Toneel
Het opengesneden huis.
Toneel als een opengesneden huis met de toeschouwer als voyeur, dit beeld roept het decor op van Paul Galis waar binnen het Publiekstheater De nacht, de moeder van de dag speelt van de Zweedse schrijver Lars Noren (39) in de vertaling en onder regie van Karst Woudstra.
Het stuk speelt zich af in de keuken van een hotel en in diverse bovenkamers. Het is rustdag en aanwezig zijn alleen de beheerder en zijn vrouw en twee zoons. Het begint om acht uur in de morgen en eindigt om halfdrie in de nacht, in het tekstboekje staat boven de vier bedrijven het tijdsverloop telkens precies aangegeven. In het gedeeltelijk hoog oplopend decor zijn de slaapkamers zichtbaar van Martin, de vader en Elin, de moeder en daarboven van de oudste zoon Georg en daar weer boven van de jongste zoon David. Hij is jarig en wordt zestien jaar en krijgt o.a. van zijn moeder een dichtbundel van de Zweedse dichter Ekelöf (1907-1968) Strountes. De dag waarop het stuk zich afspeelt worden er via de radio berichten uitgezonden over Caryl Chessman die in Amerika ter dood veroordeeld is. Deze terechtstelling met het dodelijk blauwzuurgas is een obsessie voor David en hij reageert daar enkele malen fel op.
De onderlinge verhoudingen binnen het gezin zijn gespannen en die spanning laait bij vlagen hoog op, vooral rond Martin, de vader die een alcoholist is. Hij is al een keer opgenomen voor een ontwenningskuur, maar weer in zijn oude kwaal hervallen, wat hij hardnekkig ontkent, terwijl hij stiekem drinkt en overal flessen verstopt tot zelfs in een eend in de ijskast. De ondergrondse spanningen ontladen zich in scènes vol agressie waarbij op het laatst het hele meubilair inclusief de kristallen kroonluchter, een erfstuk van Elin, aan diggelen gaat en de
Het Publiekstheater speelt ‘De nacht, de moeder van de dag’. Regie: Karst Woudstra.
oudste zoon Georg zijn vader in elkaar trapt.
Tot hevige uitbarsting komt het ook tussen David en zijn moeder Elin. Hij beledigt haar met de grofste woorden en bedreigt haar met een lang mes. Er is tussen de personen onderling een haatliefde verhouding die hen aan elkaar bindt. Dit komt navrant tot uiting in het slottafereel als David zwaaiend met het lange mes de hoge trappen afdaalt, zingend Night and Day nadat hij tevoren zijn liefde voor zijn moeder heeft betuigd.
Koning Alcohol en Freud regeren gezinsdrama luidt de kop boven de bespreking van het stuk door Jac Heijer in de NRC (4 oktober 1983). De moederzoon-verhouding heeft duidelijk Freudiaanse trekken met het blinkende, spitse, dreigende mes als symbool van uitdaging en de uitgetelde, dronken vader tussen hen in op het einde van het stuk.
De voorpremière die ik zag (Tilburg, 26 september 1983) had soms een wat traag verloop, de schrijver en spelers nemen hun tijd en langzaam verloopt het drama, het geheel rekt daardoor wat te lang, maar de felle bewogenheid en geladenheid kwam diverse malen scherp naar voren. Vooral het spel van Pierre Bokma als David en Ton Lutz als de aan de drank verslaafde vader maakte diepe indruk. Elisabeth Andersen als moeder en Hans Dagelet als zoon Georg bleven als figuren wat vager, maar in het stuk blijven zij als aanvullende personages ook wat meer op de achtergrond. De tragiek van Martin en David staat meer op de voorgrond en misschien kun je David wel de centrale figuur noemen, hij opent en sluit het stuk en zijn ambivalente houding t.o.v. de overige personen is een bewustwordingsproces dat op zijn zestiende verjaardag aan het licht komt.
Van de Zweedse schrijver Lars Norén werden vroeger reeds meerdere stukken opgevoerd o.a. Globe speelde van hem Een vreselijk geluk. Hij wordt wel eens een nieuwe Strindberg genoemd en hij zelf heeft grote bewondering voor Pinter. In een interview met Pieter Kottman (NRC, 30-9-1983) zegt hij hierover: ‘Ik wil het niveau bereiken van Pinter, die je vergiftigt met de waarheid door regels te schrijven zonder woorden. In de blanke momenten van zijn toneel liggen de wendingen ingebed, waardoor het raadsel impliciet ontstaat’.
Auteursrechtelijk beschermd