook al hebben ze van het politieke leven in België en Nederland duidelijk minder kaas gegeten. Er werd ook gevraagd naar concrete situaties waar de kennis van het Nederlands noodzakelijk, zelfs onmisbaar bleek te zijn. De kleurrijke anekdotes die hierop als antwoord kwamen, refereren naar schoolsituaties (reizen, uitwisselingsprogramma's), reisperikelen en dagelijkse voorvalletjes.

Wat het uitzicht van een Frans handboek Nederlandse taal betreft, hadden we al kunnen vermoeden dat de Frans-Vlamingen, in de streek waar toch vrij veel contact mogelijk is met Nederlandstaligen, de nadruk leggen op het praktische aspect van het Nederlands taalonderricht in het algemeen en de praktische woordenschat van het handboek in het bijzonder. Er is opvallend veel vraag naar teksten over de Nederlandse cultuur in de ruime zin van het woord. Interessant om weten is ook wat de leerlingen denken van de plaats, de betekenis van het onderwijs Nederlands in Noord-Frankrijk. Velen vinden dat te weinig scholen een programma Nederlands aanbieden en dat er een voelbaar tekort is aan leraren Nederlandse taal. Hierbij signaleerden heel wat leerlingen dat zij geen informatie over het Nederlands hadden en dat er met betrekking tot het Nederlands een reuzegroot publiciteitsprobleem bestaat. Anderen wijten de bescheiden plaats van het Nederlands aan regionale en socioculturele factoren; voor hen is het Nederlands, regionaal bekeken, een taal die verdwijnt, een dialect van de derde orde en van de zeldzaam wordende Vlamingen. Nog anderen laken het Franse chauvinisme.

Inderdaad, uiteindelijk bieden de resultaten van deze enquête heel wat stof tot nadenken voor wie met het onderwijs van het Nederlands in Frans-Vlaanderen begaan is en als dusdanig met

[p. 783]

de feiten en niet met wensdromen wil werken.

Nauwelijks één jaar na het verschijnen van het eerste boek in de reeks Histoire des villes du Nord-Pas-de-Calais is nummer vijf, namelijk Histoire de Boulogne-sur-Mer, al van de pers gekomen. Alain Lottin, directeur van het Centre d'Histoire de la Région du Nord et de l'Europe du Nord-Ouest, heeft er de supervisie van waargenomen.

Vanaf het begin al is de geschiedenis van Frankrijks eerste vissershaven bepaald door zijn ligging aan zee: Bonen wordt voor het eerst vermeld in het jaar 55 vóór onze tijdrekening bij de expeditie van Caesar tegen Brittannië. Ten gevolge van het Romeins succes zal Bonen gedurende drie eeuwen het knooppunt worden van de landen zeewegen die Brittannië met de diverse provincies van het Romeinse Rijk verbinden. De periode van de 5e tot de 11e eeuw wordt in het boek ‘het tijdperk van de piraten en de heiligen’ genoemd. Vanaf 1113 tot 1339 gaat Bonen zich langzamerhand als stad manifesteren en structureren: het eerste charter dateert echter pas van 1203. De woelige jaren tussen 1339 en 1505 samenvatten valt niet mee. Bonen wordt een mikpunt voor de Engelsen, komt eerst in Bourgondische handen, later terug in Franse (Lodewijk XI), wordt door de Engelsen bezet, dit alles terwijl de Zwarte Dood als een doem op de stad rust. Ook tijdens de eerste helft van de 16e eeuw betwisten Engelsen en Fransen elkaar de suprematie over de stad. De zware financiële lasten die Lodewijk XIV oplegt, leiden in de 17e eeuw tot volksoproer. Daarna breekt een eeuw van relatieve rust en hoogconjunctuur aan. Over de impact van de Franse Revolutie heen komen we tot de droom van Napoleon, om vanuit Bonen Engeland binnen te vallen. De economische consequenties van de Napoleontische infra-structuurwerken die de diverse expedities tegen Engeland mogelijk moesten maken, zullen in de 19e eeuw merkbaar worden, tussen 1815 en 1914 maakt Bonen een periode van enorme economische groei door. Vanaf het einde van het Tweede Keizerrijk werpt Bonen zich op als de eerste Franse vissershaven. Afzonderlijke hoofdstukken behandelen vervolgens de sociale structuur, het interne politieke leven en het toerisme tijdens diezelfde periode. Na het hoofdstuk dat aan de Bonense monumentale kunst gewijd is, krijgen we een beeld van de twee wereldoorlogen. Met de wederopbouw na Wereldoorlog Twee en de geleidelijke heropleving van de stad komen we tot de actuele crisis met de zomerstaking anno 1980 als culminatiepunt.

De stad Bonen heeft een rijk, maar vooral bewogen verleden, méér dan eens is haar vrijheid belaagd. Als het zo is dat zij voor elke crisis in het verleden een oplossing heeft gevonden, dan mag zij hopen dat ook de huidige sociaal-economische malaise slechts een tijdelijk karakter heeft.

Over Bonen zijn in het verleden reeds heel wat naslagwerken verschenen; Histoire de Boulogne-sur-Mer is er de absolute en originele synthese van, streng wetenschappelijk en bevattelijk terzelfdertijd.

Alain Lottin e.a., Histoire de Boulogne-sur-Mer, nummer 5 in de reeks Histoire des villes du Nord-Pas-de-Calais, Presses Universitaires de Lille, Lille, 1983, 452 p.

Een artikel van Cyriel Moeyaert in Nieuw Vlaanderen, (16e jg., jan.-febr.-maart 1983, nr. 1) geeft een antwoord op de vraag of Vlaanderen in de middeleeuwen al tweetalig was, of beter, weerlegt de door Pirenne, Kurth en door anderen verspreide onjuistheid over Vlaanderens verfransing of tweetaligheid. Tweetaligheid en kennis van een tweede taal zijn vaak te makkelijk door mekaar gehaald. Om zijn argumenten kracht bij te zetten refereert Moeyaert onder andere aan Frans-Vlaamse toestanden in het algemeen en aan de Frans-Vlaamse taaltoestand in de 18e eeuw in het bijzonder. Op een ogenblik dat men daar al ruim honderd jaar onder een Franse koning en een Franse intendant stond, was de bevolking zo goed als uitsluitend Nederlandstalig gebleven, zelfs de hogere standen. Als de toestand in Frans-Vlaanderen in de 18e eeuw er zo uitzag, dan zou het al te gek zijn te geloven dat Vlaanderen vijf-, zeshonderd jaar vroeger tweetalig was, zelfs al beperk je deze zienswijze tot de adel en de hogere geestelijkheid.

De maandelijkse brief Le Courrier des Pays-Bas Français doet door zijn naam en opzet onwillekeurig terugdenken aan De Lage Landen / Le Courrier des Pays-Bas, een blad dat begin 1980 verscheen, maar slechts korte tijd bestond. De eerste brief (oktober 1983), acht bladzijden lang, maakt alvast een keurige indruk. Het redactioneel gedeelte is van Gérard Landry. Le Courrier des Pays-Bas Français zal een cultureel informatief en opiniërend blad zijn, want in een economisch en cultureel ziek Frans-Vlaanderen is culturele bewustwording een wissel op de toekomst. De cultuurpolitiek dient daarom ook de grenzen van de folklore of de louter vrijetijdsbesteding te overschrijden. Onder de rubrieken Pays-Bas Français en Europe krijgen we al wat los informatief en opiniërend feitenmateriaal. De rubriek Dossier ironiseert de verwoede campagne van de overheidsinstanties om na het falen van ‘de gestrekte hand’ het symbool van ‘het hart-met-belfort’ voor Frans-Vlaanderen te lanceren. Het nieuwste symbool, dat door het nu alomgebruikte hartje inderdaad erg kitscherig aandoet, tref je tegenwoordig vrijwel overal in

[p. 784]

Frans-Vlaanderen aan. De mensen van Le Courrier blijven bij ‘de leeuw’ zweren en eisen op geografische en historische gronden de naam Pays-Bas Français voor de regio op. Een laatste rubriek behandelt enkele publikaties.

Le Courrier des Pays-Bas Français, waarvan Alain Walenne de hoofdredacteur is, zal blijkens het eerste nummer jammer genoeg wellicht eentalig Frans blijven. Een jaarabonnement bedraagt 90 FF of 600 BF. Meer Inlichtingen: 15, rue du Pont Neuf, F-59800 Lille.

Een interessante economische gids voor het Noorden/Nauw-van-Kales is het extra-nummer Spécial Nord (nr. 43, 2e trim. 1983) van het tijdschrift C.P.A. Management. De afkorting C.P.A. staat voor Centre de Perfectionnement aux Affaires, een organisme dat voor de vorming van kaderpersoneel instaat en als dusdanig afhankelijk is van de Rijselse Kamer van Koophandel.

In zijn eerste bladzijden rekent Spécial Nord heel ludiek en non-conformistisch - aan de hand van een stripverhaal! - af met de op Frans-Vlaanderen toegepaste clichés. Na een aantal historische beschouwingen over de macht van de handelaars en de steden in de Spaanse Nederlanden, volgen een aantal grote hoofdstukken waarin Frans-Vlaanderen zich van alle vooroordelen ontdoet. Met zin voor synthese en op een optimistische toon worden de regionale landbouw, de visserij, de automobielindustrie, het transportwezen, de economische mutaties in de steenkool- en staalindustrie, de textielnijverheid, de toekomstgerichte sectoren doorgelicht. Dit zesennegentig pagina's tellend nummer van het C.P.A.-Nord kan je krijgen te F-59700 Marcq-en-Baroeul, 551, rue Albert Bailly.

Luc Verhaeghe